Στο βιβλίο με τίτλο Τραπεζικό περιβάλλον, το χρηματοπιστωτικό σύστημα (εκδόσεις Παπαζήση, 2020) οι διακεκριμένοι Παναγιώτης Αλεξάκης και Δημήτρης Ψυχογυιός εφαρμόζουν με επιτυχία ένα όχι και τόσο απλό εγχείρημα: Να διαλευκάνουν το πώς λειτουργεί η σύγχρονη τράπεζα.

Η διαπίστωση και διατύπωση του αυτονόητου, της απλής ουσίας των πραγμάτων, ορισμένες φορές αποτελεί το δυσκολότερο εγχείρημα.

Η διαδικασία της αφαίρεσης απαιτεί ιδιαίτερη ικανότητα και γνώση. Ιδιότητες που διαθέτουν πλήρως και οι δύο συγγραφείς, παρότι προέρχονται από διαφορετικό επαγγελματικό χώρο.

Ο ρόλος του χρηματοπιστωτικού συστήματος αναφέρεται στην παροχή χρημα-τοδότησης στην οικονομία. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα λειτουργούν ως οι βασικοί ενδιάμεσοι στις χρηματοπιστωτικές αγορές, μεταφέροντας κεφάλαια από τους αποταμιευτές σε αυτούς που χρειάζονται κεφάλαια, δηλαδή στις επιχειρήσεις, τους οργανισμούς και τους ιδιώτες.

Παρότι το βιβλίο τους απευθύνεται σε προπτυχιακούς ή μεταπτυχιακούς φοιτητές, μπορεί να διαβαστεί από κάθε επιχειρηματία ή ενδιαφερόμενο για το χρήμα στη σύγχρονη κοινωνία. Εξάλλου, όσο αφηρημένες και αν φαντάζουν οι έννοιες αυτές, οι άνθρωποι διακινούν και επενδύουν τα χρήματά τους. Άνθρωποι συνθέτουν τις τράπεζες.

Όπως όλοι γνωρίζουν, money makes the world go round.

Το βιβλίο προσφέρει το εννοιολογικό πλαίσιο για να καταλάβει κανείς πώς αλληλεπιδρούν οι συμμετέχοντες σε αυτό το σύνθετο, διεθνές και διαπλεκόμενο περιβάλλον και τέλος γιατί υπάρχουν αγορές.

Περιγράφεται κάθε τύπος χρηματοπιστωτικής αγοράς, με έμφαση στους τίτλους που διαπραγματεύονται και τη συμμετοχή χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

Από την άλλη, οι καμπύλες και οι πίνακες, ίσως ξενίσουν τον όχι και τόσο ειδικό επί των χρηματοπιστωτικών. Ουδόλως δεν θα πρέπει να απασχολούν τα πλούσια γραφιστικά της έκδοσης. Το νόημα βρίσκεται στο λόγο, στα γράμματα, στο κείμενο. Και εκεί, όλα αποσαφηνίζονται με ιδιαίτερη ακρίβεια και καθαρότητα.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος (κεφάλαια 1 έως 3), αναλύονται οι αγορές χρήματος και κεφαλαίου και τα είδη διαμεσολάβησης στις αγορές αυτές.

Στη συνέχεια, στο δεύτερο μέρος του βιβλίου (κεφάλαιο 4), περιγράφονται οι τρόποι ελέγχου και εποπτείας του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Τέλος, στο τρίτο μέρος του βιβλίου (κεφάλαια 5 έως 8), παρουσιάζονται θέματα που αφορούν τη Διεθνή Τραπεζική.

Πώς μετατρέπεται το χρήμα σε δανειακό κεφάλαιο

Στο πρώτο κεφάλαιο για παράδειγμα, παρουσιάζεται ο τρόπος μετασχηματισμού του χρήματος μέσω της αποταμίεσης σε δανειακό κεφάλαιο. Πώς ο τόκος προσδίδει τη χρονική διάσταση στην αξία του χρήματος; Ποιοι παράγοντες την καθορίζουν; Παρουσιάζονται επίσης διαφορετικοί τύποι επιτοκίων και χρονική διάρθρωση δανείων (πώς συσχετίζονται;).

Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αγορές χρήματος και κεφαλαίου. Δηλαδή οι  χρηματοπιστωτικές αγορές (θεσμοί, μέθοδοι, διαδικασίες), μέσω των οποίων πραγματοποιείται ο μετασχηματισμός των αποταμιεύσεων σε δανειακό κεφάλαιο.

Οι αγορές αυτές διακρίνονται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο που υλοποιείται η χρηματοδότηση: Άμεσες (όταν ανάμεσα σε δανειστή και δανειζόμενο δεν παρεμβάλλεται ενδιάμεσος) και έμμεσες (όταν υπάρχει ενδιάμεσος χρηματοπιστωτικός φορέας). Η άμεση χρηματοδότηση πραγματοποιείται μέσω κεφαλαιαγορών ενώ η έμμεση μέσω αγορών χρήματος.

Υφίσταται και δεύτερος τροπος διάκρισης μεταξύ των χρηματαγορών και κεφαλαιαγορών: Τα βραχυχρόνια δάνεια πραγματοποιούνται στις αγορές χρήματος ενώ τα μακροχρόνια στις αγορές κεφαλαίου.

Παρότι η διάκριση ανάμεσα σε κεφαλαιαγοράς και χρηματαγοράς (εγχώριες και διεθνείς) έχει εξασθενίσει τις τελευτείες δεκαετίες λόγω εξελίξεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα, δεν έχουν πάψει να υφίστανται ή να διατηρούν τη σημασία τους.

«Ο μετασχηματισμός της αποταμίευσης σε δανειακό κεφάλεαιο πραγματοποιείται με τη χρησιμοποίηση κάποιων χρηματοοικονομικών μέσων (ή προϊόντων, σύμφωνα με μια διαφορετική ορολογία). Τα μέσα αυτά είναι διαφορετικά στον χώρο της αγοράς χρήματος και διαφορετικά στον χώρο της κεφαλαιαγοράς», επισημαίνουν οι Ψυχογυιός και Αλεξάκης.

Σύμφωνα με τον κανόνα, στο χώρο αγοράς χρήματος η μεταφορά κεφαλαιου γίνεται μέσω δανειακής σύμβασης ενώ στο χώρο της κεφαλαιαγοράς μέσω αξιογράφου.

Στην πρώτη περίπτωση δραστηριοποιούνται οι εμπορικές τράπεζες που χορηγούν τραπεζικά δάνεια. Εν συνεχεία οι συγγραφείς με αξιοσημείωτη λεπτομέρεια καταγράφουν τα διάφορα χρηματοοικονομικά προϊόντα (και τα παράγωγα) στην τραπεζική αγορά.

Και ύστερα αναλύουν με αντίστοιχη ενδελέχεια τη λειτουργία των αξιογράφων στις κεφαλαιαγορές, που ανάλογα με τη ιδιότητα του εκδότη τους διακρίνονται σε ιδιωτικά και κρατικά (πολύ μικρότερο ρίσκο). Διαφοροποιούνται όμως και ανάλογα με τον τομέα στον οποίο δραστηριοποιείται η επιχείρηση που τα εκδίδει (βιομηχανικός ή τραπεζικός).

Ο τρίτος τύπος διάκρισης σχετίζεται με τον τόπο χρηματοδότητσης που διενεργείται μέσω των αξιογράφων.

Υπάρχουν αυτά που συνεπάγονται δανειακή σχέση μεταξύ εκδότη και επενδυτή (αγοραστή) του αξιογράφου. Αυτά που οδηγούν σε δικαιώματα ιδιοκτησίας σε μια επιχείρηση (στη διοίηση και στα κέρδη της). Κοινώς, οι διάφορες μετοχές.

Τρίτον υπάρχουν αξιόγραφα που αντιπροσωπεύουν τόσο δανειακή όσο και ιδιοκτησιακή σχέση και αντίστοιχα δικαιώματα: Πρόκειται για τα μετατρέψιμους χρεωστικούς τίτλους ή μετατρέψιμες ομολογίες. Τόσο αυτές όσο και οι μετοχές και η φύση ή η λειτουργία τους ξεκαθαρίζονται εντελώς.

Στο τέλος κάθε κεφαλαίου, υπάρχουν ερωτήσεις κρίσεως με case studies (αληθινά παραδείγματα). Μπορούν να τα υποβάλλουν οι φοιτητές στον εαυτό τους. Ή ο κάθε ενδιαφερόμενος να εξετάσει εάν το πρόβλημα και η λύση του, εφαρμόζεται στην δική τους περίπτωση.

Ίσως το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου να αφορά το χρηματιστήριο. Ειδικά εφόσον ο Παναγιώτης Αλεξάκης συμμετείχε περίπου για εννιά χρόνια συμμετείχε στον όμιλο Ελληνικά Χρηματιστήρια.

Οι τράπεζες χωρίζονται σε εμπορικές, επενδυτικές και γενικών συναλλαγών ανάλογα με το αν έχουν τη δυνατότητα ανάληψης εργασιών επί αξιογράφων.

Στις Εμπορικές επιτρέπεται να επιτελούν τη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση με έμμεσο τρόπο, με αποδιχή καταθέσεων και χορήγηση δανείων.

Στις Επενδυτικές επιτρέπεται να επιτελούν διαμεσολάβηση με άμεσο τρόπο, «δηλαδή με το να διενεργούν εργασίες επί τίτλων.

Ο χαρακτηρισμός των εν λόγω ιδρυμάτων ως τράπεζες είναι καταχρηστικός, γιατί εν αντιθέσεις με τις εμπορικές τράπεχες, οι επενδυτικές δεν λαμβάνουν καταθέσεις».

Τέλος οι τράπεζες γενικών συναλλαγών μπορούν να πραγματοποιούν χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση με άμεσο και με έμμεσο τρόπο.

Υπάρχει το σύστημα διαχωρισμού εμπορικής και επενδυτικής τράπεζας καθώς επίσης και το σύστημα διαχωρισμού των δραστηριοτήτων δευτερογενούς αγοράς.

«Τα τελευταία χρόνια, μια σειρά χωρών (Βέλγιο, Γαλλία, Ελλάδα, Καναδάς, Πορτογαλία και Ισπανία), οι οποίες διατηρούσαν περιορισμούς στην άμεση συμμετοχή των τραπεζών στο χρηματιστήριο, επέτρεψαν τη συμμετοχή τους είτε μέσω της εξαγοράς κάποιας υπάρχουσας χρηματιστηριακής εταιρείας είτε μέσω της δημιουργίας δικής τους», υπογραμμίζουν.

Στην ΕΕ «καταργήθηκε και αυτός ο τελευταίος περιορισμός, με αποτέλεσμα την πλήρη μετατροπή του συστήματος σε σύστημα τραπεζών γενικών συναλλαγών».

Προτείνουν επίσης οι συγγραφείς ότι αντί του όρου χρηματιστηριακές εταιρείες ίσως πρέπει να χρησιμοποιείτει πλέον ο πιο αρμόδιος όρος επενδυτικές εταιρείες ή επενδυτικές εταιρείες περιλαμβανομένων και των χρηματιστηριακών εταιρειών.

Όσο για την Ελλάδα, από το 1999 δεν συμπεριλαμβάνεται πλέον στις χώρες όπου ισχύει ο περιορισμός της συμμετοχής των τραπεζών σε δευτερογενείς αγορές. Έχει υιοθετήσει τις διατάξεις της Οδηγίας 93/22/ΕΟΚ (Οδηγία για τις επενδυτικές υπηρεσίες, Investment Services Directive).

Οι ελληνικές τράπεζες απολαμβάνουν πρόσβαση σε πάσης φύσεως χρηματιστηριακές αγορές αξιών και παραγώγων. Συμμετέχουν ως μέλη σε διαδικασίες διαπραγμάτευσης σχετικών επενδυτικών προϊόντων τόσο για λογαριασμό των πελατών τους όσο και για ίδιο λογαριασμό.

Στις ΗΠΑ, το 1999 το Κογκρέσο ψήφισε το νόμο Γκραμ Λιτς Μπλάιλι (τα ονόματα των αρχιτεκτόνων του Gramm-Leach-Bliley) σύμφωνα με τον οποίο καταργήθηκαν όλοι οι περιορισμοί που εμπόδιζαν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να συνδυάζουν στο χαρτοφυλάκιό τους τραπεζικές, ασφαλιστικές και επενδυτικές εργασίες.

Ως ένα βαθμό η απορρύθμιση επιβλήθηκε και από τις συνθήκες της εποχής (παγκοσμιοποίηση, ανταγωνισμός από τράπεζες που δεν υπάγονταν σε περιορισμούς).

Η απορρύθμιση δίχασε τόσο τους συμμετέχοντες στην αγορά όσο και τους ακαδημαϊκούς και αναλυτές. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του νόμου Γκραμ – Λιτς – Μπλάιλι συνέβαλε στη δεκαετή, απρόσκοπτη ανάπτυξη της αμερικανικής οικονομίας.

Οι επικριτές αντιθέτως υποστηρίζουν ότι η απελευθέρωση οδήγησε στην πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση του 2007 και την κατάρρευση της Lehman Brothers.

Διευκόλυνε τη συνένωση σε ομίλους και την ανάπτυξη μεγάλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων «με πιο περίπλοκο σχηματισμό και με πολλαπλάσιες δυνατότητες μόχλευσης».

Το 2010 πραγματοποιήθηκε μεταρρύθμιση της wall street για την Προστασία των Καταναλωτών με το νόμο Ντοντ Φρανκ με σκοπό τη διασφάλιση οικονομικής σταθερότητας, τη βελτίωση μηχανισμών λογοδοσίας και διαφάνειας, την αποτροπή οργανισμών too big to fall και άλλες καταχρηστικές πρακτικές μεταξύ άλλων. Θεωρήθηκε ιστορικής σημασίας νόμος.

Ο ρόλος των κεφαλαιαγορών στο σύγχρονο χρηματοπιστωτικό σύστημα άλλαξε ριζικές τις τελευταίες δεκαετίαες.

Κυριότερες δομικές αλλαγές: ότι τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε το ποσοστό άμεσης μορφής χρηματοδότησης σε σχέση με την έμμεση άρα αναβαθμίστηκε η σημασία του χρηματιστηρίου.

Ότι οι χρηματιστηριακές εταιρείες και κυρίως οι τράπεζες διεκδίκησαν συμμετοχή στον χρηματιστηριακό οτομέα είτε άμεσα είτε προσδίδοντας στα προϊόντα τους χαρακτηριστικά αντίστοιχα με αυτά των χρηματιστηριακών προϊόντων, μέσω τιτλοποίησής τους.

Ύστερα οι συγγραφείς αναλύουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η αντιμετώπισή τους περιλαμβάνει τα εξής στάδια: Αναγνώριση του κινδύνου και των βασικών χαρακτηριστικών του, ποσοτική μέτρηση του κινδύνου, λήψη μέτρων για την αντιμετώπισή του, περιοδική εκτίμηση των αποτελεσμάτων από τα μέτρα που εφαρμόστηκαν (και ακολούθως αναθεώρηση ή λήψη συμπληρωματικών μέτρων).

Το κυριότερο εργαλείο αφορά τη θέσπιση κανόνων κεφαλαιακής επάρκειας ώστε να αντθμετωπιστούν ζημίες. Επίσης, το κύριο μέλημά τους παραμένει να περιορίσουν ή να εκμηδενίσουν τον συστημικό κύνδινο και τη διάχυση των προβλημάτων στο σύνολο της οικονομίας.

Το βιβλίο αργότερα αναλύει τις αγορές συναλλάγματος και τις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου και τη διεθνή τραπεζική με εξίσου αποκαλυπτικό και αναλυτικό τρόπο.

C.V.

Ο Παναγιώτης Αλεξάκης συμμετείχε στα ανώτατα όργανα διοίκησης των εταιρειών του ομίλου Ελληνικά Χρηματιστήρια (1996-2004) και το 1998 κλήθηκε να οργανώσει τη λειτουργία της νέας αυτής αγοράς.

Είναι αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος Οικονομικών Επιστημών, τομέας Οικονομικής Επιχειρήσεων και Χρηματοοικονομικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Σύμβουλος Διοίκησης στην Επενδυτική Τράπεζα Ελλάδος του όμιλου Marfin Financial Group.

Ο Δημήτριος Ψυχογυιός είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά. Μέχρι το 2009 διατέλεσε λέκτορας Χρηματοοικονομικής στο Manchester Business School (MBS) του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ.

Αποφοίτησε από το τμήμα Μαθηματικών του ΕΚΠΑ και είναι κάτοχος MBA και διδακτορικού διπλώματος στην Χρηματοοικονομική από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑΤο ερευνητικό του έργο έχει παρουσιαστεί σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια, έχει δημοσιευτεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και έχει αναγνωριστεί από την διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα με πλέον των 800 ετεροαναφορών.

Έχει διδάξει σε MBA’s μεταπτυχιακά πρόγραμμα ελληνικών, ευρωπαϊκών και αμερικάνικων πανεπιστημίων, και έχει συντονίσει ή συμμετάσχει στην υλοποίηση σημαντικού αριθμού ερευνητικών, συμβουλευτικών και επιμορφωτικών έργων για επιχειρήσεις και οργανισμούς σε Ευρώπη και Ελλάδα.

Ενδιαφέροντά του: Xρηματοοικονομική διοίκηση, την χρηματοοικονομική οικονομική, τις επενδύσεις, την χρηματοοικονομική του περιβάλλοντος και την αξιολόγηση επενδύσεων.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του στο University of Manchester αλλά και στο
Πανεπιστήμιο Πειραιώς, ο Δημήτρης Ψυχογυιός συμμετέχει ανελλιπώς σε όλες τις μόνιμες επιτροπές (Γενικές Συνελεύσεις, Επιτροπές Προγραμμάτων Σπουδών, κλπ.) και έχει αναλάβει πληθώρα άλλων σιοικητικών θέσεων ευθύνης (Πρόεδρος διαφόρων επιτροπών αγοράς και παραλαβής εξοπλισμού, επιτροπές Βιβλιοθήκης, αξιολόγησης μεταπτυχιακών προγραμμάτων, μεταξύ άλλων).

Πληροφορίες:

Τραπεζικό περιβάλλον
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα
Αλεξάκης Παναγιώτης,Ψυχογυιός Δημήτρης
Εκδόσεις Παπαζήση, 2020

Σελίδες 288