Η έλευση του δεύτερου κύματος της πανδημίας, στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και παγκόσμια, είναι αρκετά σίγουρο πως θα οδηγήσει στην αναθεώρηση πολλών προβλέψεων σχετικά με την έκταση της ύφεσης και την προβλεπόμενη ανάκαμψη, που δημοσιεύτηκαν πριν προλάβουν να ενσωματώσουν την εξέλιξη αυτή στους υπολογισμούς τους.

Το πρόβλημα είναι ότι, όσο μεγαλύτερη η ύφεση και όσο μικρότερη (και ίσως χρονικά αργότερη) η ανάκαμψη, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η απαξίωση του παραγωγικού ιστού καθώς και των ικανοτήτων και δεξιοτήτων των εργαζομένων και τόσο πιο δύσκολη η ανάκτηση ανταγωνιστικότητας.

Για την Ελλάδα που είχε ήδη αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα, ως αποτέλεσμα της χαμένης δεκαετίας του 2010, η δυσκολία θα είναι ακόμη μεγαλύτερη. Η αδυναμία μας να υιοθετήσουμε νέους στόχους και να σχεδιάσουμε την μετάβαση στη νέα εποχή της τεχνολογίας, θα επιτείνει την κατάσταση.

Είναι γεγονός ότι η κυβέρνηση διαχειρίζεται τρεις μεγάλες κρίσεις ταυτόχρονα: την πανδημία, την μετανάστευση και την Τουρκία. Και είναι επίσης γεγονός ότι δεν υπάρχει το ποιοτικά και ποσοτικά επαρκές ανθρώπινο δυναμικό για να ανταπεξέλθει. Σίγουρα, όμως, υπάρχουν οι αναγκαίοι πόροι για να κάνουμε κι αυτό το αναγκαίο βήμα.

Η προσέγγιση που διαφαίνεται μέσα από τις εργασίες της επιτροπής Πισσαρίδη καθώς και από την μορφή της οργάνωσης που σχεδιάζεται για την αξιοποίηση των κεφαλαίων του Ταμείου Ανάκαμψης, τείνει να επιβεβαιώσει ότι ο σχεδιασμός για την επόμενη ημέρα είναι μάλλον ελλειμματικός.

Η βάση του προβλήματος βρίσκεται σε δύο υποθέσεις: πρώτον, ότι θα υπάρξει επιστροφή στην ομαλότητα που γνωρίζαμε. Δεύτερον, ότι η παραγωγικότητα θα αυξηθεί (οπότε και η ανάπτυξη θα επιταχυνθεί) εφόσον οι επιχειρήσεις λειτουργήσουν πιο παραγωγικά. Με καλύτερη οργάνωση, με περισσότερη τεχνολογία, με αναβαθμισμένος πόρους.

Είναι μία κλασσική οικονομική θέση, που δεν λαμβάνει υπόψη της δύο παράγοντες. Πρώτον, πολλές επιχειρήσεις δεν μπορούν να ικανοποιήσουν αυτήν την προσδοκία διότι στην σύγχρονη οικονομική οργάνωση, η παραγωγικότητα είναι η προστιθέμενη αξία που προσφέρει η παραγωγή, μετά την αφαίρεση του πληθωρισμού και λαμβάνοντας υπόψη την ανταγωνιστικότητα της παραγωγής τους. Στη βάση αυτή, πολλές επιχειρήσεις δεν μπορούν να αυξήσουν την παραγωγικότητα τους σε σημείο που να είναι ανταγωνιστικές.

Δεύτερον, ορισμένοι τομείς θα αντιμετωπίσουν ακριβώς λόγω της πανδημίας μόνιμη ζημιά. Ο τουρισμός, οι μεταφορές, το παραδοσιακό λιανικό εμπόριο, πολλές υπηρεσίες θα είναι καταδικασμένες να αντιμετωπίσουν μειωμένη ζήτηση, απώλεια εξωτερικών και εσωτερικών οικονομιών και έτσι απώλεια ανταγωνιστικότητας.

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι απορίας άξιο πως εξακολουθούν και σχεδιάζονται, π.χ., φαραωνικά επενδυτικά προγράμματα στον τουρισμό, λες και ο κορωνοϊός δεν υπάρχει ή, κι αν υπάρχει, η ήττα του είναι δεδομένη.

Η παγκόσμια οικονομία και μαζί της η ελληνική θα αντιμετωπίσουν στο άμεσο μέλλον χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης και αυξημένες ανισότητες. Τα ερωτήματα είναι έτσι δύο: πως αναβαθμίζεται η επιχείρηση ώστε να αυξηθεί η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα; Και πως σχεδιάζεται η αναπλήρωση της προστιθέμενης αξίας που θα αναπόφευκτα θα χάσουν ορισμένοι τομείς – όπως ο τουρισμός – με την στροφή και αναβάθμιση άλλων τομέων που σήμερα δεν συγκεντρώνουν την προσοχή που τους οφείλεται;

Οι διαφορετικοί τομείς, συμπεριφέρονται με διαφορετικό τρόπο ως προς τις αλλαγές στην ανταγωνιστικότητα τους. Το λογικό θα είναι να επικεντρωθεί η κυβέρνηση στην ριζική αναθεώρηση και αναβάθμιση (α) της τεχνικής εκπαίδευσης, (β) της έρευνας και ανάπτυξης σε συνδυασμό με την τεχνολογική πρόοδο, (γ) της εταιρικής διακυβέρνησης και, (δ) των πολιτικών μείωσης των ανισοτήτων.

Σήμερα, παραμένουμε ακόμη δέσμιοι όχι απλά ενός συγκεκριμένου μοντέλου ανάπτυξης αλλά, ακόμη χειρότερα, μίας παραγωγικής δομής που δεν σκεπτόμαστε ενεργά να την αλλάξουμε. ΚΙ ας είμαστε επικεντρωμένοι σε δουλειές και τομείς που είναι άμεσα ευάλωτοι στην πανδημία, στον ξένο ανταγωνισμό και στην τεχνολογική πρόοδο.

Υπάρχει κανείς που να ανησυχεί γι’ αυτό;