Ευκλείδης Τσακαλώτος: Πολιτικό ημερολόγιο, στο κόκκινο σακίδιο

Το τέλος των Ιδεών; Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος στο Κόκκινο σακίδιο, με υπότιτλο Πολιτικό ημερολόγιο και εισαγωγή από τη Μάρω Δούκα, εκθέτει τις αδρές γραμμές της ιδεολογίας του.

Διαμορφώνεται μέσα από διάσπαρτα κείμενα -πολλαπλές δημοσιεύσεις στο περιοδικό Κάπα (του 1987) και οκτώ κείμενα ή Θέσεις για την περίοδο 2019-2020.

Το υπόλοιπο σώμα της νέας έκδοσης περιλαμβάνει ευσύνοπτα δημοσιεύματα από την ίδια περίοδο καθώς και τα Παλιά ημερολόγια (2012-2013). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει η εκτενής Εισαγωγή του. Νέο κείμενο, ιδιαιτέρως αποκαλυπτικό.

Το ημερολόγιο προκύπτει κυρίως από «την ενασχόλησή μου με την αριστερή θεωρία, με τις αριστερές ιδέες και με το πώς αυτές μπορούν να γίνουν ηγεμονικές», διευκρινίζει εξ αρχής.

«Δεν είχα καιρό να το κάνω σύντομο»

Όλα τα δοκίμια ακολουθούν την αρετή και τη φόρμα της πυκνής σύνοψης (οφείλεται στην αγγλική παιδεία του). Προσφέρονται στον αναγνώστη ως διαυγή αποστάγματα σκέψεων που έχουν ωριμάσει από καιρό. Όπως το παλιό ρητό του Πασκάλ (Lettres Provenciales): «Το γράμμα αυτό έγινε εκτενέστερο μόνο και μόνο επειδή δεν είχα τον καιρό να το κάνω πιο σύντομο». Ή το σχόλιο του Αλεξάντρ Πόουπ (An essay on Criticism), που θα γνωρίζει καλύτερα ο Ευκλείδης Τσακαλώτος: «Οι λέξεις μοιάζουν με φυλλωσιές, όταν πληθαίνουν ελάχιστοι καρποί λογικής προκύπτουν».

Όπως οι προκάτοχοί του στο αντικείμενο της Πολιτικής Θεωρίας, τα πιο γενικού προβληματισμού κείμενά του απεκδύονται τους κομματικούς χρωματισμούς παρότι δεν κρύβουν τις αριστερές καταβολές τους. Αναδεικνύουν έναν σύγχρονο διανοούμενο, που απουσιάζει από το ευρύτερο πολιτικό γίγνεσθαι. Κενό που φάνηκε έντονα εκ νέου με τις εκλογές για το ΚΙΝΑΛ.

Ιστορίες επιβίωσης και νίκης

«Θεωρώ ότι η Αριστερά, αν θέλει να ανακτήσει την ιδεολογική, και όχι μόνο, ηγεμονία της, οφείλει να παρεμβαίνει σε μια πολύ ευρεία γκάμα θεμάτων», επισημαίνει. Δηλαδή, με προβληματισμό ουμανιστικό, που παραδοσιακά έχει διεκδικήσει ο ιδεολογικός του χώρος.

Περιλαμβάνονται σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα με πολιτικές απηχήσεις, που χρησιμοποιούν ως έναυσμα λογοτεχνικά βιβλία (Μάρως Δούκα, Τζόναθαν Κόου, Αντρέα Καμιλέρι). Υπάρχει αναφορά στον συγγραφέα της εργατικής τάξης αλλά απόφοιτο της γαλλικής πανεπιστημιακής ελίτ École Normale Supérieure, Εντουάρ Λουί. Το διεθνώς ευπώλητο βιβλίο του νεαρού συγγραφέα Η Ιστορία της βίας (Αντίποδες, 2019) εμπίπτει στο φάσμα του me too. Αναφέρεται στο βιασμό του από άνδρα όταν εκείνος σπούδαζε ακόμη, σε ηλικία 21 ετών.

Εν συνεχεία ο Λουί έγραψε το αυτοβιογραφικό Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ (En finir avec Eddy Bellegueule, Le Seuil 2014). Εκεί περιγράφει τα ζοφερά παιδικά του χρόνια με τον πατέρα που ύστερα από εργατικό ατύχημα εθίστηκε στη μορφίνη και τη μητέρα που τον γέννησε στα 17 της και έβρισκε περιστασιακή δουλειά ως υπηρέτρια.

Οι γονείς του δεν συμπάθησαν τη θηλυπρεπή του φωνή, το ότι δεν του άρεσε το ποδόσφαιρο. Ρατσισμός, ομοφοβία, αλκοολισμός, φτώχια -και όμως δεν τον εμπόδισαν να λάμψει στο διεθνές στερέωμα. Αυτές οι ιστορίες επιβίωσης και νίκης συγκινούν τον Αριστερό (στην καρδιά) Ευκλείδη Τσακαλώτο.

Πολιτική, Φιλοσοφία, Οικονομία

Αξίζει κανείς να θυμηθεί ότι ο καθηγητής των Οικονομικών, πρώην υπουργός και νυν βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ αποφοίτησε από το πιο δημοφιλές και παραδοσιακό τμήμα του κορυφαίου πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Γνωστό τοις πάσοι από το ακρωνύμιό του PPE δηλαδή Politics, Philosophy, Economics (Πολιτική, Φιλοσοφία, Οικονομικά) αφού τα τρία γνωστικά αντικείμενα αλληλοσυμπληρώνονται.

Το κείμενο όμως που πάνω από όλα ξεχωρίζει, βρίσκεται στην εκτενή Εισαγωγή του Ευκλείδη Τσακαλώτου. Διαβάζεται στην πραγματικότητα σαν μανιφέστο του.

Ο αναγνώστης βρίσκει στις γραμμές της πλήθος αυτοβιογραφικών στοιχείων, εξομολογητικού τόνου. Αναδρομές στο παρελθόν που για τους ψηφοφόρους του αλλά και για τους ανθρώπους του ευρύτερου χώρου της Αριστεράς, αποδεικνύονται διαφωτιστικές.

Με τα διλήμματα που εκφράζει, διαβάζεται απνευστί. Σχετικά με τη δυσκολία του να δηλώνει κανείς αριστερός οικονομολόγος: «Είναι πιο εύκολο να διαπρέψει ένας ακαδημαϊκός μαρξιστής ιστορικός παρά ένας οικονομολόγος», παρατηρεί. Πιο εύκολο για έναν ριζοσπάστη της οικονομικής ιστορίας παρά για τον οικονομολόγο που θέλει να επηρεάσει τη μακροοικονομική πολιτική.

Ρομαντισμός, Πραγματικότητα, Μεσαίωνας

Διότι όπως ξεκαθαρίζει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, «εμένα με ενδιέφερε η χάραξη πολιτικής και ήθελα να τα καταφέρω ως οικονομολόγος, αφετέρου ήμουν αποφασισμένος να κρατήσω τις αριστερές και διεπιστημονικές αρχές μου». Πώς τα κατάφερε; Βάσει μιας στρατηγικής που εμπνεύστηκε από τους δουλοπάροικους του Μεσαίωνα…

Οι σκέψεις πάντως που παραθέτει στην Εισαγωγή του αποτελούν ιδεολογικό υπόβαθρο όλης της μετέπειτα αρθρογραφίας του.

«Συχνά λέγεται ότι οι άνθρωποι ψηφίζουν σύμφωνα με το πορτοφόλι τους. Ωστόσο, ο τρόπος που βλέπουν την πραγματικότητα, ποιον κατηγορούν όταν τα πράγματα πάνε στραβά, ποιος αισθάνονται ότι έχει περισσότερα να τους πει σε σχέση με τις προοπτικές τους, όλα αυτά απαιτούν μια απάντηση που υπερβαίνει κατά πολύ την οικονομική σφαίρα».

Μεγαλύτερη γοητεία ασκεί ο Ευκλείδης Τσακαλώτος ως απλός διανοούμενος. Όταν επί παραδείγματι αναρωτιέται αν γίνεται τα πραγματικά δεδομένα να παραμείνουν αξιακά ουδέτερα…

Πολλές φορές όμως παρά τις αναγεννησιακές του εκλάμψεις, επικυρώνει τις συγγένειές του με τον μεσαιωνικό ΣΥΡΙΖΑ. Και τις εμμονές του.

Διαχωρισμένα, ποτέ ίσα;

Όσον αφορά τα πρότυπα σχολεία, έχει ενδιαφέρον η επιχειρηματολογία ότι seperate is never equal (διαχωρισμένα δεν είναι ποτέ ίσα).

Ανακαλεί τον φιλελεύθερο πρόεδρο στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ Ερλ Γουόρεν (η συντηρητική επιλογή του Άιζενχαουερ), το 1954. Αποφάσισε κατά των φυλετικά διαχωρισμένων σχολείων με επιχείρημα ότι ο διαχωρισμός εκ φύσεως γεννά ανισότητες (άρα κατά της ρήτρας ίσης προστασίας μπροστά στο νόμο, στη 14η τροπολογία).

Συγκρίνει ανόμοια πράγματα. Άλλο το χρώμα και η καταγωγή, που πρέπει αδιαπραγμάτευτα να αντιμετωπίζονται με την αρχή της ισότητας. Και άλλο οι δυνατότητες κάθε μαθητή σε βάθος χρόνου. Η αρχή των ίσων ευκαιριών για όλους συμπεριλαμβάνει τα πρότυπα σχολεία. Αντιφιλελεύθερος αποδεικνύεται εκείνος που στερεί τις ευκαιρίες στους πιο δυνατούς.

Η προσωπική γραφή (με πρόδηλη λογοτεχνική ικανότητα) γοητεύει και διατηρεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Όμως ο Ευκλείδης Τσακαλώτος δεν ξεφεύγει από το πρόβλημα που αντιμετώπισε και ως νέος οικονομολόγος. Την ασταθή ισορροπία μεταξύ ανθρωπισμού και ρομαντισμού. Ο ευαίσθητος (και απαραίτητος, βέβαια) ουμανισμός του ενίοτε «δεν αντέχει τόση πραγματικότητα», όπως σημείωνε και ο Τενεσί Γουίλιαμς. Τότε χάνει επαφή με τον πραγματισμό.

Οξύνους καθώς παραμένει, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος το αντιλαμβάνεται για την Αριστερά: «Ίσως το πιο σημαντικό απ΄όλα είναι ότι χρειαζόμαστε κάποιο αφήγημα για ένα ρεαλιστικό μέλλον».