1. Εισαγωγή

Η Μεσόγειος Θάλασσα ως Διάδρομος Διακίνησης Μεταναστών

Η Μεσόγειος Θάλασσα αποτελεί μια επικίνδυνη δίοδο για ανθρώπους διαφορετικών εθνικοτήτων που επιχειρούν να φτάσουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για να το επιτύχουν, συνεργάζονται με εγκληματικές οργανώσεις, οι οποίες χρησιμοποιούν μη ασφαλή σκάφη που συχνά δεν πληρούν τις προδιαγραφές ναυσιπλοΐας, οδηγώντας σε συχνές τραγωδίες με ναυάγια. Ανάλογα με τη διαδρομή, οι διακινητές χρησιμοποιούν διάφορους τύπους σκαφών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση ιστιοπλοϊκών σκαφών, ειδικά στη διαδρομή Τουρκία – Ιταλία, που απαιτεί πλεύση περίπου 500 ναυτικών μιλίων.

2. Δεδομένα και Πληροφορίες

Στατιστικά Στοιχεία και Ανάλυση Διαδρομών

2.1 Αριθμός Περιστατικών

Τα περιστατικά που σχετίζονται με ιστιοπλοϊκά σκάφη στη διαδρομή Τουρκία-Ιταλία παρουσιάζουν σημαντική μείωση το 2023. Ιδιαίτερα τον Ιούνιο του 2023, ο αριθμός των περιστατικών ήταν συγκρίσιμος με τα προηγούμενα χρόνια, ενώ παρατηρήθηκε διακοπή των περιστατικών τον Φεβρουάριο και Μάρτιο του ίδιου έτους. Η μείωση αυτή αποδίδεται πιθανόν σε αλλαγές στις διαδρομές ή τις πρακτικές των διακινητών. Παρόλο που ο αριθμός των μεταναστών μειώθηκε σε αυτή τη διαδρομή, το σύνολο των εντοπισμένων μεταναστών παρέμεινε σταθερό στις γενικές επιχειρήσεις της Frontex.

2.2 Διαδρομή και Σημεία Αναχώρησης και Άφιξης

Η διαδρομή αυτή συνδέεται με περιοχές αναχώρησης στις ακτές της δυτικής και νότιας Τουρκίας, όπως η Σμύρνη, το Τσεσμέ, το Κουσάντασι, το Μποντρούμ και το Φετιγιέ. Τα ιστιοπλοϊκά κατευθύνονται στα ελληνικά νησιά, περνώντας από την Πελοπόννησο και τον Κάβο Μαλιά προς την Ιταλία. Δεν υπάρχει σταθερή αντιστοιχία μεταξύ των περιοχών αναχώρησης και των σημείων άφιξης, κάτι που δείχνει ευελιξία στη διαδρομή ώστε να αποφεύγονται οι εντοπισμοί. Πολλά από τα σκάφη ακολουθούν διαδρομές μέσω των Κυκλάδων, κατευθυνόμενα τελικά προς την ιταλική ακτογραμμή.

2.3 Χρόνος Εντοπισμού

Η κατανομή του χρόνου εντοπισμού των ιστιοπλοϊκών σκαφών παρουσιάζει ενδιαφέρον, καθώς μπορεί να βοηθήσει στην κατανομή πόρων επιτήρησης και διάσωσης. Οι ώρες εντοπισμού κατατάσσονται σε τρία χρονικά διαστήματα, από τα μεσάνυχτα έως τις πρώτες πρωινές ώρες, τις πρωινές έως τις μεσημβρινές ώρες και από το απόγευμα έως τα μεσάνυχτα. Παρατηρείται ότι οι περισσότερες ανιχνεύσεις γίνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σημαντική διαφοροποίηση εμφανίζεται το 2022, όπου η επιχείρηση «Ποσειδών» είχε αυξημένο αριθμό εντοπισμών τις νυχτερινές ώρες, ενώ το 2023 η κατανομή αυτή γίνεται πιο ομοιόμορφη σε όλη τη διάρκεια της ημέρας.

2.4 Ναυτικά Ατυχήματα και Κίνδυνοι

Η πλοήγηση στο Αιγαίο Πέλαγος με ιστιοπλοϊκά σκάφη που χρησιμοποιούνται για τη διακίνηση μεταναστών ενέχει πολλούς κινδύνους, οι οποίοι αυξάνονται όταν τα σκάφη είναι υπερφορτωμένα και όταν οι συνθήκες στη θάλασσα είναι δύσκολες. Τα σκάφη αυτά, συχνά φορτωμένα με μεγάλους αριθμούς επιβαινόντων, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα σταθερότητας και ασφάλειας, κάτι που απαιτεί ειδική γνώση και εμπειρία από την πλευρά του διακινητή-«κυβερνήτη». Ωστόσο, οι τελευταίοι σε πολλές περιπτώσεις στερούνται των κατάλληλων δεξιοτήτων για να διαχειριστούν τέτοιες καταστάσεις, ειδικά εάν δεν έχουν εμπειρία με ιστιοπλοϊκά – ταχύπλοα ή με τη ναυσιπλοΐα σε συνθήκες επιβαρυμένες από καιρικά φαινόμενα ή κυματισμούς.

Ειδικά για τα υπερφορτωμένα ιστιοπλοϊκά, το επιπλέον βάρος από τους επιβαίνοντες μειώνει την ευελιξία του σκάφους και αυξάνει το βάθος βύθισης, γεγονός που επιδεινώνει τη σταθερότητα και την ικανότητά του να αντιμετωπίζει τα κύματα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το σκάφος μπορεί να καταστεί δύσκολο στον χειρισμό, ιδιαίτερα εάν ο διακινητής-«κυβερνήτης» δεν είναι εξοικειωμένος με την πλοήγηση σε φορτωμένα ιστιοπλοϊκά.

Η τακτική της πλοήγησης με τον κινητήρα αντί των ιστίων, παρόλο που θα μπορούσε να διευκολύνει την κίνηση σε ανοιχτή θάλασσα, είναι επίσης επικίνδυνη. Ο κινητήρας προσφέρει μεν μεγαλύτερη ευχέρεια στον έλεγχο του σκάφους, αλλά η συνεχής χρήση του και η απουσία των ιστίων αυξάνουν τις πιέσεις στο σκάφος, ειδικά σε ισχυρούς ανέμους ή κυματισμούς. Η απουσία ιστίων δεν επιτρέπει τη σταθεροποίηση του σκάφους με την αιολική ενέργεια, κάτι που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ανατροπής ή προσάραξης.

Επιπλέον, η έλλειψη συστημάτων αυτόματου εντοπισμού θέσης (AIS) στα σκάφη αυτά καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό τους σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή ατυχήματος. Τα συστήματα AIS, αν και δεν είναι υποχρεωτικά για τα μικρά σκάφη, επιτρέπουν στις αρχές να παρακολουθούν τη θέση των σκαφών και να ανταποκρίνονται γρηγορότερα σε περίπτωση ατυχήματος. Η απουσία τους σημαίνει ότι, αν το σκάφος βρεθεί σε κίνδυνο ή προσαράξει, οι επιβαίνοντες έχουν λιγότερες πιθανότητες να λάβουν βοήθεια άμεσα, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο τη ζωή τους.

Συνολικά, η έλλειψη εμπειρίας των διακινητών-«κυβερνητών», η υπερφόρτωση των ιστιοπλοϊκών και η απουσία συστημάτων εντοπισμού αποτελούν ένα επικίνδυνο συνδυασμό για τους επιβαίνοντες. Οι συγκεκριμένοι παράγοντες καθιστούν την πλοήγηση αυτών των σκαφών ιδιαίτερα επισφαλή, αυξάνοντας τον κίνδυνο ατυχημάτων, ναυαγίων και απωλειών ανθρώπινων ζωών στη Μεσόγειο.

2.5 Εθνικότητες Μεταναστών

Η ανάλυση των εθνικοτήτων των μεταναστών που εντοπίζονται δείχνει μια αλλαγή στις τάσεις ανά χώρα. Το 2022, οι Αφγανοί ήταν η κυρίαρχη εθνικότητα στην Ιταλία, ενώ το 2023 η παρουσία Ιρακινών μεταναστών ήταν πιο έντονη στην Ελλάδα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σημαντική αύξηση Τούρκων μεταναστών το 2023, ειδικά στην Ελλάδα, καθώς και η εμφάνιση νέων εθνικοτήτων, όπως μεταναστών από το Κουβέιτ στην Ιταλία.

3. Εξωτερικά Χαρακτηριστικά Σκαφών και Πρότυπα Πλοήγησης

Σχεδιασμός, Καταγραφή και Πρότυπα Κίνησης Ιστιοπλοϊκών

Τα σκάφη που χρησιμοποιούνται για τη διακίνηση είναι ιστιοπλοϊκά μήκους 10 έως 16 μέτρων, με εσωτερικό κινητήρα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, επιπλέον εξωτερικές μηχανές. Τα περισσότερα από αυτά αναχωρούν από τα τουρκικά παράλια τη νύχτα, ώστε να αποφεύγουν το να γίνουν αντιληπτοί. Συνήθως, οι μετανάστες επιβιβάζονται στα σκάφη σε μικρές ομάδες με φουσκωτά βοηθητικά σκάφη, τα οποία είτε φυλάσσονται στο κύριο κατάστρωμα είτε τα επιστρέφουν στην Τουρκία οι διακινητές. Τα σκάφη συχνά δεν φέρουν σημαία που να αντικατοπτρίζει την εθνικότητά τους. Λόγω αλλαγών στη νομοθεσία του Ντέλαγουερ για την καταχώρηση πλοίων, παρατηρείται μείωση των σκαφών με αμερικανική σημαία και αύξηση στη χρήση σημαιών από την Πολωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

4. Περίληψη και Συμπεράσματα

Ανάλυση Παρατηρήσεων και Κατηγοριοποίηση Χαρακτηριστικών

Η χρήση ιστιοπλοϊκών σκαφών στη διακίνηση μεταναστών έχει εξελιχθεί σε ένα σημαντικό φαινόμενο, με χαρακτηριστικά που απαιτούν συστηματική και εις βάθος ανάλυση για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Η μελέτη πολλών περιστατικών αναδεικνύει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία διακρίνονται σε τρεις κύριες κατηγορίες: εξωτερικά χαρακτηριστικά των σκαφών, πρότυπα πλοήγησης και περίοδοι δραστηριότητας. Αυτά τα στοιχεία δίνουν χρήσιμες πληροφορίες για την κατανόηση της μεθοδολογίας των διακινητών και την ενίσχυση της ασφάλειας και επιτήρησης στις θαλάσσιες διαδρομές.

4.1 Εξωτερικά Χαρακτηριστικά των Σκαφών

Τα ιστιοπλοϊκά που χρησιμοποιούνται έχουν συγκεκριμένα κοινά χαρακτηριστικά, που τα καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιμα από τις αρμόδιες αρχές. Συνήθως είναι μήκους 10 έως 16 μέτρων, με πλάτος περίπου 3 μέτρων και φέρουν έναν ιστό. Αυτά τα σκάφη διαθέτουν εσωτερικό κινητήρα και ενίοτε εξωτερικό κινητήρα, που χρησιμοποιείται είτε ως κύρια μηχανή είτε για βοηθητικά σκάφη (π.χ., φουσκωτά) τα οποία μεταφέρουν τους μετανάστες στο ιστιοπλοϊκό.

Παρά την υποχρέωση να φέρουν σημαία καταχώρησης, πολλά από τα σκάφη αυτά φέρουν προσωρινές ή ψευδείς σημαίες, όπως της Τουρκίας, της Πολωνίας, της Ελλάδας ή των ΗΠΑ, ώστε να δυσχεραίνουν την ταυτοποίησή τους. Πρόσφατες νομοθετικές αλλαγές στο Ντέλαγουερ των ΗΠΑ έχουν μειώσει τη χρήση της αμερικανικής σημαίας, με αποτέλεσμα οι διακινητές να επιλέγουν άλλες εναλλακτικές, όπως τις σημαίες της Πολωνίας ή της Μαλαισίας.

4.2 Πρότυπα Πλοήγησης

Η διαδρομή που ακολουθείται από τα ιστιοπλοϊκά δείχνει ότι οι διακινητές έχουν οργανωμένη στρατηγική πλοήγησης. Συνήθως, τα σκάφη αναχωρούν από την Τουρκία κατά τη διάρκεια της νύχτας, όταν η παρατήρηση είναι πιο δύσκολη, ώστε να περάσουν απαρατήρητα τις πρώτες ώρες του ταξιδιού. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, κινούνται ανάμεσα στα ελληνικά νησιά και ακολουθούν εναλλακτικές διαδρομές, ώστε να αποφύγουν τις συχνές περιπολίες και τις εναέριες επιτηρήσεις. Η πορεία τους είναι οργανωμένη σε συγκεκριμένα σημεία διέλευσης, όπως ο Κάβος Μαλιάς, η Νότια Πελοπόννησος και οι Κυκλάδες, προτού κατευθυνθούν προς την Ιταλία.

Οι διακινητές προτιμούν τη χρήση του κινητήρα αντί για τα ιστία, ακόμη και όταν οι συνθήκες πλεύσης είναι ευνοϊκές. Αυτό αποκαλύπτει είτε την έλλειψη εμπειρίας των διακινητών-«κυβερνητών» είτε τη στρατηγική να αποφύγουν τα χαρακτηριστικά που τους κάνουν να ξεχωρίζουν ως ιστιοπλοϊκά σκάφη. Η συστηματική χρήση κινητήρων, ιδιαίτερα για μεγάλες αποστάσεις, σημαίνει ότι τα σκάφη μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες καυσίμων, είτε με επιπλέον δοχεία (π.χ., κάνιστρα) είτε με επιπρόσθετες δεξαμενές καυσίμων, αυξάνοντας όμως και το βάρος του σκάφους.

4.3 Περίοδοι Δραστηριότητας

Η επιβίβαση των μεταναστών γίνεται κυρίως κατά τις νυχτερινές ώρες, μεταξύ 22:00 και 04:00, επιτρέποντας στους διακινητές-«κυβερνήτες» να διασχίσουν τις πιο επικίνδυνες περιοχές υπό το πέπλο της νύχτας. Η στρατηγική αυτή συντελεί στην αποφυγή εντοπισμού από τις τοπικές αρχές που δραστηριοποιούνται στις παράκτιες περιοχές. Ωστόσο, η ώρα ανίχνευσης των σκαφών από τις αρχές μπορεί να επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως η ώρα κατά την οποία οι μετανάστες καλούν για βοήθεια ή η ανταπόκριση των αρχών σε περιστατικά.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι συχνά εντοπίζονται πολλά σκάφη ταυτόχρονα να αναχωρούν από την Τουρκία, γεγονός που μπορεί να αποτελεί προσπάθεια των διακινητών να αποφύγουν τις δραστηριότητες πρόληψης και να διασπάσουν τους πόρους των αρχών. Μετά την αρχική αναχώρηση, τα σκάφη ενδέχεται να τροποποιούν τις διαδρομές τους σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές, διαχωρίζοντας τις πορείες τους για να αυξήσουν την πιθανότητα επιτυχίας.

Συνολική Εκτίμηση

Τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των σκαφών, τα πρότυπα πλοήγησης και οι περίοδοι δραστηριότητας αποτελούν βασικά στοιχεία που βοηθούν τις αρχές στην καλύτερη κατανόηση του φαινομένου της διακίνησης μεταναστών μέσω ιστιοπλοϊκών. Η παρακολούθηση αυτών των δεικτών μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των στρατηγικών επιτήρησης και εντοπισμού, με στόχο τη μείωση των περιστατικών διακίνησης και την αύξηση της ασφάλειας στη Μεσόγειο.

Διαβάστε επίσης:

Στο ΝΑΤ για ακόμη δύο χρόνια η αρμοδιότητα των συντάξεων και των εφάπαξ των ναυτικών

Τσικαλάκης ( ΠΝΟ): Η πρόσδεση και απόδοση των πλοίων στα λιμάνια να γίνεται από υπαλλήλους των λιμένων

Γιώργος Οικονόμου: Επιμένει για την «άλωση» της Performance με στόχο την Αλίκη Παληού, η οποία «πυροβολεί» στο αδύνατο σημείο του