Ένας βαθιά διχασμένος κόσμος

Ζούμε πρωτόγνωρες εποχές και καταστάσεις. Κύριο χαρακτηριστικό ο νέος διχασμός που απλώνεται σε όλα τα επίπεδα—γεωγραφικά, οικονομικά, νοηματικά.

Είναι ακόμη στην αρχή αλλά ο νέος ψυχρός πόλεμος έχει αρχίσει. Ο κόσμος χωρίζεται σε δύο μεγάλα στρατόπεδα και το καθένα θα παλέψει για την  παγκόσμια κυριαρχία. Οι ΗΠΑ και η Κίνα θα συγκρουσθούν γεωπολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Όλοι οι υπόλοιποι υποχρεωτικά θα επιλέξουν πλευρά. Η εποχή των «αδέσμευτων» έχει σε μεγάλο βαθμό παρέλθει.

Η παγκοσμιοποίηση ήρθε και έφερε τα καλούδια της και μαζί τα αναπόφευκτα προβλήματα της. Όπως ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σταμάτησε αυτήν που είχε ξεκινήσει το τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα, έτσι η πανδημία επιβραδύνει αυτήν του 21^ου αιώνα. Η ιστορία επαναλαμβάνεται –με την διαφορά ότι τώρα η παγκοσμιοποίηση υποχωρεί διότι έχουν αναδειχθεί οι μεγάλες αδυναμίες των αλυσίδων διανομής, αναβιώνει ο οικονομικός εθνικισμός, ενώ η σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας την υποχρεώνει σε υποχώρηση.

Νέος διχασμός εκκολάπτεται μεταξύ της σύγχρονης και της παραδοσιακής γνώσης, των νέων και των παλαιών δεξιοτήτων. Η νέα γενιά ζητά να στηρίζεται η λήψη αποφάσεων στην πληροφόρηση (data) και στην επιστήμη. Οι μπολιασμένοι με την θέση του C.P. Snow για τους κινδύνους που ενέχει ο άκαμπτος διαχωρισμός των ανθρωπιστικών από τις θετικές επιστήμες, μάχονται την τάση. Ταυτόχρονα, όμως, η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη ανατρέπουν πολλές παραδοσιακές διαδικασίες στην παραγωγή και την λήψη αποφάσεων, απαιτούν –και βρίσκουν – νέες δεξιότητες και εντείνεται έτσι η διαμάχη ανάμεσα στο παραδοσιακό και το μοντέρνο στην εργασία καις την κοινωνία.

Νέος διχασμός στην οικονομία – ήδη ζωντανός και πανταχού παρόν: από τα χρηματιστήρια που γνωρίζουν δόξες χωρίς προηγούμενο εν μέσω θανατηφόρου πανδημίας χωρίς προηγούμενο, μέχρι τις δομές της οικονομίας όπου τα πάντα αλλάζουν: από την μορφή και το ήθος της εργασίας μέχρι το λιανεμπόριο.

Νέος διχασμός, ιστορικός κι αυτός, ανάμεσα στους νέους αναδυόμενους τομείς που βασίζονται πρωταρχικά στη νέα τεχνολογία και τις παραδοσιακές δραστηριότητες που εξακολουθούν να είναι απαραίτητες (π.χ. παραγωγή ατσαλιού) αλλά υποφέρουν οικονομικά και περιβαλλοντολογικά.

Βαθύτερος οικονομικός διχασμός, καθώς οι αναδυόμενοι τομείς αποκτούν μονοπωλιακή ή ολιγοπωλιακή θέση και εντείνουν έτσι τις ανισότητες, δυσκολεύοντας ταυτόχρονα τον έλεγχο τους. Η αναμόρφωση της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού θα αποτελέσει βασικό στοιχείο του επερχόμενου κυβερνητικού παρεμβατισμού, που θα είναι από εδώ και πέρα σε διαρκής άνοδο, επιφέροντας νέο πολιτικό και κοινωνικό διχασμό.

Διχασμός για την κλιματική αλλαγή – το ποιος ευθύνεται, ποιες θα είναι οι επιπτώσεις, πως αντιμετωπίζονται.

Διχασμός για την μετανάστευση – από την πλήρη άρνηση μέχρι τη νοοτροπία της ανοιχτής πόρτας.

Αντίδραση θα υπάρξει. Την βλέπουμε ήδη, όπου παγκόσμιες λύσεις προτείνονται για παγκόσμια προβλήματα: παγκόσμιος φόρος, παγκόσμιο ελάχιστο εισόδημα, παγκόσμιο βασικό κεφάλαιο, παγκόσμια συνθήκη για το κλίμα. Λύσεις που από την φύση τους, όμως, εντείνουν τον διχασμό.

Διαπιστώνεται με αναφορά στο περίφημο Δυτικό Φιλελεύθερο Πρότυπο (Western Liberal Order)που έχει ήδη υποχωρήσει: είναι η επιλογή σε μέρους της Ευρώπης, παλεύει να επιβιώσει στις ΗΠΑ και το Η.Β. Από εκεί και πέρα…χάος.

Χειρότερος διχασμός αυτός μεταξύ των γενεών. Η νέα γενιά, GenZ, κατηγορεί τις προηγούμενες πως απέτυχαν. Βλέπει τον κόσμο που θα κληρονομήσει, τρομάζει, δηλώνει απώλεια εμπιστοσύνης στους μάνατζερ του σήμερα και του χθες και ζητά να της παραδοθούν τα ηνία. Η μάχη των γενεών τώρα ξεκινά.

Η πανδημία ανάδειξε όλα τα ελαττώματα του συστήματος και ταυτόχρονα επιτάχυνε όλες τις εκκολαπτόμενες αλλαγές. Έχει δημιουργήσει κατάσταση εκρηκτική και συνάμα συγκρουσιακή. Διαμάχες θα ξεσπάσουν, πόνος και οδύνη θα υπάρξει, αβεβαιότητα θα βασιλεύσει για καιρό.

Το γκρίζο θα σταματήσει να είναι χρώμα. Θα κυριαρχήσουν το άσπρο και το μαύρο. Θα είναι η εποχή της απολυτότητας, της αποκήρυξης του συμβιβασμού, των ακραίων καταστάσεων.

Αυτό δεν σημαίνει πως ελπίδα δεν υπάρχει. Απλά, δεν είναι νομοτελειακή.