Η Ευρώπη ως μυξοπαρθένα

Κακώς διαμαρτύρεται η Ευρώπη που ο αγγλοσαξονικός κόσμος την αγνόησε. Με τον εαυτό της να τα βάλει. Άσε που ο ρόλος της μυξοπαρθένας δεν ταιριάζει σε μία μεγάλη οικονομική δύναμη. Διότι, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, η Ευρώπη έχει δείξει πως δεν στερείται πάντα βάσης η σκληρή κριτική πως δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία επηρμένη τελωνειακή ένωση με ψήγματα κοινής οικονομικής πολιτικής.

Εξάλλου, ποιος περιμένει ότι η Ευρώπη θα καταφέρει ποτέ να λύσει το τριπλό κατά Rodrik δίλημμα, ότι δηλαδή «δεν μπορεί να έχει ταυτόχρονα υψηλό βαθμό ενοποίησης, εθνική ανεξαρτησία και δημοκρατία», όπως είχα γράψει από τις στήλες αυτές στις 12 Μαρτίου του 2021; Πρέπει να διαλέξει δύο από τα τρία!

Και δεν μπορεί να κάνει την επιλογή, διότι κανένα μέλος της δεν δέχεται να θυσιάσει μέρος της εθνικής ανεξαρτησίας. Οπότε, αναπόφευκτα η ενοποίηση όχι απλά υποβαθμίζεται αλλά πραγματοποιείται επιφανειακά και με κριτήρια γεωπολιτικά – την στιγμή μάλιστα που τα δεδομένα αλλάζουν. Γι’ αυτό η Ουγγαρία και η Πολωνία, γι’ αυτό ο διχασμός Βορρά-Νότου.

Η Ευρώπη προοδεύει, και μάλιστα πολλές φορές εντυπωσιακά. Το κακό είναι ότι οι εξελίξεις τρέχουν πιο γρήγορα και την ξεπερνούν ενώ οι ηγεσίες της δεν το συνειδητοποιούν. Το μόνο που τους απομένει λοιπόν, έξω από τον χορό, είναι να διαμαρτύρονται που η τριπλέτα ΗΠΑ-ΗΒ-Αυστραλία δεν τις συμβουλεύτηκε για θέματα γεωπολιτικής στρατηγικής. Η εικόνα μίας Γαλλίας που χύνει μαύρο δάκρυ επειδή έχασε μία τεράστια παραγγελία όπλων, λίγο ταιριάζει τόσο στην πνοή και μορφή ηγεσίας που έχει επιχειρήσει να προβάλει ο Μακρόν όσο και την κληρονομιά του Ντε Γκολ. Και να σκεφτεί κανείς πως ο Γάλλος πρόεδρος είναι ο μόνος (ίσως μαζί με τον Ντράγκι) που προβάλει κάποιο όραμα για την Ευρώπη.

Στις 30 Σεπτεμβρίου του 2020, με άρθρο μου στις ιστοσελίδες αυτές και με τίτλο «Η στιγμή της Ευρώπης» είχα σημειώσει, μεταξύ άλλων, ότι «Οι διεθνείς εξελίξεις, όμως, προσφέρουν στην Ευρώπη την μοναδική ευκαιρία να αναγνωρίσει την γεωπολιτική σημασία της και να κινηθεί ανάλογα».

Δεν υπέφερα από φαντασιώσεις ευρωπαϊκού μεγαλείου. Στην ουσία, ευχή εξέφραζα. Οι εξελίξεις δικαιώνουν τώρα και τους πιο απαισιόδοξους. Ενώ η Ευρώπη γκρινιάζει για τον τρόπο αποχώρησης των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν, η αγγλοσαξονική τριπλέτα έχει ήδη πάει πιο πέρα. Στην γλώσσα του Χρηματιστηρίου και του καζίνο η κίνηση ονομάζεται «ελαχιστοποίησε τις ζημιές σου» – cut your losses.

Και να έλεγε κανείς πως αυτή η στροφή (pivot) των ΗΠΑ προς την Ειρηνικό και την Ασία δεν είχε ήδη πολυσυζητηθεί και αναλυθεί; Αλλά, το ακόλουθο παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής «δυναμικής»: το 1999 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι επισήμανε την ανάγκη να έχει η ΕΕ δύναμη ταχείας κρούσης/ανταπόκρισης προκειμένου να διαχειριστεί κρίσεις. Ο σχεδιασμός προχώρησε και η ανάγκη προέκυψε το 2003– οπότε η Ευρώπη ανταποκρίθηκε με επιτυχία με την αποστολή «Άρτεμις» στο Κονγκό. Στη βάση αυτή εξελίχθηκε ο στρατιωτικός σχεδιασμός και αναπτύχθηκαν τα λεγόμενα battlegroups, σε σχεδιαστική ετοιμότητα από το 2007. Το 2010 το όλο εγχείρημα εγκαταλείφθηκε λόγω χρημάτων.

Η Ευρώπη έχει στρατιωτικό ρόλο να παίξει: στο έδαφός της. Ενώ η κλεπτοκρατική Ρωσία επεκτείνει την στρατιωτική της παρουσία στα σύνορα με το ΝΑΤΟ, η ΕΕ αυξάνει την ενεργειακή εξάρτηση της από τον Πούτιν, είναι κατά των οικονομικών κυρώσεων της Αμερικής στην Κίνα και παραπονιέται για την στρατηγική των ΗΠΑ στη Νότια Θάλασσα της Κίνας – εκεί όπου η ίδια δεν πατά πόδι. Φαίνεται ότι η εικόνα της αποδίδεται καλύτερα με τις υποκλίσεις του Σαρλ Μισέλ στον Ερντογάν.

Η φασαρία δεν δικαιολογείται. Αναρωτιέται κανείς αν μέσα στο Berlaymont υπάρχει υπηρεσία που ασχολείται με τις γεωπολιτικές στρατηγικές και εξελίξεις κι αν ναι, αν υπάρχει κάποιος που την ακούει προσεκτικά; Πολύ φοβάμαι πως, ακριβώς όπως οι επιχειρήσεις, τα Ευρωπαϊκά κράτη εξαντλούν τις υποχρεώσεις τους προς τα κοινά υπερθεματίζοντας για την κλιματική αλλαγή και αγνοώντας («κρυπτόμενα») όλες τις άλλες μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις των καιρών – μεταξύ των οποίων το μεταναστευτικό και το γεωπολιτικό.

Ευρώπη ενοποιημένη και δημοκρατική δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς εγκατάλειψη ορισμένων εθνικών δικαιωμάτων. Μέχρι να το καταφέρει αυτό, η Ευρώπη είναι καλύτερα να σιωπά.