Η πρόσφατη ιστορική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του ανθρώπου (ΕΔΔΑ) κατά της Ελβετίας για την προστασία του κλίματος – Η μη συμμόρφωση του κράτους με την υποχρέωση καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής – Παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή.

Την ώρα που οι επιστήμονες κατέγραφαν νέο ανώτατο ρεκόρ της θερμοκρασίας της Γης τον Μάρτιο του 2024, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Στρασβούργο (ΕΔΔΑ) εξέδιδε μια ιστορική απόφαση, καταδικάζοντας την Ελβετία για «νομοθετική απραξία» αναφορικά με τις επιβλαβείς συνέπειες που αναφύονται από την κλιματική αλλαγή (υπόθεση: Verein Klimaseniorinnen Schweiz κ.α. κατά Ελβετίας / αρ. προσφ. 53600/20)

Συγκεκριμένα, το τμήμα μείζονος Σύνθεσης του ΕΔΔΑ έκανε δεκτή την προσφυγή ενός ελβετικού σωματείου εναντίον της Ελβετίας για νομοθετική αδράνεια της τελευταίας να καταπολεμήσει την κλιματική αλλαγή, διαπιστώνοντας παραβίαση της Ευρωπαϊκής Σύβασης για τα δικαιώματα του ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και ειδικότερα του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής των μελών του (άρθρο 8 ΕΣΔΑ).

Το Δικαστήριο έκρινε ότι το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή περιλαμβάνει το δικαίωμα των ατόμων για αποτελεσματική προστασία από τις κρατικές αρχές έναντι των δυσμενών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη ζωή, την υγεία τους, την ευημερία και την ποιότητα ζωής τους. Με την εν λόγω κρίση το ΕΔΔΑ διαμόρφωσε νομολογιακά ένα νέο δικαίωμα, που μέχρι σήμερα δεν ενέπιπτε στο προστατευτικό πεδίο της ΕΣΔΑ.

Δικαίως λοιπόν γίνεται λόγος για ιστορική απόφαση, καθώς είναι η πρώτη φορά που το Δικαστήριο του Στρασβούργου δέχεται παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και καταδικάζει ένα κράτος για παραλείψεις του σε σχέση με την κλιματική αλλαγή.

Α.        Σύντομο Ιστορικό

Ένα ελβετικό σωματείο, μέλη του οποίου είναι περίπου 2.000 ηλικιωμένες γυναίκες, με σκοπό την προστασία του κλίματος και ειδικότερα τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου («GHG») προσέφυγε στο ΕΔΔΑ κατά τού ελβετικού Δημοσίου. Στην προσφυγή του επικαλέστηκε παραλείψεις των ελβετικών αρχών να μετριάσουν την κλιματική αλλαγή και κυρίως να λάβουν τα αναγκαία νομοθετικά μέτρα για τη καταπολέμηση των επιβλαβών επιπτώσεων της υπερθέρμανσης του πλανήτη για την υγεία, την ποιότητα της ζωής και τις συνθήκες διαβίωσης  των μελών του.

Το προσφεύγον σωματείο επικαλέστηκε ότι το ελβετικό κράτος με τις εν λόγω παραλείψεις του παραβίασε το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή των μελών του (άρθρο 8 ΕΣΔΑ) καθώς και το δικαίωμα πρόσβασής του στα εθνικά δικαστήρια (άρθρο 6 ΕΣΔΑ).

Β.        Επί της ουσίας / Οι διαπιστώσεις του Δικαστηρίου

Το Δικαστήριο διαπίστωσε καταρχάς ότι υπήρξαν κρίσιμα κενά στη διαδικασία των ελβετικών αρχών να θεσπίσουν επαρκές εθνικό νομοθετικό πλαίσιο αναφορικά με τους εθνικούς περιορισμούς εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Όπως αναφέρεται, το ελβετικό κράτος είχε αποτύχει να εκπληρώσει τους  στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Οι αρμόδιες αρχές δεν ενήργησαν εγκαίρως και με κατάλληλο και αποτελεσματικό τρόπο αναφορικά με τη θέσπιση νομοθετικού και διοικητικού πλαισίου και ως εκ τούτου το εναγόμενο κράτος δεν είχε συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις και τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει για την προστασία των πολιτών του από την κλιματική αλλαγή.

Επιπλέον, το ΕΔΔΑ, διαπίστωσε ότι υφίστανται ενδείξεις ότι η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενής και στοιχειοθετεί σοβαρή υφιστάμενη αλλά και μελλοντική απειλή για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ έκρινε ότι η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής  είναι επείγουσας σημασίας καθώς οι συνέπειές της στους πολίτες έχουν μη αναστρέψιμο χαρακτήρα.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Ελβετία έχει υπογράψει την Σύμβαση – Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές αλλαγές (UNFCCC 1993) όπως και τη σχετική Συμφωνία των Παρισίων για  την προστασία του κλίματος (2015). Με τη δέσμευσή τους στις ανωτέρω διεθνείς Συνθήκες τα συμβαλλόμενα κράτη ανέλαβαν την υποχρέωση να προστατεύσουν το περιβάλλον προς όφελος της ανθρωπότητας και ειδικότερα να μειώσουν την θερμοκρασία της γης καθώς και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (Σημ.: η Ελλάδα έχει κυρώσει επίσης τις ως άνω Συμβάσεις με τον Νόμο 2205/1994 και Ν 4426/2016).

 Γ.        Παρατηρήσεις

Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμα για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για τις συνέπειες της απόφασης σε σχέση με τις επί μέρους υποχρεώσεις των κρατών έναντι των πολιτών τους, θα πρέπει να επισημάνουμε τα εξής σημεία που προσδίδουν επί του παρόντος στην κρίση του Δικαστηρίου εξαιρετική σημασία:

1. Το γεγονός ότι το ΕΔΔΑ παρέπεμψε την εκδίκαση της υπόθεσης στην μείζονα σύνθεση του, αποτελούμενη από 17 δικαστές, καταδεικνύει το ειδικό βάρος που απέδωσε στο εξόχως επίκαιρο για την παγκόσμια κοινότητα ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της στα ανθρώπινα δικαιώματα.
2. Το ΕΔΔΑ διέπλασε με την απόφασή του ένα νέο δικαίωμα που συνίσταται στην απαίτηση του ατόμου για αποτελεσματική προστασία ενάντια στις επιβλαβείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής για την υγεία του, τη ζωή του και την ποιότητα της τελευταίας.
3. Η απόφαση έχει κατά την άποψη μας αναμφισβήτητα έναν ιδιότυπο συμβολικό χαρακτήρα, εφόσον είναι η πρώτη φορά που το Δικαστήριο του Στρασβούργου πραγματεύεται την κλιματική αλλαγή και καταδικάζει ένα κράτος για νομοθετικές παραλείψεις. Από την άλλη μεριά προξενεί έκπληξη ότι το εναγόμενο κράτος που καταδικάστηκε είναι η Ελβετία, δηλαδή μια χώρα που είναι γνωστή για την διαχρονική της μέριμνα σε ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος και ειδικότερα τις πρωτοβουλίες της για την μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα (Co2).
4. Για τους προαναφερόμενους λόγους η κριτική της απόφασης είναι εύλογη αλλά και απολύτως αναμενόμενη. Η απόφαση κρίνεται προβληματική, καθώς λ.χ. δεν προσδιορίζει prima facie ποια μέτρα δεν ελήφθησαν από την Ελβετία για την προστασία του κλίματος, ώστε να διαφυλαχθούν οι πολίτες της από την κλιματική αλλαγή.

Με μία πολύ σκληρή – για τα ελβετικά δεδομένα – ανακοίνωση το ελβετικό κόμμα της Δημοκρατικής Ένωσης Κέντρου (SVP), που κατέχει την πλειοψηφία στο εθνικό κοινοβούλιο, έκανε λόγο για απαράδεκτη και σκανδαλώδη απόφαση του ΕΔΔΑ, η οποία αναμειγνύεται ανεπίτρεπτα στην πολιτική ζωή της χώρας, μετατρέποντας τους δικαστές του σε «Μαριονέτες των ακτιβιστών».  Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται,  η απόφαση του ΕΔΔΑ προσιδιάζει σε πολιτική απόφαση και όχι σε δικαστική και οδηγεί στην οριστική απώλεια της αξιοπιστίας του Δικαστηρίου. Στην ίδια δήλωση η SVP  μάλιστα καλεί την ελβετική κυβέρνηση να αποχωρήσει από το Συμβούλιο της Ευρώπης.

• Ο κ. Μπίσιας είναι Δικηγόρος Αθηνών, Ελβετίας κ΄ Γερμανίας, μέλος των Δικηγορικών Συλλόγων Αθηνών (Δ.Σ.Α.), Zυρίχης/Ελβετίας (ZAV, SAV), Φρανκφούρτης/Γερμανίας (RAK, AV)