Προσωπικά δεν ζηλεύω τα στελέχη της νέας κυβέρνησης. Είναι πολλοί, εξάλλου, που ισχυρίζονται «ούτε ψύλλος στον κόρφο τους», έχοντας συνειδητοποιήσει το ναρκοπέδιο που ανοίγεται μπροστά μας. Η πλήρης αποφυγή μίας έκρηξης αποκλείεται. Σε μερικές περιπτώσεις, μάλιστα, η νάρκη των Τεμπών ενδέχεται συγκριτικά να χαρακτηριστεί ως ένα απλώς δυσάρεστο γεγονός. Ας μην παραξενεύει, ας μην θεωρείται υπερβολική, η εκφραζόμενη απαισιοδοξία. Όποιος δεν εθελοτυφλεί θα αναγνωρίσει ότι τουλάχιστον ως προς το διεθνές περιβάλλον ισχύει το «κάθε πέρσι και καλύτερα». Κι ας μην αποδίδουμε όλα τα ανάθεμα στον Τραμπ. Σύμπτωμα, όχι αίτιο, είναι ο άνθρωπος.

Στην Ελλάδα, η αναπτέρωση της εθνικής ελπίδας συνέπεσε με την εκδήλωση σειράς παγκόσμιων κρίσεων που δυσχέρανε την διακυβέρνηση μίας χώρας που μόλις έβγαινε από ένα οικονομικό πουργκατόριο, με κοινωνική συνοχή κλονισμένη και πολιτικό σκηνικό αναστατωμένο. Παρά ταύτα, και μολονότι οι επιπτώσεις της κρίσης και των βαθιά λαθεμένων μνημονίων είναι ακόμη αισθητές, με σχετική νηφαλιότητα μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι τα χειρότερα πέρασαν. Ας μην είναι τόσο βραχεία η μνήμη μας, ας μην είναι τόσο μεγάλη η αγνωμοσύνη μας. Το βάρος που σήκωσε η πρώτη τετραετία Μητσοτάκη ήταν τεράστιο, η ανταπόκριση της αναπάντεχα ικανοποιητική. Ήταν πλήθος τα συσσωρευμένα προβλήματα,  ήταν εκ των πραγμάτων ελλειμματική η δημόσια διοίκηση, ήταν σχετικά αριθμητικά και ποιοτικά περιορισμένο το πολιτικό προσωπικό. Το άνοιγμα στο κέντρο ήταν έσωσε την χώρα.

Με βάση την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τα πρώτα δύο χρόνια της δεύτερης κυβέρνησης Μητσοτάκη δεν θεωρούνται ιδιαίτερα πετυχημένα – μολονότι ένας αντικειμενικός απολογισμός θα δείξει ότι πολλά έχουν γίνει. Για πρώτη φορά, ίσως, το επιτελικό κράτος μάλλον έχασε την μάχη των εντυπώσεων και υποβαθμίστηκε η ουσία.

Αυτά για το χθες. Το αύριο υψώνεται, όμως, πιο απειλητικό από ποτέ. Υπάρχει άραγε έστω κάποιος μπούσουλας για την πορεία μέσα στο ναρκοπέδιο;

Χθες η στήλη αναφέρθηκε στην πολιτική βούληση ως αναγκαία αν όχι και επαρκή προϋπόθεση για να πετύχει η ανασχηματισμένη κυβέρνηση. Μία δεύτερη προϋπόθεση (ναι, αναγνωρίζεται η προκατάληψη) ίσως να αναζητηθεί στην μετουσίωση σε πράξη ενός φραστικού νεολογισμού που πρώτος εξέφρασε ο πρώην πρόεδρος του ΣΕΒ Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Και ο νεολογισμός είναι η λέξη «προ-ρύθμιση».

Στην Ελλάδα μάθαμε να μιλάμε για «μεταρρυθμίσεις».  Αν και οντολογικά η λέξη «μετά» εμπεριέχει την έννοια της υστέρησης, εμείς ως κοινωνία την ανάγουμε στην έννοια της αλλαγής (μετά-μόρφωση) αλλά και της υπέρβασης (μετά-μοντέρνος). Ενώ, όμως, κάπως επιπολαία, αποδίδουμε την λέξη «μεταρρύθμιση» μία ριζοσπαστική διάσταση, στην ουσία αυτή επίσης εμπεριέχει και εκφράζει συντηρητισμό. Θέλουμε, δηλαδή, να αλλάξουμε μία «ρύθμιση» — δηλαδή κάτι το υπαρκτό (σε πιο σύγχρονη ορολογία θα μπορούσε να λεχθεί ότι επιχειρούμε μία μορφή αναβάθμισης – upgrade) ή να την υπερβούμε βάζοντας κάτι άλλο στην θέση της- μία νέα «ρύθμιση». Άδηλο αν υπάρχει γραμμική ή μη συνέχεια, επανάσταση και ανατροπή,  αναδιάταξη ή αλλοίωση.

Με τον νεολογισμό «προ-ρύθμιση» ο Δασκαλόπουλος εισάγει την έννοια της πρόληψης. Δεν είναι θέμα να αλλάξουμε (ριζικά ή όχι) κάτι που ήδη υπάρχει αλλά να λειτουργήσουμε έχοντας κατά νου κάτι που διαβλέπουμε ότι επίκειται. Παλαιότερα ήταν της μόδας να αναφερόμαστε στην ανάγκη να σκεφτούμε έξω από τα καθιερωμένα – out of the box.  Όπως την χρησιμοποιεί ο πλέον ριζοσπαστικός πρώην πρόεδρος του πιο νυν συντηρητικού οργανισμού, η λέξη «προ-ρύθμιση» αντιδιαστέλλει το παρόν με το μέλλον, μετατοπίζοντας ανάλογα το κέντρο βάρους. Σ’ αυτήν τη βάση η «προ-ρύθμιση» εμπεριέχει μία Καντιανή διάσταση, διότι υποχρεωτικά συνεπάγεται αλλαγή στον τρόπο σκέψης πριν υπάρξει αλλαγή στον δρόμο της πράξης.

Οι άνθρωποι λίγο συνειδητοποιούμε την επαναστατική σημασία που έχει η αλλαγή στον τρόπο σκέψης. Η κορυφαία Deirdre McCloskey έχει με επιτυχία επιχειρηματολογήσει ότι για να συμβεί η Βιομηχανική Επανάσταση πρώτα άλλαξαν οι αντιλήψεις και μετά ήρθαν οι ανακαλύψεις. Ο δε ιστορικός Joel Mokyr δεν δίστασε να γράψει ότι «σε όλες τις περιόδους η οικονομική αλλαγή εξαρτάται από το τι σκέπτονται οι οικονομολόγοι και όχι από το τι πιστεύουν οι πολίτες».

Η απίστευτη αβεβαιότητα που αναφέρεται στον τίτλο δεν υπονοεί πως τα πράγματα αφήνονται στην τύχη τους διότι έτσι κι αλλιώς δεν γνωρίζουμε τι θα συμβεί. Αυτή ήταν ακριβώς η λογική με τον ΟΣΕ – γι’ αυτό ίσως ήταν η αντίδραση της κοινωνίας ακραία. Και τα Τέμπη σύμπτωμα είναι, όχι αίτιο. Σύμπτωμα της τάσης της κοινωνίας μας να αποφεύγει τις κακοτοπιές μέχρι που είναι πολύ αργά και εκρήγνυνται. Η προ-ρύθμιση του Δασκαλόπουλου αντιδιαστέλλει στην απραξία την διάσταση της μελέτης-ανάλυσης που μπορεί να επιφέρει ένα βαθμό διορατικότητα και με την σειρά της να οδηγήσει σε πράξεις προετοιμασίας-πρόληψης-αποφυγής.

Με τον ανασχηματισμό ο Κυριάκος Μητσοτάκης έριξε στην μάχη τις μελλοντικές εφεδρείες του, τη νέα γενιά της παράταξης, ταυτόχρονα εύστοχα αφήνοντας τους πετυχημένους υπουργούς στην θέση τους να ολοκληρώσουν το έργο τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις η επίτευξη του στόχου (δηλαδή η επιτυχία) υλοποιήθηκε ή συνεχίζει να υλοποιείται με μεταρρύθμιση. Σε άλλες, η διάσταση της προ-ρύθμισης είναι σαφής – όπως με το Νίκο Δένδια στην άμυνα. Η ανάγκη της αλλαγής σκέψης και της προετοιμασίας ακόμη και για το απίθανο θα αποτελέσει, όμως, από εδώ και εμπρός τον κρίσιμο κρίκο για την επιβίωση και την διασφάλιση της επόμενης ημέρας – ως κοινωνία. Πόσο δίκαιο είχε ο Nassim Nicholas Taleb όταν έγραψε ότι οι Μαύροι Κύκνοι είναι ο κανόνας, όχι οι Λευκοί: το απρόβλεπτο που γίνεται κανονικότητα. Σ’ αυτήν την εικόνα ακριβώς αναφέρεται η προ-ρύθμιση του Δασκαλόπουλου και στην αντιμετώπιση της.  Είναι ο νέος ρεαλισμός.

Διαβάστε επίσης

Ο ανασχηματισμός, οι μύθοι του και η πολιτική βούληση