Οι ανακοινώσεις επιβεβαίωσαν τα αναμενόμενα. Στο δεύτερο τρίμηνο του 2020, η ύφεση έφτασε το 15,2%, οπότε στο εξάμηνο η πτώση της οικονομίας ήταν στο 7,9%. 

Αναλυτές και κυβερνητικοί, όπως ο καθόλα συμπαθής αναπληρωτής υπουργός Θόδωρος Σκυλακάκης, τονίζουν ότι το 15,2% απέχει κατά τι από την αρχική πρόβλεψη για ύφεση της τάξης του 16%. 

Θα έλεγα πως για τον κόσμο που ταλαιπωρείται οικονομικά, η διαφορά δεν θα είναι αισθητή!

Ταυτόχρονα εκφράζεται αισιοδοξία, όπως από τον σύμβουλο του πρωθυπουργό Αλεξ Πατέλη, πως η ύφεση για το σύνολο του 2020 θα διατηρηθεί στα επίπεδα του 8%. 

Αναρωτιέμαι αν όλοι οι δείκτες, πρόδρομοι και μη, εξακολουθούν να έχουν σήμερα την ίδια αξία που είχαν και πριν τον κορωνοϊό; Και θα θυμίσω ότι στην αρχή της κρίσης είχε εκφραστεί η άποψη πως η ετήσια μείωση του ΑΕΠ θα ήταν κάτω από 5%. 

Θα θυμίσω, επίσης, ότι οι εκτός Ελλάδος οργανισμοί βλέπουν ύφεση της τάξης του 15%. 

Όλα αυτά χρησιμεύουν να υπογραμμίσουν το γεγονός ότι οι προβλέψεις  –και ιδιαίτερα οι ακριβείς προβλέψεις — εξακολουθούν να είναι παρακινδυνευμένες. 

Πολύ φοβάμαι πως στην σημερινή εποχή του κορωνοϊού, η οικονομική επιστήμη (όσο μπορεί να θεωρηθεί ως «επιστήμη») τείνει πλέον να σηκώσει ψηλά τα χέρια.

Κινούμαστε, με άλλα λόγια, πολύ περισσότερο στον χώρο της συγγραφής σεναρίων και πολύ λιγότερο σ’ αυτόν της βεβαιότητας που μπορεί να δώσουν οι οικονομετρικές προβλέψεις. 

Τα οικονομικά, εξάλλου, το σώμα των γνώσεων και των μεταξύ τους συνδέσμων που τα αποτελούν, βρίσκεται σε φάση ριζικής αναθεώρησης και, προφανώς, αλλαγής. 

Οι κεντρικές τράπεζες τείνουν να εξελιχθούν σε επέκταση της κυβέρνησης, καθώς χρηματοδοτούν μία τεράστια αύξηση των δημόσιων δαπανών. 

Διαγραφή χρεών; 

Η απεριόριστη χρήση του εκδοτικού προνομίου (η λεγόμενη Νέα Νομισματική Πολιτική) και η συλλήβδην διαγραφή χρεών του δημοσίου για πρώτη φορά συζητούνται  ανοιχτά. Και, με αυτές τις συνθήκες η πιθανότητα αύξησης των επιτοκίων είναι μάλλον μικρή. 

Βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητα οικονομικά νερά, και ένα εμφανές σημάδι των καιρών μας, που κατά καιρούς έχει εμφανιστεί και στην χώρα μας, είναι η πορεία του Χρηματιστηρίου. 

Στις ΗΠΑ, οι δείκτες έχουν ακολουθήσει μία εντυπωσιακή ανοδική πορεία, τη στιγμή που η οικονομία είναι στο πάγο με εκατομμύρια ανέργους.

Στην Ελλάδα, φαίνεται ότι ζηλέψαμε την δόξα της Wall Street, οπότε πρόσφατα το ΧΑΑ σημείωσε ανοδική πορεία για τρεις συνεχείς ημέρες!

Εξηγήσεις υπάρχουν. Για παράδειγμα, μία προσέγγιση υποστηρίζει ότι το χρηματιστήριο αντιδρά σε εκτιμήσεις για επερχόμενα γεγονότα, και ως προς το μέλλον επικρατεί αισιοδοξία. 

Μία δεύτερη, θεωρεί ότι στα ρηχά (μικρά) χρηματιστήρια, τα καλά αποτελέσματα 1-2 εταιρειών επηρεάζουν την πορεία τους – όπως έγινε στο ΧΑΑ  με την ΔΕΗ ΔΕΗ 0% 11,75 . Μία τρίτη ερμηνεία είναι ότι οι σοφοί θεσμικοί και μη παίκτες εκμεταλλεύονται καθημερινά γεγονότα και επηρεάζουν με τα «σορταρίσματα». 

Διότι, σκαμπανεβάσματα σαν αυτά που βλέπουμε στην Wall Street, το Λονδίνο, την Φρανκφούρτη, την Ελλάδα, δεν δικαιολογούνται από τα γεγονότα της πραγματικής οικονομίας. 

Αυτή η αποσύνδεση της παραγωγής από τις τιμές είναι αντανάκλαση του βαθμού στον οποίο ο καπιταλισμός-καζίνο έχει διαφθείρει τον φιλελεύθερο καπιταλισμό που κυριάρχησε στα πρώτα 30 χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Ήταν ένα σύστημα που χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακή ανάπτυξη, την δημιουργία του κοινωνικού κράτους, και σημαντική μείωση της εισοδηματικής ανισότητας. 

Επιστροφή στην πολιτική οικονομία του του 18^ου και του 19^ου αιώνα 

Οι οικονομολόγοι ψάχνουν απαντήσεις στις ανατροπές που ζούμε. 

Ίσως είναι καιρός όχι απλά για επιστροφή στην παράδοση της πολιτικής οικονομίας του 18^ου και του 19^ου αιώνα αλλά και στην αναζήτηση διεπιστημονικών απόψεων (όπως από ανθρωπολόγους και κοινωνιολόγους και ψυχίατρους) στον σχεδιασμό των μέτρων που θα αντιμετωπίσουν τα νέα οικονομικά δεδομένα του covid-19. 

Γιατί τα μέτρα με τα οποία έγινε η διαχείριση της κρίση του 2008/9 σήμερα φάνηκε με σαφήνεια πως δεν ήταν τα κατάλληλα.