Για πρώτη φορά στη ζωή μου υπάρχει πιθανότητα η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση να κάνει ένα βήμα προς τα πίσω. Δεν μπορώ να προβλέψω αν θα υπάρξουν νέες τρομοκρατικές επιθέσεις, αν η Βρετανία θα φύγει από την Ευρωπαϊκή Ενωση, πόσοι πρόσφυγες θα έρθουν φέτος ή το 2017 ή το εάν η κρίση της ευρωζώνης θα επιστρέψει. Είμαι όμως πεπεισμένος ότι η πιθανότητα τουλάχιστον μια από τις παραπάνω κρίσεις να ξεφύγουν από τον έλεγχο είναι πολύ υψηλή.
Εκ των υστέρων φαίνεται ότι η ΕΕ έκανε λάθος κατασκευάζοντας ένα ενιαίο νόμισμα χωρίς μια αρμόζουσα τραπεζική ένωση. Ηταν λάθος να δημιουργήσει ζώνη μετακίνησης χωρίς διαβατήριο χωρίς κοινή συνοριοφυλακή και μεταναστευτική πολιτική. Θα προσέθετα την ευρωπαϊκή διεύρυνση σε αυτή τη λίστα, όχι επί της αρχής, αλλά τη βιασύνη με την οποία επιδιώχθηκε.
Το θεμελιώδες λάθος της εποχής μας ήταν η απόφαση να περάσει όπως όπως την κρίση της ευρωζώνης. Η πολιτική ηγεσία της Ευρώπης απέτυχε να δημιουργήσει την στήριξη της κοινής γνώμης για αυτό που χρειάζονταν: η δημιουργία μιας πολιτικής και οικονομικής ένωσης. Αν’ αυτού το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έκανε το ελάχιστο απαιτούμενο ώστε το σύστημα να επιβιώσει και την επόμενη ημέρα.
Υπάρχουν τέσσερα κανάλια μέσω των οποίων η πολιτική συνέβαλε στην σημερινή ευρύτερη αποσταθεροποίηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Το πρώτο, και περισσότερο προφανές, είναι ότι η ΕΕ έχει την ικανότητα να αντιμετωπίζει μόνο μια μεγάλη κρίση τη φορά. Η ΕΕ δεν είναι κυβέρνηση. Η Κομισιόν είναι εν μέρει εκτελεστική, εν μέρει διοίκηση και εν μέρει φύλακας των ευρωπαϊκών συνθηκών.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν είναι κυβέρνηση αλλά μια ομάδα εθνικών ηγετών που συναντούνται λίγες φορές το χρόνο για να πάρουν αποφάσεις.
Δεν θα στοιχημάτιζα ποτέ κατά της δυνατότητας της Κομισιόν να βρίσκει «ελάχιστους συμβιβασμούς» αλλά θα στοιχημάτιζα κατά της αδυναμίας της να λύσει πραγματικά προβλήματα. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση κρίσεων απαιτεί εκτελεστική εξουσία, κάτι που λείπει στην ΕΕ.
Το δεύτερο κανάλι εμφανίζεται μέσα από τη σύγχυση, πραγματική ή πλασματική, από δυο παράλληλες κρίσεις. Η ελληνική οικονομία συνεχίζει να συρρικνώνεται και πρόσφυγες παγιδεύτηκαν στη χώρα σε ακόμα μεγαλύτερα νούμερα αφ’ ότου η ΠΓΔΜ έκλεισε τα σύνορα. Αυτό είναι ένα παράδειγμα από δυο ταυτόχρονες κρίσεις.
Υπάρχουν όμως και οι ψεύτικες «συνδέσεις». Η Πολωνία χρησιμοποίησε την προηγούμενη εβδομάδα τις επιθέσεις στις Βρυξέλλες ως πρόσχημα για να αμφισβητήσει τη δέσμευσή που ανέλαβε με βάση το προηγούμενο σύστημα κατανομής να δεχτεί 7.000 πρόσφυγες.
Άλλο ένα παράδειγμα είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ τρομοκρατικών επιθέσεων και της προοπτικής του Brexit. Εκ των πραγμάτων δεν σχετίζονται, αλλά αυτό δεν επέτρεψε οπαδούς του Brexit να χρησιμοποιήσουν τις επιθέσεις για τους δικούς τους στενούς πολιτικούς σκοπούς.
Το τρίτο κανάλι είναι οικονομικό. Η παραγωγή αρκετών κρατών της ευρωζώνης δεν έχει επιστρέψει ακόμα σε προ κρίσης επίπεδα. Η ασφάλεια, τόσο εσωτερική όσο και εξωτερική, ήταν ανάμεσα στο τομείς που χτυπήθηκαν από την λιτότητα. Πολλές κυβερνήσεις βρήκαν ευκολότερο το να κάνουν περικοπές στην αστυνομία και το στρατό απ’ ότι σε κοινωνικά προγράμματα.
Ενας ακόμα οικονομικός παράγοντας που εμπόδισε τις προσπάθειες της Ευρώπης να ξεπεράσει την κρίση είναι το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ πλούσιων και φτωχών και μεταξύ Βορά και Νότου. Αυτό μείωσε την θέληση του πλουσιότερου Βορά να δεχτεί δημοσιονομικές μεταβιβάσεις, γιατί θα ήταν μεγάλες και μόνιμες.
Το τέταρτο κανάλι είναι και το πλέον σημαντικό: η γενικευμένη απώλεια εμπιστοσύνης και πολιτικού κεφαλαίου. Με κάθε κρίση που δεν λύνεται ο βαθμός ευρωσκεπτικισμού στον πληθυσμό αυξάνει. Αν η ΕΕ αντιμετωπιστεί ως αδυνατούσα να λύσει προβλήματα, ο κόσμος φυσικά γίνεται περισσότερο διστακτικός στο να παραχωρήσει περισσότερες εξουσίες στο μπλοκ. Τα δημαγωγικά κόμματα στα αριστερά και τα δεξιά αξιοποιούν τις αποτυχίες της Ενωσης. Δεν θα ξαφνιαστώ αν δω κάποια στιγμή ένα από αυτά τα κόμματα να κερδίζει τις εκλογές σε μια μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα.
Ο συνδυασμός αυτών των τεσσάρων καναλιών ματαιώνει καλές ιδέες για περαιτέρω κινήσεις, που στοχεύουν στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, αυτές που θα ευνοούσαν τους πάντες, όπως κεντρικές διευθύνσεις για να συντονίσουν τη μάχη κατά της τρομοκρατίας και να αντιμετωπίσουν τη ροή προσφύγων.
Αν η Ευρώπη δεν τα είχε κάνει θάλασσα με τις προηγούμενες κρίσεις οι πολίτες θα προσέβλεπαν στην ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική ή μια αντιτρομοκρατική task force με περισσότερο ανοικτό μυαλό. Αλλά θα εμπιστευτείς την ασφάλειά σου σε κάποιον που δεν μπορεί να λύσει ούτε μια μεσαίου μεγέθους οικονομική κρίση; Προσωπικά όχι και γι’ αυτό προτιμώ η ζώνη Σένγκεν να ανασταλεί επ’ αόριστο ή τουλάχιστον μέχρι η εθνική κυριαρχία στα σύνορα, η μετανάστευση και η μάχη κατά της τρομοκρατίας μεταφερθεί συνολικά σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης, κάτι που δεν περιμένω να γίνει.
Η οικονομική ιστορία έδειξε ξανά και ξανά ότι η προσπάθεια να περάσεις όπως όπως μια κρίση ποτέ δεν δούλεψε, σκεφτείτε τη Μεγάλη Υφεση ή τις χαμένες δεκαετίες της Ιαπωνίας.
Για την ΕΕ ήταν ένα καταστροφικό λάθος πολιτικής. Δεν μας οδήγησε μόνο σε μια οικονομική δυσπραγία από την οποία πολλές χώρες δεν έχουν ακόμα συνέλθει. Κατέστρεψε επίσης την εμπιστοσύνη του κοινού στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στην ίδια την ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
