Δύο σημαντικές εκθέσεις, του Draghi και του Letto, υποδεικνύουν τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει η Ευρώπη στην εποχή του Τραμπ και μετά.

Διότι, οι αλλαγές που φέρνει ο Τραμπ δύσκολα θα αντιστραφούν τούτη την φορά — οι ενδείξεις πείθουν ότι πέρα από τις νομοτελειακές προσαρμογές  που φέρνουν η τεχνητή νοημοσύνη και  η κλιματική κρίση, οι γεωπολιτικές ανατροπές φαίνεται πως θα είναι εκτεταμένες. Διόλου άδικα, πολλοί σωστά εκτιμούν ότι ήδη ζούμε μία νέα Γιάλτα.

Είναι πολύ νωρίς, βέβαια, για να θεωρηθεί πως έχει πράγματι δημιουργηθεί ένας νέος άξονας ΗΠΑ-Ρωσίας ή αν η συμβάδιση περιορίζεται στο θέμα της Ουκρανίας – όπου οι ΗΠΑ αφήνουν την Ευρώπη να τα βγάλει πέρα με την Ρωσία, ενώ οι ίδιες ασχολούνται με την Κίνα. Αναπόφευκτα, λοιπόν, όποια και να είναι η εξέλιξη, το κρίσιμο ερώτημα είναι αν θα έχουμε μία Ευρώπη ως αυθύπαρκτη στρατηγικά και οικονομικά ισχυρή οντότητα ή μία Ευρώπη που – όπως σήμερα—είναι πολύ μικρότερη από το σύνολο των μελών της;

Είναι κάπως ειρωνικό ότι η Ιταλία είναι η χώρα που προσφέρει λύσεις, ενώ η Γερμανία για μία ακόμη φορά έπαιξε και έχασε, η δε Γαλλία συνεχίζει να μην μπορεί να προσφέρει ένα νέο ευρωπαϊκό όραμα. Η κινητικότητα του Μακρόν είναι ακριβώς αυτό: κινητικότητα. Αντίθετα, μολονότι διαφορετικές, οι εκθέσεις Draghi και Letto βρίθουν από τολμηρές προτάσεις που κινούνται πάνω στον κοινό μεταξύ τους άξονα της ενίσχυσης της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Γεγονός που συνεπάγεται αντίστοιχο περιορισμό ορισμένων τουλάχιστον στοιχείων της εθνικής ανεξαρτησίας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες η Ευρώπη πήρε λάθος δρόμο. Η διεύρυνση της έγινε σε βάρος της εμβάθυνσης της, με αποτέλεσμα να έχουν ενισχυθεί τα εθνικά αντανακλαστικά. Ως αντίβαρο τους, μεγάλωσε η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία που –ελλείψει σοβαρής ενασχόλησης– ασχολήθηκε με το κοκορέτσι και το σνίτσελ! Μολονότι κατακερματισμένη η Ευρώπη  εισήγαγε, αντέγραψε, επέκτεινε τον καπιταλισμό των ΗΠΑ, ώστε να έχει χαθεί το όραμα των ιδρυτών της—της ανάπτυξης, της κοινωνικής πρόνοιας, τη ειρήνης. Σήμερα, η Ευρώπη έχει ηττηθεί στην μάχη της παραγωγικότητας — οπότε και της ανάπτυξης– κινδυνεύει σοβαρά να απωλέσει την μάχη της καινοτομίας και της τεχνολογίας, έχει δραματικά υποβαθμίσει το κράτος-πρόνοια και ζει με τα τύμπανα του πολέμου στο προσκέφαλο της.

Αυτήν την Ευρώπη θα στηρίξει ο «ευρωπαίος» πολίτης, που επιπλέον αναγκαστικά εμπλέκεται και στην πολιτισμική σύγκρουση που φέρνει η μετανάστευση;

Τι Ενιαία Αγορά είναι αυτή που έχει αφήσει εκτός ευρωπαϊκών ρυθμίσεων τρεις κρίσιμους τομείς—ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες; Για ποια ικανότητα δημόσιας χρηματοδότησης μιλάμε όταν αντί να στηριχτεί η μετεξέλιξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας σε οργανισμό εφάμιλλου της FED ή της Bank of England, η Ευρώπη επιδιώκει μέσω του  Capital Markets Union (CMU) να αντιγράψει το αμερικανικό μοντέλο; Δεν σκέφτηκαν η γραφειοκρατία των Βρυξελλών και οι αρμόδιοι Επίτροποι ότι στις ΗΠΑ μόνο η αγορά μετοχών ξεπερνά τα 50 τρις. ευρώ και η Ευρωπαϊκή ίσα που φτάνει τα 15 τρις.;  Χωρίς δημόσια χρηματοδότηση η ενιαία Ευρώπη δεν έχει μέλλον.

Στις ΗΠΑ, ο Τραμπ επιχειρεί να φέρει μία επανάσταση ηθικής με επιστροφή στις αρχές των ιδρυτών του κράτους. Έχοντας εξασφαλίσει την δικαστική υποστήριξη μέσω της αυστηρής ερμηνείας του Συντάγματος (strict constitutionalism) από το Ανώτατο Δικαστήριο (Supreme Court) καλπάζει προς ένα μικρότερο και πιο αυταρχικό κράτος, με μεγαλύτερες προσωπικές ελευθερίες και πιο εκτεταμένες πολιτειακές αρμοδιότητες. Θα είναι μάλλον λάθος να θεωρηθεί πως οι προσωπικές βεντέτες που έχει εξαπολύσει συνεπάγονται μία ευρύτερη κατάλυση προσωπικών δικαιωμάτων. Αυτό ίσως αποδειχθεί ένα παροδικό φαινόμενο –οι έννοιες της συμπερίληψης, της αυστηρής ισότητας, της διαφορετικότητας  είναι αυτές που θα δεχτούν καίριο πλήγμα.

Αν η Ευρώπη θέλει να ακολουθήσει τον δρόμο των δικών της ιδρυτών, η απόκλιση από τις ΗΠΑ οφείλει να διευρυνθεί, κακέκτυπα που έχει αντιγράψει οφείλουν να καταργηθούν.  Για την Ευρώπη δύο είναι τα μεγάλα υπαρξιακά  θέματα: το ένα αφορά την ενίσχυση του κεντρικού κράτους με έμφαση στην ευρωπαϊκή άμυνα και την ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική σε συνδυασμό με τον σχεδιασμό και την επιβολή κοινών μεθόδων και πρακτικών που αφορούν την ενέργεια, τις τηλεπικοινωνίες, τις τράπεζες, την κλιματική κρίση και την τεχνητή νοημοσύνη. Ιδιαίτερα ως προς το τελευταίο, η Ευρώπη οφείλει να επανεξετάσει την προσέγγιση της ως προς τον έλεγχο της ΤΝ μέσω της εκτίμησης του ρίσκου, καθώς αυτή ακριβώς η προσέγγιση στον τραπεζικό τομέα είναι που έφερε τον καπιταλισμό-καζίνο των ΗΠΑ και την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008/9.

Το δεύτερο αφορά την μορφή του καπιταλισμού, όπου απαιτείται επιστροφή στις πρακτικές των δεκαετιών 1945-1975. Ο καπιταλισμός του 21ου αιώνα υποεκτιμά δραματικά το ρίσκο (γνωρίζοντας ότι το κράτος θα είναι πάντα εκεί να λειτουργήσει ως σωτήρας), ενδιαφέρεται μόνο για τα άμεσα, (τριμηνιαία για την ακρίβεια) κέρδη και συνδέει τις αμοιβές του μάνατζμεντ με  αυτά. Το αποτέλεσμα είναι έλλειμμα επενδύσεων, έλλειμμα καινοτομίας, χαμηλή παραγωγικότητα, αναιμική ανάπτυξη, αδυναμία χρηματοδότησης του κράτους πρόνοια και διάσπαση της κοινωνικής συνοχής.

Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης η έννοια της αποδέσμευσης (decoupling) απέκτησε νέα διάσταση. Στην περίπτωση της σχέσης ΗΠΑ-Ευρώπης, η απόκλιση της δεύτερης από το ηθικό σύστημα της πρώτης αποτελεί τον μόνο δρόμο για την επιβίωση της. Η Ευρώπη δεν έχει άλλη λύση παρά να σχεδιάσει ένα νέο σύστημα συνεργασίας του ιδιωτικού με τον δημόσιο τομέα και ταυτόχρονα να βρει μία νέα πολιτισμική ισορροπία, τόσο στην ίδια την κοινωνία της όσο και μεταξύ των πολιτισμών που φέρνει η μετανάστευση.

Το σημερινό ευρωπαϊκό μοντέλο ως υβριδικό είναι πάντως καταδικασμένο να αποτύχει.