Η επιβίωση της δημοκρατίας απαιτεί ενδιαφερόμενους πολίτες

Άκουγα σήμερα με προσοχή, γιατί μου είναι συμπαθής στην εκφορά και καταρτισμένος επιστημονικά, περισπούδαστο καθηγητή που υπογράμμιζε ότι οι κυρώσεις έχουν δύο κόψεις: θίγουν και τις δύο πλευρές: κι αυτόν εναντίον του οποίου στρέφονται αλλά κι αυτόν που τις επιβάλλει.

Η προέκταση της σκέψης δεν άργησε να έρθει: οι ΗΠΑ αντέχουν γι’ αυτό και ζητούν σκληρές κυρώσεις. Οι άλλοι, (οι Ευρωπαίοι), δεν αντέχουν. Γι’ αυτό και διστάζουν.

Πριν από λίγες ημέρες είχα επισημάνει (1η Μαρτίου) το αυτονόητο: ότι η ελευθερία και η δημοκρατία έχουν κόστος. Φαντάζομαι ότι ακόμη και ο πιο ανίκανος πολιτικός το κατανοεί, γεγονός που εξηγεί και την προσφυγή στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις ως πρώτο βήμα σε μία προσπάθεια επίλυσης κρίσης.

Με την πολιτική κρίση να έχει προκαλέσει μία αντίστοιχη τεράστια οικονομική, όπου επίκεντρο είναι η ενέργεια και τα τρόφιμα, είναι σαφές ότι τίθεται θέμα επιβίωσης των πλέον ασθενέστερων και θέμα αρνητικών μεσοπρόθεσμων επιπτώσεων για τις μεσαίες εισοδηματικές τάξεις.

Η κρίση της Ουκρανίας ως ταυτόχρονο συμβάν με την κρίση του κορωνοϊού δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από σχεδόν κανένα κράτος μονομερώς. Απαιτείται κοινή δράση όχι μόνο των κρατών-μελών της Ευρώπης αλλά όλων των κρατών που ισχυρίζονται ότι μάχονται για την φιλελεύθερη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Οι κοινωνικές και πολιτικές ισορροπίες που έχουν διαμορφωθεί –και που θα συνεχίσουν να διαμορφώνονται ενόσω οι κρίσεις θα συμβαδίζουν και νέες θα προστίθενται – είναι λεπτές και επικίνδυνες για την ίδια την δημοκρατία.

Υπάρχει μερίδα της κοινωνίας που αυτόματα τάσσεται με τον Πούτιν – είτε διότι αυτό επιτάσσει η ιδεολογική θέση της είτε διότι διέπεται από  αντί-αμερικανικό σύνδρομο. Αυτή η μερίδα δεν είναι ιδιαίτερα φίλα προσκείμενη προς τα δημοκρατικά ιδεώδη.

Υπάρχει μερίδα που θέλει να στηρίξει αλλά το οικονομικό πρόβλημα την συνθλίβει. Όσο αντέχει καλώς. Μετά από κάποιο σημείο θα ακουστεί η φράση του ανεκδότου «άντε …κι εσύ και ο γρύλος σου» και η μάχη για την δημοκρατία λίγη σημασία θα έχει πιά. Ο πολιτικά αδιάφορος και οικονομικά απελπισμένος αποτελεί εύκολη λεία για τους εχθρούς της δημοκρατίας.

Αυτοί που δεν έχουν οικονομικό πρόβλημα, θέλουν να στηρίξουν και πράγματι στηρίζουν, είναι κάτω από το πολιτικό ραντάρ.  Είτε από συμφέρον, είτε από ιδεολογία θα πράξουν ότι είναι να πράξουν.

Για την μάχη που δίνεται πέρα από τα σύνορα της Ουκρανίας, το μεγάλο ερωτηματικό, λοιπόν,  αφορά εκείνη την τεράστια μάζα όπου η πίστη στα ιδεώδη του Διαφωτισμού και των επαναστάσεων ανεξαρτησίας δοκιμάζεται από το βάρος της οικονομικής ανέχειας. Και η απάντηση δεν εξαρτάται μόνο από την διάρκεια της κρίσης – που θα διαρκέσει—διότι το κακό ήδη έγινε.

Τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει; Θα υποστήριζα ότι στο παρόν στάδιο κινήσεις οφείλουν να γίνουν προς τρεις κατευθύνσεις.

Πρώτη, θα πρέπει εξεταστεί από το μηδέν το θέμα της ενέργειας σε σύνδεση με την γεωπολιτική πραγματικότητα, την αναπόφευκτη περαιτέρω επιβράδυνση της παγκοσμιοποίησης και την κλιματική αλλαγή. Ενδεικτικά, για παράδειγμα, η Γερμανία, που φέρει σημαντική ευθύνη για την σημερινή κρίση, οφείλει να επανεκτιμήσει την χρήση πυρηνικής ενέργειας. Το ίδιο και η Γαλλία. Η Ελλάδα, οφείλει να βάλει φρένο στις άφρονες προσφυγές κάθε περιβαλλοντολογικής ένωσης της γειτονιάς κατά των ΑΠΕ. Οι ΗΠΑ να επιβάλλουν επιτέλους ουσιαστικές ποινές στους παραβάτες της νομοθεσίας για τις εκπομπές αερίων. Η Δύση, ως μία ενότητα, να επιβάλλει κυρώσεις στην Βραζιλία για τα δάση του Αμαζονίου.

Δεύτερη, να υπάρξει κοινή ευρωπαϊκή εξισορροπητική απάντηση στις οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης. Η ίδρυση ενός Ταμείου Ενέργειας κατά το πρότυπο του Ταμείου Ανάκαμψης είναι το ελάχιστο που μπορεί να γίνει. Στόχος του θα είναι να περιορίσει δραστικά την απώλεια εισοδήματος που έχει ήδη υποστεί η μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία των λαών της Ευρώπης και να συνεχίσει την υποστήριξη μέχρι να αλλάξουν οι σημερινές συνθήκες. Να επιβληθεί κοινή ενεργειακή πολιτική, να δημιουργηθεί στρατηγικό απόθεμα ενέργειας.  Στις ΗΠΑ, η αύξηση της παραγωγής αερίου και πετρελαίου είναι αυτονόητη, όπως αυτονόητη οφείλει να είναι πλέον η διαφύλαξη και επέκταση του υποτυπώδους αμερικανικού κοινωνικού κράτους.

Η τρίτη μεγάλη αλλαγή, όμως, οφείλει να είναι στον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις προσεγγίζουν τους πολίτες τους ως προς το θέμα της δημοκρατίας.  Μέχρι πρότινος, η δημοκρατία θεωρείτο ασφαλής τουλάχιστον στα κράτη της Δύσης. Τόσο ασφαλής που πολλοί την θεώρησαν ως δεδομένη. Και το «δεδομένο» οδήγησε σε αδιαφορία.

Ξέχασαν πολλοί πόσο εύκολα καταλύθηκε η δημοκρατία στην Γερμανία στο απόηχο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Αναρωτιέμαι. Υπάρχει σήμερα βιβλίο που να δίνει οδηγίες στους δασκάλους πώς να διδάσκουν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία στα παιδιά; Υπάρχει βιβλίο για την φιλελεύθερη δημοκρατία να διαβάσουν οι μαθητές;

Η επιβίωση της εξαρτάται από το ενδιαφέρον των πολιτών, Η Ουκρανία είναι ο κρίσιμος παράγων που μπορεί να συνεισφέρει στην αναγνώριση των κινδύνων και σε μία νέα αρχή εμπλοκής των πολιτών με την δημοκρατία.

Διαβάστε επίσης

Στον πόλεμο όπως στον πόλεμο