Σταδιακά, μεγάλο μέρος του πνευματικού κόσμου της Δύσης όπως και ένα δυστυχώς αρκετά μικρότερο νούμερο πολιτικών, έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το κοινωνικό συμβόλαιο του 20ου αιώνα δεν επιδέχεται επιδιορθώσεις ή αλλαγές, αλλά, αντίθετα, απαιτείται πλέον ένα νέο ριζικά διαφορετικό διπλό συμβόλαιο: ένα μεταξύ των ανθρώπων και της φύσης και ένα που να αντικατοπτρίζει τις αρχές της δημοκρατίας και του ουμανισμού στην οργάνωση για την παροχή δημόσιων αγαθών.

Ότι το κοινωνικό συμβόλαιο των Webb και του Beveridge έχει πλέον καταρρεύσει, αποτελεί κοινοτυπία στους διορατικούς πνευματικούς και πολιτικούς κύκλους της Δύσης. Τρεις παράγοντες το έχουν οδηγήσει στον γκρεμό:

• Η επίθεση εναντίον του από τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, που υπέσκαψε την λογική του και υποβάθμισε την πράξη του.
• Η είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, που δημιούργησε ένα μεγάλο έλλειμμα σε δουλειές όπως την φροντίδα των παιδιών, των σπιτιών κοκ.
• Η τεχνολογική πρόοδος, που κατάργησε την μονιμότητα της απασχόλησης και εισήγαγε την ευέλικτη εργασία, άλλαξε τα δεδομένα της υγείας και ανέτρεψε την έννοια του κράτους.

Παράλληλα, η απληστία του ανθρώπου τον έκανε να αδιαφορήσει για την φύση και τους νόμους της, να διαρρήξει έτσι τα μεταξύ τους σύνορα και να εμφανιστούν νέοι άγνωστοι μέχρι σήμερα κίνδυνοι – με πλέον χαρακτηριστικούς την κλιματική αλλαγή και τις αρρώστιες.

Το νέο κοινωνικό συμβόλαιο οφείλει, επομένως, να ενσωματώσει νέες αξίες όσον αφορά την σχέση του ανθρώπου με την φύση, αναδεικνύοντας ότι η συνεχής επιδίωξη για ανάπτυξη με αναφορά στα υλικά αγαθά μόνο, έχει συγκεκριμένες αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στις ίδιες τις ανθρώπινες σχέσεις. Το νέο κοινωνικό συμβόλαιο οφείλει να απομακρυνθεί από τη νοοτροπία όπου η επιτυχία μετριέται με το ΑΕΠ μόνο και να θέσει τις βάσεις για νέους δείκτες, φέρνοντας στο επόμενο στάδιο τις ιδέες που έχουν αναπτύξει ήδη από την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα ο Stiglitz, o Sen κοκ.

Ταυτόχρονα, η σύνθεση των δημόσιων αγαθών οφείλει να διαφοροποιηθεί. Βασικός στόχος είναι η μείωση των ανισοτήτων κι αυτό συνεπάγεται ριζικές αλλαγές:

• Στην δημόσια παιδεία, ώστε να ενσωματωθούν τα νέα γνωστικά αντικείμενα που με την σειρά τους απαιτούν νέες μεθόδους διδασκαλίας και να αποφευχθεί η εμφάνιση ενός νέου διχασμού ανάμεσα σε όσους κατέχουν τα εργαλεία χρήσης της νέας τεχνολογίας και αυτούς που μένουν πίσω ενώ δεν το θέλουν.
• Στην δια βίου μάθηση, ώστε να αντιμετωπιστεί το θέμα της ευέλικτης εργασίας και να αποφευχθεί η άνοδος της ανεργίας.
• Στον τομέα της υγείας, όπου ο εκσυγχρονισμός εγκαταστάσεων και μηχανημάτων οφείλει να συμβαδίσει με την ταχύτερη διάχυση των γνώσεων που δίνει η έρευνα και ανάπτυξη, διότι μόνο έτσι αντιμετωπίζεται η ταχύτητα  διασποράς που επιδεικνύουν οι νέες νόσοι.
• Στον τομέα της οικονομίας όπου το κράτος οφείλει να αναλάβει και πάλι την ευθύνη για την τήρηση του ανταγωνισμού και για την σωστή απεικόνιση στις τιμές των εξωτερικών οικονομιών που συχνά-πυκνά απολαμβάνει ο επιχειρηματικός κόσμος, φροντίζοντας την δική του τσέπη ενώ η επένδυση έχει γίνει από το κράτος.
• Στον τομέα των μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών, που τείνουν να υπερβούν το κράτος, λειτουργούν χωρίς ουσιαστικό έλεγχο και φτάνουν ενίοτε να έχουν μεγαλύτερη επιρροή στον πολίτη απ’ ότι η κυβέρνηση.

Σε χώρες της Δύσης, και ειδικά σε ακαδημαϊκά ιδρύματα, σε τόπους έρευνας και ανάπτυξης, σε χώρους πολιτικής ζύμωσης ο προβληματισμός για το μέλλον του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας είναι έντονος, έχει προχωρήσει σε βάθος και έχει επισημάνει συγκεκριμένες λύσεις – στις βάσεις που αναφέρονται σ’ αυτό το κείμενο.

Εχθρός του νέου είναι η αδράνεια, ο φόβος για το αύριο, η έλξη που προσφέρει ο αυταρχισμός. Σε μία εποχή που χαρακτηρίζεται από την ταχύτητα της αλλαγής, το νέο κοινωνικό συμβόλαιο απαιτεί χρόνο για να υλοποιηθεί – κυρίως διότι προϋποθέτει την αποδοχή  της  ανάγκης να εγκαταλειφθεί η νοοτροπία (mentality) που μας οδήγησε στα σημερινά αδιέξοδα. Χωρίς να τις έχει, ο αυταρχισμός προσφέρει εύκολες λύσεις και το κάνει με τρόπο πιστικό, είτε είναι της δεξιάς είτε της αριστεράς.

Η πανδημία του κορωνοϊού ανέδειξε τα προβλήματα και τους κινδύνους. Οι αντιδράσεις στον εμβολιασμό αντανακλούσαν τον φόβο και τον θυμό για τις ανισότητες, την διαφθορά, την ανικανότητα, την έλλειψη σχεδιασμού. Ποια κοινωνία είναι αυτή που αφήνει τους οδηγούς, τους υπαλλήλους των σουπερμάρκετ, τους φύλακες – δηλαδή τους οικονομικά κατώτερους—στην πρώτη γραμμή του πολέμου ενώ οι δικηγόροι, οι τραπεζίτες, οι λογιστές, οι ασφαλιστές είναι ασφαλείς σπίτι τους;

Αν κατανοήσουμε αυτήν την διαφορά, σ’ αυτό το απλό παράδειγμα, θα συνειδητοποιήσουμε τότε τον θυμό που υποβόσκει ως νάρκη έτοιμη να εκραγεί στις κοινωνίες που φτιάξαμε. Ίσως, τότε, αποφασίσουμε ότι πράγματι, έστω και σ’ αυτήν την τελευταία στιγμή, επιβάλλεται να εφαρμόσουμε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο.

Διαβάστε επίσης