Στις 18 και 19 Μαρτίου έγραψα για τις δύο όψεις της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, που συνυπάρχουν και τα προβλήματα που δημιουργούν ευρύτερα αλλά και ειδικά για την κυβέρνηση. Ταυτόχρονα υποστήριξα ότι επειδή όλες οι επιλογές έχουν κόστος, ο ρεαλισμός ως προς τα «θέλω» της κοινωνίας οφείλει να κυριαρχήσει στον καθορισμό των προτεραιοτήτων της κυβέρνησης– που πρόσφατα δίνει την εντύπωση πως βρίσκεται σε κατάσταση πολιορκίας.

Στο πλαίσιο αυτό, ευχής έργο τόσο η πρόθεση του ΠΑΣΟΚ να καταθέσει πρόταση δυσπιστίας όσο και η εξωπραγματική δήλωση Κασσελάκη να παραιτηθεί η κυβέρνηση και να πάμε σε εκλογές, δίνοντας μάλιστα και ultimatum. Αναρωτιέται κανείς πόσο το life style reality show έχει επηρεάσει τον αρχηγό του ΣΥΡΙΖΑ—μάλλον ζει την δική του εικονική πραγματικότητα. Με την συζήτηση στην Βουλή θα ξεκαθαρίσει τα ηθικά ανεπίτρεπτα και πολιτικά τοξικά ψέματα με τα οποία, που στην κομματική απελπισία της η αντιπολίτευση, κυρίως όμως το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΡΙΖΑ, τροφοδοτεί την κοινωνία.

Στα σοβαρά τώρα, το θέμα των δύο όψεων διαπραγματεύονται ταυτόχρονα στις 24/3, τέσσερα άρθρα: του Ν. Βέττα από την σκοπιά της δυαδικής ανάπτυξης, του Ε. Τσακαλώτου από την μακροοικονομική και αναδιανεμητική σκοπιά, του Αρ. Δοξιάδη από την μικροοικονομική σκοπιά και του Ε. Βαρδουλάκη από την πολιτική σκοπιά. Και τα τέσσερα διορατικά και επιστημονικά επαρκέστατα, άσχετα προς τις ιδεολογικές πηγές τους, επισημαίνουν το πρόβλημα των δύο όψεων της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας και επιχειρούν να υποδείξουν λύσεις.

Θα ήταν άδικο για τους συγγραφείς να συνοψίσω γερά θεμελιωμένες θέσεις, που ήδη ταλαιπωρηθήκαν από τους δημοσιογραφικούς περιορισμούς. Χωρίς να διαφωνώ με τις επιμέρους τοποθετήσεις, θα επιχειρήσω μία σύνθεση – που μάλλον δεν θα ταιριάξει σε 1-2 από τους συγγραφείς—αλλά μπορεί, ίσως, μέσα από την αντίθεση να διευκολύνει μία κρίσιμη συζήτηση.

Η Ελλάδα, και όχι αυτή μόνη της, έχει οικογένειες με οικονομική άνεση και οικογένειες φτωχές που καλά-καλά μόλις επιβιώνουν. Επιχειρήσεις που πάνε καλά και άλλες που φυτοζωούν, τομείς που αναπτύσσονται και άλλους που φθίνουν Γενικά, μία οικονομία όπου ένα μέρος της είναι σύγχρονο, ζωντανό, εξωστρεφές και ένα άλλο εσωστρεφές, αμυντικό απέναντι στις εξελίξεις. Αυτά τα οικονομικά δεδομένα αντανακλώνται στην κοινωνία και τανάπαλι, στην ουσία σ’ ένα φαύλο, αυτοτροφοδοτούμενο, σχεδόν αέναο κύκλο.

Τα θέματα που θίγουν τα τέσσερα άρθρα απασχολούν κοινωνίες και κυβερνήσεις εδώ και πολλές δεκαετίες. Τολμώ να πως, πως με εξαίρεση την περίφημη περίοδο 1945-1975 και με αναφορά πάντα στην λεγόμενη «Δύση», λύσεις δεν έχουν βρεθεί. Η μάχη είναι πάντα ανάμεσα στην παντοδύναμη αγορά που θεωρητικά δίνει τις τεχνητές οικονομικές λύσεις και τον ρόλο του Κράτους που θεωρητικά διορθώνει τις μονοπωλιακές και ολιγοπωλιακές καταστάσεις, εισάγει το κριτήριο του κοινωνικού οφέλους και οδηγεί έτσι την κοινωνία σε μείωση των ανισοτήτων, οπότε σε αποδυνάμωση των ακραίων πολιτικό-οικονομικών θέσεων (από την προεξάρχουσα κυριαρχία της ελεύθερης αγοράς στην απόλυτη πρωτοκαθεδρία του κράτους) και στην αύξηση της κοινωνικής συνοχής.

Η ισορροπία-λύση ακόμη αναζητείται.

Αυτό είναι το πρόβλημα για την κυβέρνηση, και ουσιαστικά σ’ αυτό αναφέρονται και τα τέσσερα προαναφερθέντα άρθρα που, μεταξύ άλλων, επισημαίνουν άμεσα ή έμμεσα τα εμπόδια στην αναζήτηση της λύσης – άλλα εγγενή και άλλα προϊόν άγνοιας. Χαριστικό πλήγμα στον ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί έτσι η επισήμανση του Τσακαλώτου ότι το πρόγραμμα του Κασσελάκη ρέπει ουσιαστικά προς το νεοφιλελευθερισμό (μετά τις πρώτες παρεμβάσεις που θα τινάξουν στον αέρα την δημοσιονομική σταθερότητα προκαλώντας ουρλιαχτά στις Βρυξέλλες, το πρόγραμμα αυτοχρηματοδοτείται μέσω των πρόσθετων φόρων που θα φέρει η ανάπτυξη—δηλαδή η ελεύθερη αγορά.) Τα Chicago Boys θα πανηγυρίζουν!

Σε παλαιότερο άρθρο μου (29/12) είχα επισημάνει ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη αντιμετωπίζει μερικώς την πολιτική διάσταση των δύο όψεων με την τριγωνοποίηση, τονίζοντας ταυτόχρονα πως από την φύση της η συγκεκριμένη πολιτική στρατηγική, επειδή δημιουργεί αντιστάσεις από ετερόκλητες ομάδες που συσπειρώνονται ανάλογα με την μεταρρύθμιση μόνο και μόνο επειδή βλέπουν να θίγονται τα εκάστοτε συμφέροντα τους, θα υποχρεώσει την κυβέρνηση να περάσει φάση διαρκούς αναταραχής—πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής.

Τι μπορεί να γίνει. Μία απάντηση είναι να υποχρεωθούν όλα τα μέλη της και όλοι οι βουλευτές της να αποστηθίσουν και να κάνουν κτήμα τους το ποίημα του του Kipling “If”—(Εάν). Και για να είμαστε ξεκάθαροι, χαριτολογώ μόνο μερικώς.

Μία δεύτερη απάντηση εστιάζει στο θέμα των προτεραιοτήτων. Ο Κασσελάκης είχε το απέραντο προσωπικό θράσος, και όχι μόνο λόγω πολιτικής άγνοιας, να ζητήσει εκλογές. Ο Ανδρουλάκης, τυφλωμένος από το προσωπικό του θέμα και την προοπτική να χάσει την διαμάχη για τη δεύτερη θέση (είχα παλαιότερα υπογραμμίσει το λάθος να θέτει χωρίς λόγο τον πήχη ψηλά) φέρεται με εκπληκτικά ανώριμη πολιτική στρατηγική. Το υπόβαθρο, όμως, το έχει προσφέρει η κυβέρνηση με τις υποκλοπές και την διαρροή e-mail που δείχνουν ελλιπή έλεγχο του κράτους και τα Τέμπη, που επικοινωνιακά άφησαν τα ψέματα και της ανακριβείς συνταγματικές αναφορές της αντιπολίτευσης, να γιγαντώσουν.

Αυτό το υπόβαθρο θα είχε αποδυναμωθεί αν η κυβέρνηση Μητσοτάκη είχε προχωρήσει στην ριζική αντιμετώπιση τεσσάρων μεγάλων προβλημάτων που αποτελούν κύρια προτεραιότητα για την συντριπτική πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας: υγεία, ακρίβεια, ασφάλεια, δικαιοσύνη. Πολύ απλά, οι προτεραιότητες δεν εκτιμήθηκαν καλά.

Συγκεκριμένα:
• Στον τομέα της υγείας χάθηκε κυριολεκτικά η ευκαιρία μίας βαθύτατης αλλαγής που πρόσφερε η πανδημία. Η άμεση αντιμετώπιση ήταν άριστη – χάρη στον Πιερρακάκη. Η δομική αλλαγή χάθηκε χάρη στον Κικίλια. Τρία χρόνια χαμένα, και τώρα καλείται ο Γεωργιάδης να βγάλει τα κάστανα από την φωτιά.
• Στον τον τομέα της ακρίβειας, η κυβέρνηση ανέχτηκε στο όνομα της ελεύθερης αγοράς την ανάπτυξη και παγιοποίηση μονοπωλιακών και ολιγοπωλιακών καταστάσεων, ενώ ήταν σαφές από την εμπειρία άλλων κρατών, ότι ο έλεγχος τους είναι απαραίτητος—αλλιώς λειτουργούν σε βάρος του κοινωνικού συνόλου—το οποίο και αντιδρά.
• Στον τομέα της ασφάλειας, η κυβέρνηση ξεκίνησε με πολλά λόγια και ωραίες προθέσεις, για να υπονομεύσει με τους δισταγμούς της την ίδια την πολιτική της, μέχρι να αναγνωρίσει το λάθος της και να καλέσει ξανά τον Χρυσοχοϊδη. Είναι σαφές – αν όχι για άλλο λόγο από την διαφθορά που υπάρχει στον τομέα—ότι η μεταρρυθμιστική προσπάθεια θα πρέπει να είναι οδυνηρή, δαπανηρή, χρονοβόρα.
• Στον τομέα της δικαιοσύνης η ολιγωρία Τσιάρα ήταν μνημειώδης. Τέσσερα χρόνια σχεδόν απόλυτης απραξίας, για να ζητηθεί τώρα από τον Φλωρίδη να φτιάξει τα σπασμένα.

Με βάση τα ανωτέρω, εύκολα συνάδει κανείς ότι η ατζέντα της πρώτης κυβέρνησης Μητσοτάκη έτεινε περισσότερο προς τη νεοφιλελεύθερη τάση, με έμφαση στην οικονομία (που δεν άλλαξε, απλά έφερε περισσότερα χρήματα από το εξωτερικό και τόνωσε τους παραδοσιακούς τομείς του real estate και τουρισμού) και καθυστέρησε να συνειδητοποιήσει την ανάγκη κρατικής επέμβασης για να βελτιωθεί η καθημερινότητα του πολίτη. Τα χάλια του ελληνικού κράτους δεν αποτελούν δικαιολογία, αντίθετα οι περιστάσεις με τις κρίσεις (πανδημία, μετανάστευση, ενέργεια) έδειξαν ότι τότε ακριβώς υπάρχουν οι μεγάλες ευκαιρίες για αλλαγές. Η κυβέρνηση, π.χ., στο μεταναστευτικό, ξεκίνησε πράγματι αλλαγές εκμεταλλευόμενη την κρίση, απόδειξη διπλή ότι πράγματι η κρίση προσφέρει την ευκαιρία αλλά και ότι οι αλλαγές απαιτούν χρόνο.

Έστω και αργά, σήμερα, η μεταρρυθμιστική ατζέντα παραμένει το μόνο ατού της κυβέρνησης. Η ριζική παρέμβαση Φλωρίδη και η συζήτηση για αλλαγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας δείχνουν τον δρόμο. Τριγωνοποίηση «ναι» αλλά «προτεραιότητες» δε. Αν χρησιμοποιήσω τους όρους Βαρδουλάκη, αν το 2019 η Ν.Δ. κέρδισε με την υπόσχεση επιστροφής στην κανονικότητα και το 2023 με την υπόσχεση σταθερότητας, τώρα είναι η ανάγκη να λανσάρει το νέο σύνθημα – της μεταρρύθμισης– με μία παράφραση του περίφημου συνθήματος του Ανδρέα Παπανδρέου – «Μητσοτάκη άλλαξτα όλα.»

Διαβάστε επίσης:

Ουκρανία: Δέκα τραυματίες από θραύσματα ρωσικών πυραύλων στο Κίεβο

Ζαχάροβα: Αιχμές κατά της Αθήνας με αφορμή την 25η Μαρτίου

Wall Street: Διάλειμμα από τα ιστορικά ρεκόρ, με ήπιες απώλειες ξεκίνησε η εβδομάδα