Αναπόφευκτα πηγαινοέρχονται οι εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις της κρίσης στην οικονομία. Πολύ σωστά εξετάζονται διάφορα σενάρια – το ευνοϊκό, το πιθανό, το δυσμενές. Όλα αυτά πρέπει να γίνουν. Ως ένα βαθμό, όμως, είναι κατά μία έννοια άχρηστα. Οι πιθανές εκβάσεις  είναι τόσες πολλές και τόσο απρόβλεπτες όσο πολλαπλές είναι οι μεταβλητές.

Πόσο θα κρατήσει η σύγκρουση; Με ποιον τρόπο θα τελειώσει; Πόσο θα ισχύσουν οι κυρώσεις; Θα ενταθούν; Θα υπάρξουν τρόποι παράκαμψης και αποφυγής τους; Τι θα πράξει η Κίνα; Θα επιβιώσει ο Πούτιν; Τι θα αποφασίσουν οι Σουηδία και Φινλανδία; Πόσο θίγεται η πράσινη μετάβαση και ποιες οι επιπτώσεις στο περιβάλλον; Πως θα αντιδράσει στον οικονομικό τομέα η Ε.Ε. Θα εγκαταλειφθούν οι στόχοι του Μάαστριχτ; Τι θα κάνει η FED;

Ο κατάλογος είναι σχεδόν ατέλειωτος.  Ορισμένες εξελίξεις είναι, όμως, πλέον νομοτελειακές. Θα προσπαθήσω να τις συνοψίσω.

Η παγκοσμιοποίηση του τελευταίου μισού αιώνα τελείωσε. Η εισβολή στην Ουκρανία και η χρήση της ενέργειας ως γεωπολιτικό όπλο, κατακρήμνισε την θεωρία ότι το ελεύθερο εμπόριο και οι διεθνείς επενδύσεις επιβάλλουν την ειρηνική συνύπαρξη. Τα περιφερειακά εμπορικά μπλόκα θα ενισχυθούν, κρίσιμες δραστηριότητες θα διασφαλιστούν ως εθνικές, οι παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες θα αναδιαρθρωθούν και επιχειρηματικές τακτικές όπως του just-ιn-time delivery θα μετριαστούν, με ανάλογη επιστροφή στην λογική της διατήρησης επαρκών αποθεμάτων.

Οι παγκόσμιοι εξοπλισμοί θα αυξηθούν – και σε σημαντικό βαθμό θα προσφέρουν αναπτυξιακή ώθηση σε οικονομίες. ΟΙ εγχώριες πολεμικές βιομηχανίες θα γνωρίσουν νέες ημέρες δόξας. Όσες χώρες δεν κατάφεραν να έχουν αντίστοιχες υποδομές θα υποστούν τις αρνητικές συνέπειες στο χρέος.

Σε πεδίο έντονου διεθνούς ανταγωνισμού θα περάσει όλος ο τομέας της τεχνολογίας – πέρα από την εξέλιξη της ψηφιακής επανάστασης, η κούρσα των εξοπλισμών θα δώσει νέα ώθηση. Η έκταση και η ένταση των κοινωνικών προεκτάσεων -όπως π.χ. του ψηφιακού διχασμού- είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Θα υπάρξουν, όμως.

Η μετανάστευση θα αποτελέσει νέο αστάθμιστο παράγοντα—δοκιμάζοντας την ηθική της δημοκρατίας και τους θεσμούς της. Το πιθανότερο είναι ότι θα επικρατήσουν οι πολιτιστικές διαφορές – όπως τώρα: ομόθρησκοί και ομογάλακτοι θα είναι καλοδεχούμενοι. Και η πίεση κατά της πολιτισμικής διαφορετικότητας θα ενταθεί: η ανάγκη ενσωμάτωσης θα είναι μεγάλη.

Οι δημοκρατίες θα βρεθούν σε δύσκολη θέση. Έχοντας δραματικά περιορίσει τον ρυθμιστικό ρόλο του κράτους, σημαντικά υποβαθμίσει το κοινωνικό κράτος, αδιάφορα εγκαταλείψει την δημιουργία αξίας σε όφελος των λογιστικών κερδών, θα υποχρεωθούν τώρα να βρουν νέα ισορροπία επιδιώκοντας την ταυτόχρονη αύξηση των εξοπλισμών και την μείωση των ανισοτήτων. Αν δεν το θέσουν ως στόχο, αν δεν το καταφέρουν, θα αντιμετωπίσουν έντονες κοινωνικές αναταράξεις και πολιτική αστάθεια.

Για τα αυταρχικά καθεστώτα τα πράγματα είναι πιο εύκολα – στο βαθμό που θα καταφέρνουν να ελέγχουν τον πληθυσμό τους. Όσο το πετυχαίνουν, τόσο το δίλημμα “βούτυρο ή όπλα» θα γίνεται πιο έντονο στις δημοκρατίες.

Είναι σαφές ότι το 2022 θα μειωθεί ο ρυθμός ανάπτυξης και θα ενισχυθούν οι πληθωριστικές πιέσεις. Το πόσο είναι ουσιαστικά άγνωστο. Τα οικονομετρικά μοντέλα δεν μπορούν να προβλέψουν διότι απλά δεν εμπεριέχουν όλες τις μεταβλητές. Όχι επειδή δε μπορούν αλλά επειδή δεν τις γνωρίζουμε. Είναι όλα τα αναπάντητα ερωτηματικά που αναφέρονται πιο πάνω.

Άγνωστο, επίσης, αν οι οικονομικές επιπτώσεις θα συνεχιστούν και το 2023. Ο πόλεμος μπορεί να έχει μετατραπεί σε ανταρτοπόλεμο. Οι κυρώσεις να έχουν επηρεάσει το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας. Η αύξηση των κινδύνων να έχει οδηγήσει σε μείωση της κατανάλωσης και αύξηση της αποταμίευσης. Κράτη μπορεί να έχουν χρεοκοπήσει. Χρέη να έχουν αναδιαρθρωθεί. Τα επιτόκια να έχουν αυξηθεί λίγο ή πολύ. Ο στασιμοπληθωρισμός να έχει επανεμφανιστεί.

Η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα είναι εδώ. Ο νέος Ψυχρός Πόλεμος ξεκίνησε. Ο φόβος των ιδεών οδήγησε το κατάλοιπο της Σοβιετικής αυτοκρατορίας σε περιπέτεια, γιατί δεν είχε τίποτα άλλο να προσφέρει στους πολίτες του. Η ιστορία δεν είχε ποτέ τελειώσει. Η ανθρώπινη διορατικότητα είχε.

Διαβάστε επίσης

Ο μύθος των λογικών ηγεσιών