Είναι αρκετά σαφές πλέον ότι, ακόμη κι αν ο πόλεμος που ξεκίνησε με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία σταματήσει, οι επιπτώσεις του θα είναι αισθητές για πολύ καιρό ακόμη. Στο πολιτικό επίπεδο με την πλήρη κατάρρευση της όποιας εμπιστοσύνης εξακολουθούσε να τρέφει η Δύση προς την Ρωσία, με την αύξηση της έντασης ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα και με μία νέα κούρσα εξοπλισμών.

Στον οικονομικό τομέα η εικόνα δεν είναι λιγότερο δυσάρεστη – κι αυτό διότι ο πόλεμος ήρθε ως ένα πρόσθετο σοκ μετά την πανδημία, που έχει αφήσει ήδη πολλά ερείπια στο διάβα της.

Στην πράξη, η παγκόσμια οικονομία θα χτυπιέται από αντίθετες δυνάμεις και από πολλές κατευθύνσεις.

Για παράδειγμα:

•  Ένα αίτιο του πληθωρισμού ήταν η αναστάτωση που προκάλεσε η πανδημία στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες. Σταδιακά, η κατάσταση είχε αρχίσει να βελτιώνεται. Την βελτίωση μερικώς υπονόμευε η άνοδος του οικονομικού εθνικισμού. Με τον πόλεμο στην Ουκρανία, η παγκοσμιοποίηση θα επιβραδυνθεί ακόμη περισσότερο, οπότε οι πληθωριστικές πιέσεις θα παραμείνουν.
• Οι κυρώσεις, με πρωταρχική την απεξάρτηση της Ευρώπης από την Ρωσική ενέργεια, θα επιταχύνουν τον ρυθμό ανόδου των τιμών, ενώ η στροφή προς την πράσινη ενέργεια θα λειτουργεί προς την αντίθετη κατεύθυνση.
• Τα εξοπλιστικά προγράμματα θα τονώσουν την ζήτηση αλλά, ταυτόχρονα, επειδή η αγορά εργασίας είναι «σφιχτή» (τα ποσοστά συμμετοχής δείχνουν πτωτική πορεία στις περισσότερες αναπτυγμένες οικονομίες) ενδέχεται να δημιουργηθούν πληθωριστικές πιέσεις από πλευράς κόστους.
• Τα μέτρα στήριξης των νοικοκυριών και επιχειρήσεων στην διάρκεια της πανδημίας, εμπόδισαν την μεγάλη κατάρρευση της οικονομίας και διευκόλυναν έτσι την γρήγορη ανάκαμψη. Με τον πόλεμο η απόσυρση τους θα χειροτερεύσει την κατάσταση σε επίπεδο πολίτη και επιχειρηματία. Η διατήρηση τους, ή και η επέκταση τους, δεν πρέπει διόλου να αποκλείεται. Η χρηματοδότηση τους, όμως, θα γίνει με δανεισμό—οπότε το δημόσιο χρέος θα αυξηθεί και πάλι.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η αντίδραση των κεντρικών τραπεζών θα είναι κρίσιμη. Αν αυξήσουν τα επιτόκια θα οδηγήσουν την οικονομία σε ύφεση, μέσω της μείωσης της χρηματοδότησης της κατανάλωσης και των επενδύσεων. Αν τα αφήσουν στα σημερινά χαμηλά επίπεδα ή αν ακολουθήσουν τον ήπιο δρόμο της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, τότε ενδέχεται να εμφανιστούν στο προσκήνιο, για πρώτη φορά μετά από 40 χρόνια οι πληθωριστικές προσδοκίες – οπότε ο πληθωρισμός γίνεται ένα αυτοεκπληρούμενο φαινόμενο.

Ο πόλεμος έχει αλλάξει ριζικά το σκηνικό. Πριν την Ρωσική εισβολή, τα αίτια του πληθωρισμού ήταν κυρίως από την πλευρά της παραγωγής– αυτά τον τροφοδοτούσαν. Γι’ αυτό και υποστήριζα ότι δεν δικαιολογείται η αύξηση των επιτοκίων.

Με τον πόλεμο η κατάσταση δεν άλλαξε. Τα προβλήματα που υπήρχαν έχουν παραμείνει. Σ’ αυτά προστέθηκε το γεωπολιτικό παιγνίδι και η εκμετάλλευση μονοπωλιακής θέσης.

Που θα βοηθήσει, λοιπόν, η άνοδος των επιτοκίων;

Δυστυχώς μπορεί να βοηθήσει στην μερική αποδυνάμωση των πληθωριστικών προσδοκιών. Διότι, με την προοπτική ότι η τιμή της ενέργειας θα παραμείνει σε υψηλά επίπεδα και ότι η γεωπολιτική διαμάχη δεν θα σταματήσει – αντίθετα θα ενταθεί– είναι εύκολο να επικρατήσει στο μυαλό π.χ. των επιχειρήσεων ότι οι πληθωριστικές πιέσεις δεν θα αποδυναμωθούν.

Ουσιαστικά, στο άμεσο μέλλον, κατά πάσα πιθανότητα θα δούμε μία μετατόπιση πόρων από τις υπηρεσίες στη βαριά βιομηχανία (εξοπλισμοί) και στην παιδεία (έρευνα). Οι δομές απασχόλησης θα διαφοροποιηθούν ανάλογα. Οι πληθωριστικές πιέσεις πιθανόν να αντανακλούν αυτήν την αλλαγή.

Παράλληλα, είναι σαφές ότι οι πιέσεις της πανδημίας δεν θα εξαφανιστούν – στην Κίνα το τελευταίο κύμα επιβραδύνει την ανάπτυξη. Οι εφοδιαστικές αλυσίδες αρχίζουν να λειτουργούν πιο αποδοτικά, αλλά ο νέος Ψυχρός Πόλεμος θα επιφέρει νέες αναστατώσεις.

Η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται ανάμεσα στην Σκύλλα και την Χάρυβδη. Δεν υπάρχει σαφής οικονομική πολιτική που να μπορεί να εφαρμοστεί – όπως δεν υπάρχει πολιτική που να μην έχει ταυτόχρονα πολλά πλεονεκτήματα και πολλά μειονεκτήματα.

Ο πειραματισμός θα είναι σε πρώτο πλάνο και οι πολιτικές ηγεσίες θα κριθούν από ένα πράγμα και μόνο: την αποτελεσματικότητά τους στην πρόβλεψη και στην διαχείριση κρίσεων. Σε όλες τις περιπτώσεις θα υπάρχου κερδισμένοι και χαμένοι, αλώβητοι και θύματα, δοξασίες που θα επικρατήσουν και άλλες που θα υποχωρήσουν.

Το ζητούμενο θα είναι η ισορροπία. Δεν θα με πείραζε να την αποκαλέσω ισορροπία τρόμου.

Διαβάστε επίσης

Πού κρίνεται το μέλλον της Ευρώπης