Δύο πρόσφατες μελέτες θέτουν άμεσα το θέμα της τεράστιας αύξησης των ανισοτήτων ως προς τις επιπτώσεις τους στην κλιματική αλλαγή και, έμμεσα ως προς τις ευθύνες του επιχειρηματικού κόσμου απέναντι στην φιλελεύθερη δημοκρατία.

Η μία μελέτη στο περιοδικό Nature Sustainability δείχνει πως η υπερκατανάλωση νερού από τους πολύ πλούσιους, το στερεί από τις εισοδηματικά φτωχές τάξεις. Παρατηρείται σχετικά ότι, για παράδειγμα, στα τελευταία 20 χρόνια, 80 μεγάλα αστικά κέντρα ανά τον κόσμο αντιμετώπισαν σοβαρή λειψυδρία με σημαντικά αρνητικές επιπτώσεις στους φτωχούς, από τις οποίες εξαιρέθηκαν όμως, οι ανώτερες εισοδηματικές τάξεις.

Ο Economist, από την πλευρά μιλά ανοιχτά για τους «πολέμους του νερού», καθώς εκτιμά ότι οι αναταραχές της κλιματικής αλλαγής και οι ανά τον κόσμο ένοπλες συρράξεις, θα οδηγήσουν σε εθνικούς πολέμους με στόχο την διαφύλαξη της επάρκειας του νερού για κράτος-έθνος.

Η δεύτερη μελέτη στο περιοδικό Cleaner Production Letters δείχνει ότι η συμμετοχή των υπερπλουσίων στην κλιματική αλλαγή είναι αναλογικά υψηλή με αναφορά στις εκπομπές άνθρακα και την μείωση που οι συμπεριφορές τους επιφέρουν στον εναπομένοντα προϋπολογισμό για την μείωση της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου.  Η μελέτη εκτιμά ότι ο αριθμός των υπερπλουσίων στις ΗΠΑ θα αυξηθεί από το 0,7% του πληθυσμού το 2020, στο 3,3% το 2050 και οι πρόσθετες εκπομπές που θα δημιουργήσουν θα αφαιρέσουν το 72% του προϋπολογισμού μείωσης άνθρακα, καθώς θα προσθέσουν 286 γιγατόνους εκπομπών.

Το μέγεθος γίνεται κατανοητό με αναφορά στο γεγονός ότι αν η αύξηση της θερμοκρασίας είναι να διατηρηθεί στο μέγιστο 2Co μέχρι να μηδενιστούν οι εκπομπές άνθρακα, τότε το σύνολο των εκπομπών που «επιτρέπεται» είναι 465 γιγατόνοι! Ας σημειωθεί ότι ένας γιγατόνος ισούται με ένα δισεκατομμύριο τόνους.

Οι εξελίξεις αυτές πηγάζουν από την λειτουργία του σημερινού μοντέλου του καπιταλισμού, που δίνει έμφαση στην ανταγωνιστικότητα σε βάρος του ανταγωνισμού, στην εκμετάλλευση της υπάρχουσας αξίας αντί στην δημιουργία νέας, στην μεγιστοποίηση των βραχυχρόνιων λογιστικών κερδών αντί στις επενδύσεις και στην μεγιστοποίηση των μακροχρόνιων πραγματικών κερδών. Ένα σύστημα όπου η περιουσία ενός υπερπλουσίου μπορεί να χάσει το 30% της αξίας της την μία ημέρα και να το ξανακερδίσει με επιπλέον μπόνους την επόμενη, δεν μπορεί να είναι ούτε μακρόχρονα λειτουργικό ούτε άμεσα κοινωνικά αποδεκτό.

Μία συμμαχία, όμως, υπερπλουσίων, επενδυτών σε κινητές αξίες, ασφαλιστών, ειδικών στις εξαγορές και συγχωνεύσεις, τεχνολογικών εταιρειών και χρηματοπιστωτικών οργανισμών, έχει οδηγήσει τον καπιταλισμό στην υιοθέτηση ενός μοντέλου όπου η διαρκής αύξηση των ανισοτήτων και η ταυτόχρονη υποβάθμισή του κοινωνικού κράτους οδηγούν νομοτελειακά σε οικονομική δυσπραγία και κρίσεις, σε πολιτική αστάθεια και άνοδο των κομμάτων που τοποθετούνται στα άκρα του πολιτικού φάσματος, στην διάσπαση της κοινωνικής συνοχής και σε κοινωνική αναταραχή.

Αυτή είναι μία μορφή του καπιταλισμού που βασίζεται στον ανεξέλεγκτο νεοφιλελευθερισμό και δικαιώνει την αναφορά του Μαρξ στους εγγενείς παράγοντες που οδηγούν το σύστημα στην αυτοκαταστροφή του.

Όπως πάντα η ιδεολογία είναι το ένα σκέλος. Το άλλο είναι τα βήματα που την εφαρμόζουν. Αν ήταν να σταθεί κανείς σε ορισμένα γεγονότα που έφεραν την αλλαγή, ένα από αυτά θα ήταν η μοιραία απόφαση, δήθεν για λόγους διαφάνειας, που οδήγησε στην υιοθέτηση των τριμηνιαίων απολογισμών των εταιρειών, καταργώντας τις ετήσιες εκθέσεις αποτελεσμάτων.

Η αλλαγή μπορεί (αν κι είναι πολύ αμφίβολο) να έφερε μεγαλύτερη διαφάνεια. Όπως όλες οι αποφάσεις, όμως, έφερε μαζί της και μία σειρά από απρόσμενες επιπτώσεις. Έχοντας μπροστά τους το φάσμα της κρίσης-έγκρισης της αγοράς ανά τρίμηνο, οι διοικήσεις των εταιρειών σταμάτησαν να ασχολούνται με τις επενδύσεις και τα αποτελέσματα σε  βάθος χρόνου, και επικεντρώθηκαν στην παρουσίαση κερδών σύμφωνα με ή και πάνω από τις προβλέψεις-προσδοκίες της αγοράς. Η δημιουργία προστιθέμενης αξίας ξεχάστηκε. Το άμεσο κέρδος έγινε ο θεός. Για να μείνει και να εγκαθιδρυθεί ως θεός, όμως, τα κέρδη δεν μπορούσαν να προέρχονται από την δημιουργία αξίας αλλά από την εκμετάλλευση της υπάρχουσας.

Έχει ήδη έρθει και αρχίζει με μεγάλο κίνδυνο να περνά η εποχή όπου ο επιχειρηματικός κόσμος οφείλει προς ίδιον όφελος αλλά και με αναφορά στην ευθύνη που φέρει απέναντι στην κοινωνία, να αναθεωρήσει το σύστημα αξιών του άκρατου νεοφιλελευθερισμού και να αναζητήσει ένα νέο σύνολο αρχών που να συνάδουν με την φιλελεύθερη δημοκρατία και τον υπεύθυνο με ενσυναίσθηση καπιταλισμό.

Ένα πρώτο μικρό αλλά ταυτόχρονα και τεράστιο βήμα είναι η κατάργηση των τριμηνιαίων απολογισμών και η επαναφορά των ετήσιων. Υπάρχουν άλλοι τρόποι διασφάλισης της διαφάνειας – πολύ πιο αποτελεσματικοί, π.χ.  να κάνουν πραγματικά την δουλειά τους τα εποπτικά όργανα. Το βλέμμα των εταιρικών διοικήσεων πρέπει να ξεκολλήσει από τον άμεσο ορίζοντα και να στραφεί ξανά στις επενδύσεις, στην δημιουργία αξίας και στην μείωση της ανισότητας.

Διαφορετικά, μία κοινωνία σπρωγμένη στα άκρα από την κλιματική αλλαγή και την αδικία των μεγάλων ανισοτήτων δεν θα αφήσει τίποτα όρθιο στην διάβα της.