Ο Noam Chomsky είπε ότι η πανδημία ανέδειξε τις αυτοκτονικές τάσεις του καπιταλισμού.

Ο R. Samuelson ανέτρεξε στην θεωρία του Kondratieff για τους κύκλους οικονομικής συγκυρίας των 50 ετών αναζητώντας ερμηνεία της κρίσης. Ο Κ. Rogoff μιλά για την ανάγκη να υπάρξουν αρνητικά πραγματικά επιτόκια προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση.

Και η Νέα Νομισματική Πολιτική υποστηρίζει ότι εφόσον μία χώρα εκδίδει διεθνώς αποδεκτό νόμισμα δεν χρειάζεται να ανησυχεί για το μέγεθος του χρέους της – οπότε μπορεί να τυπώνει όσο χρήμα χρειάζεται!

Το χάος της πανδημίας αντανακλάται στο χάος των ερμηνειών, των αιτίων, των υποδείξεων, των προβλέψεων.

Ο καπιταλισμός είναι σε κρίση. Κι αυτή δεν οφείλεται στην οικονομική και κοινωνική καραντίνα – το lockdown. Ο καπιταλισμός ήταν σε κρίση ήδη από το 2008.

Κι αυτή δεν αποδίδεται στην παγκοσμιοποίηση. Ο καπιταλισμός ήταν σε κρίση από την στιγμή που μετουσιώθηκε σε καπιταλισμό-καζίνο.

Ο καπιταλισμός ήταν, είναι και θα είναι σε κρίση όσο δεν θα ασχολείται και δεν θα επιλύει –για δεύτερη φορά μέσα σε 100 χρόνια– το τεράστιο θέμα της ανισότητας.

Στη δίνη της ιστορικής μνήμης

Στην περίοδο από το 1870 μέχρι το 1914 είχαμε το πρώτο κύμα της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης.

Τα προβλήματα ήταν όμοια με τα σημερινά – το μέγεθος τους διέφερε.

Η αποικιοκρατία και η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση είχαν δημιουργήσει έντονες οικονομικές ανισότητες σε κοινωνικό περιβάλλον που έδειχνε κινητικότητα και δεχόταν αυξημένη ροή πληροφόρησης.

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος διέκοψε την πορεία της. Οι γεωπολιτικές ανισορροπίες και οι οικονομικές ανισότητες που προϋπήρχαν του Πολέμου και που επέτεινε η ειρήνη της Συνθήκης των Βερσαλλιών, δεν επέτρεψαν καν την επιστροφή στην τότε κανονικότητα. Αντίθετα, έφεραν την Μεγάλη Ύφεση.

Όπως και σήμερα, η κρίση του 1929/1930 ανέδειξε το σκληρό πρόσωπο του καπιταλισμού: σχεδόν όλοι υπέφεραν αλλά πιο πολύ οι φτωχοί.

Ο καπιταλισμός κινδύνευε από την κοινωνική δυσαρέσκεια, που σταδιακά έπαιρνε την μορφή της κοινωνικής έκρηξης.

Στην περίοδο 1905-1914, οι φιλελεύθερες κυβερνήσεις της Αγγλίας έδειξαν τα πρώτα σημάδια κοινωνικής συμπόνοιας—εισάγοντας μεταρρυθμίσεις όπως συντάξεις, σχολικά γεύματα για τα φτωχά παιδιά και κοινωνική ασφάλιση για τους άρρωστους και τους άνεργους.

Τα βήματα ήταν ανεπαρκή και η γεωγραφική εμβέλεια τους βέβαια περιορισμένη.

Το ουσιαστικό πρόβλημα του καπιταλισμού εντοπιζόταν στην αδυναμία του να φροντίσει τους φτωχούς, τους άρρωστους, τους ηλικιωμένους, τους ανήμπορους.

Οι Sidney και Beatrice Webb κατάφεραν να συνθέσουν τον ιδεαλισμό και την πραγματικότητα του καπιταλισμού σ’ ένα ρεαλιστικό πολιτικό κίνημα που δικαιώθηκε με την μεταπολεμική υιοθέτηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης του Beveridge.

O Keynes έδειξε τον τρόπο χρηματοδότησης του συστήματος.

Τα χρόνια 1945-1975 μπορούν να θεωρηθούν ως τα χρυσά χρόνια του σύγχρονου καπιταλισμού. Στο πλαίσιο αυτό η Κεϋνσιανή Επανάσταση δεν ήταν μόνο οικονομική αλλά και βαθιά πολιτική.

Το δίδυμο Beveridge- Keynes δημιούργησε πρότυπα που υιοθετήθηκαν στην Δύση και έδωσαν τέλος στην κρίση του καπιταλισμού.

Οι δύο κρίσεις του πετρελαίου, τα φαινόμενα εκμετάλλευση της κοινωνικής πρόνοιας και οι υπερβολές στον κρατικό παρεμβατισμό έφεραν την αντίδραση στις πολιτικές δημοσιονομικής διαχείρισης της συνολικής ζήτησης.

Στην δεκαετία του 1980, με την «επανάσταση» Thatcher – Reagan, το εκκρεμές της πολιτικής οικονομίας έγειρε υπέρ της νομισματικής πολιτικής και της μείωσης του κρατικού παρεμβατισμού.

Όπως με όλες τις επαναστάσεις, κι αυτή γνώρισε τις ακρότητές της.

Έτσι, στην δεκαετία του 1990 ξεκίνησε η εγκαθίδρυση του καπιταλισμού-καζίνο.

Στόχος ήταν η μεγιστοποίηση των βραχυχρόνιων λογιστικών κερδών σε όφελος των μετόχων μίας εταιρείας, συχνά-πυκνά σε βάρος της παραγωγής της πραγματικής οικονομίας και του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.

Για λόγους δημοσίων σχέσεων στους μετόχους συμπεριλήφθηκαν όλοι όσοι είχαν οικονομική σχέση με την εταιρεία—οι λεγόμενοι stakeholders.

Ως ασύμμετρος παίκτης (rogue player) o καπιταλισμός-καζίνο, κυρίευσε τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, ανέτρεψε την πρόοδο που είχε σημειωθεί στην μείωση των ανισοτήτων, διευκόλυνε την άνοδο του δεξιού λαϊκισμού και οδήγησε στις κρίσεις του 1987, του 1997 και του 2008.

Η τελευταία ξεπεράστηκε χάρις στις συντονισμένες ενέργειες των κεντρικών τραπεζών.

Τα προβλήματα, όμως, της ανισότητας και της κατάρρευσης της κοινωνικής πρόνοιας και παρέμειναν και εντάθηκαν περαιτέρω από το δεύτερο κύμα της παγκοσμιοποίησης και της γρήγορης τεχνολογικής προόδου.

Deja Vu

Κατά μία έννοια, η σημερινή κατάσταση θυμίζει την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Όπως και η βιομηχανική του 19^ου αιώνα, η τεχνολογική επανάσταση του 21^ου ανέτρεψε τις συνθήκες απασχόλησης, δημιούργησε νέες απαιτήσεις παιδείας και δεξιοτήτων και επέφερε κοινωνική αναταραχή.

Όπως η παγκοσμιοποίηση του 20^ου αιώνα, αυτή του 21^ου αύξησε την ανεργία, έθιξε την εθνική κυριαρχία και ενέτεινε τις πολιτικές και κοινωνικές ακρότητες.

Ο καπιταλισμός έχει εγκαθιδρυθεί ως το μόνο αποδεκτό σύστημα παραγωγής, αλλά ο φιλελεύθερος καπιταλισμός των Beveridge και Keynes είναι σε κρίση.

Η ανισότητα κυριαρχεί, το δίκτυ κοινωνικής προστασίας έχει υποβαθμιστεί, η κοινωνική δυσαρέσκεια διογκώνεται, ο  ρυθμός ανάπτυξης είναι χαμηλός, οι κρίσεις πληθαίνουν και ο αυταρχικός καπιταλισμός της Κίνας προβάλει ως μία αποδεκτή λύση για τους μη προνομιούχους της Δύσης. Μεταξύ ψωμιού και ελευθερίας, πολλοί προτιμούν το ψωμί.

Η πανδημία απλά ανέδειξε αυτά τα προβλήματα, με την πρόσθετη διάσταση ότι για μία ακόμη φορά, οι φτωχοί υποφέρουν πιο πολύ από τους εύπορους.

Ο ρατσισμός γίνεται πιο επαχθής όταν πολεμάς για την ζωή σου.

Το σύστημα καθίσταται πιο ευάλωτο όταν η επιλογή είναι ανάμεσα στην Καντιανή θέση για την πρωτοκαθεδρία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και την αυταρχικότητα του επιλεκτικού Δαρβινισμού.

Ο φόβος για την ατομική ελευθερία μεγεθύνεται όταν τα συστήματα εποπτείας γίνονται διεισδυτικά και εξαπλώνονται.

Η κρίση προϋπήρχε. Η πανδημία την ανέδειξε. Σε όλο το βάθος της και σε όλη την έκταση της.

Η αντιμετώπιση της δεν είναι μόνο θέμα υγείας. Το εμβόλιο μπορεί να βρεθεί αύριο κιόλας.

Κι αν όχι το εμβόλιο, τουλάχιστον τα φάρμακα αντιμετώπισης του covid-19, όπως έγινε με τον Ebola και το Aids. Η κρίση δεν θα εξαφανιστεί, όμως.

Αντίθετα θα χειροτερεύσει.  Διότι η κοινωνία δεν θα ανεχτεί άλλο την ανισότητα που συνδυάζεται με την υποβάθμιση του κοινωνικού κράτους.

Η έκρηξη στις ΗΠΑ κατά του ρατσισμού αντανακλά και μία βαθύτερη αίσθηση κοινωνικής αδικίας και αποκλεισμού.

Ο φιλελεύθερος καπιταλισμός θα μπορέσει να προσφέρει ξανά όραμα και ελπίδα και θα είναι σε θέση να αποτελέσει αντίπαλο δέος στον αυταρχισμό όταν θα ξαναγυρίσει στις μεταπολεμικές ρίζες του, έχοντας δαμάσει τον καπιταλισμό-καζίνο.