Ανάλυση: Γιατί επιμένει ο πληθωρισμός στα τρόφιμα στην Ελλάδα

Η ακρίβεια και οι ανατιμήσεις στα τρόφιμα αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα “αγκάθια” για τη χώρα μας, κάτι που αποτυπώθηκε και στις πρόσφατες ευρωεκλογές, με τους πολίτες να στέλνουν ξεκάθαρο μήνυμα στην κυβέρνηση.

Μάλιστα, ο πληθωρισμός ειδών διατροφής στην Ελλάδα και στις περισσότερες χώρες της ζώνης του ευρώ το 2023 ήταν υπερδιπλάσιος του γενικού πληθωρισμού.

Επιμένει ο πληθωρισμός

Παρά το γεγονός ότι ο γενικός πληθωρισμός αποκλιμακώνεται, ο πληθωρισμός στα τρόφιμα αποδεικνύεται πιο επίμονος και μειώνεται με σημαντικά βραδύτερο ρυθμό. Ο επίμονος πληθωρισμός ειδών διατροφής συνεπάγεται δυσανάλογη επιβάρυνση των χαμηλότερων εισοδηματικά στρωμάτων, αφού δαπανούν μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματός τους συγκριτικά με τα υπόλοιπα νοικοκυριά, με αποτέλεσμα να διευρύνονται οι ανισότητες μεταξύ των νοικοκυριών.

Όπως εξηγεί στη νέα Έκθεσή της για την ελληνική οικονομία η Τράπεζα της Ελλάδος, τα είδη διατροφής κατανέμονται σε δύο βασικές συνιστώσες, δηλαδή στα μη επεξεργασμένα και στα επεξεργασμένα είδη διατροφής, που ταυτοχρόνως αποτελούν και δύο από τις πέντε κύριες συνιστώσες του ΕνΔΤΚ.

Από την εξέταση των δύο συνιστωσών του πληθωρισμού των ειδών διατροφής στην Ελλάδα προκύπτει ότι οι τιμές των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής κινήθηκαν έντονα ανοδικά το 2023, πιθανώς λόγω της μεγάλης αύξησης των τιμών της ενέργειας (φυσικού αερίου και πετρελαίου) και των λιπασμάτων, οι οποίες οδήγησαν στην άνοδο των τιμών παραγωγού και κατά συνέπεια των τιμών καταναλωτή.

Όπως αναφέρει η ίδια έκθεση, πρόσθετη ανοδική επίδραση στις τιμές των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής είχε το μισθολογικό κόστος, το οποίο επηρεάστηκε από τις αυξήσεις των μισθών, όπως αυτές παρατηρούνται μέσω των κατανομών αμοιβών, και ειδικότερα από τις αυξήσεις στα χαμηλότερα μισθολογικά κλιμάκια.

Θα αργήσει η αποκλιμάκωση

Ο πληθωρισμός των ειδών διατροφής αυξήθηκε έντονα το 2022 και παρουσίασε αξιοσημείωτη επιμονή το 2023, καθώς δεν ακολούθησε την πτωτική πορεία των ενεργειακών αγαθών. Παρά ταύτα εισήλθε σε καθοδική τροχιά, καταγράφοντας κατά τους πέντε πρώτους μήνες του 2024 σημαντικά χαμηλότερους ετήσιους ρυθμούς.

Ωστόσο, αν και τον Απρίλιο του 2024 η Ελλάδα είχε το δεύτερο υψηλότερο πληθωρισμό ειδών διατροφής στην ευρωζώνη, το Μάιο παρατηρήθηκε έντονη αποκλιμάκωση και σημαντική σύγκλιση με το μέσο όρο της ευρωζώνης. Τους επόμενους μήνες αναμένεται περαιτέρω αποκλιμάκωση του πληθωρισμού ειδών διατροφής στην Ελλάδα, αλλά με βραδύτερους ρυθμούς.

Η επιμονή αυτή συνδέεται με το πλήθος και τη μεταβλητότητα των παραγόντων που επηρεάζουν τον πληθωρισμό ειδών διατροφής. Οι τιμές της ενέργειας (κυρίως του ηλεκτρικού ρεύματος, του φυσικού αερίου και των υγρών καυσίμων), οι τιμές των λιπασμάτων και οι διεθνείς τιμές των εμπορευμάτων, που λειτουργούν ως κύρια εισροή για τα επεξεργασμένα είδη διατροφής, παρουσιάζουν έντονες αυξήσεις τα τελευταία χρόνια, ωθώντας υψηλότερα τόσο το γενικό επίπεδο τιμών όσο και τις τιμές των τροφίμων.

Οι ταυτόχρονες αυξήσεις των προσδιοριστικών παραγόντων του πληθωρισμού ειδών διατροφής είναι η βασική αιτία της υψηλής επιμονής του. Στους παράγοντες αυτούς θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η αβεβαιότητα που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή και τα σχετιζόμενα καιρικά φαινόμενα, τα οποία συχνά δημιουργούν διαταραχές στην προσφορά των τροφίμων.

Οι πρόσφατες φυσικές καταστροφές στη Θεσσαλία έπληξαν την πλευρά της προσφοράς τροφίμων, με αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση των τιμών, καθώς παρατηρήθηκαν ελλείψεις σε πολλά αγαθά. Δεδομένου ότι η κλιματική κρίση συνεπάγεται και αβεβαιότητα των καιρικών προγνώσεων, εκτιμάται ότι στο μέλλον θα υπάρξει μεγαλύτερη μεταβλητότητα στις τιμές των ειδών διατροφής.

Αυτοτροφοδοτούμενος πληθωρισμός

Η επιμονή του πληθωρισμού ειδών διατροφής είναι υψηλότερη σε σύγκριση με την επιμονή του γενικού πληθωρισμού σε περιόδους αύξησης των τιμών, όπως η περίοδος από τις αρχές του 2021 έως και τα τέλη του 2023. Σε αυτές τις περιόδους οι τιμές αυξάνονται, ωθώντας τον πληθωρισμό προς τα επάνω, όμως οι τιμές των τροφίμων αυξάνονται ακόμη περισσότερο, καθώς κινούνται ανοδικά οι τιμές μιας σειράς προσδιοριστικών παραγόντων τους.

Οι διαρκώς αυξανόμενες τιμές των ειδών διατροφής έχουν πολύ σημαντικές επιπτώσεις στο εισόδημα των νοικοκυριών, δεδομένου ότι τα τρόφιμα κατατάσσονται στα αγαθά πρώτης ανάγκης, με ιδιαίτερα χαμηλή ελαστικότητα ζήτησης.

Επιπρόσθετα, η υψηλή επιμονή του πληθωρισμού ειδών διατροφής έχει σημαντικές αναδιανεμητικές συνέπειες, καθώς τα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα επιβαρύνονται δυσανάλογα σε σύγκριση με νοικοκυριά που βρίσκονται υψηλότερα στην εισοδηματική κατανομή, αφού υποχρεώνονται να αφιερώσουν μεγαλύτερο αναλογικά μέρος του εισοδήματός τους στην κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών.

Αντιμετωπίζοντας μάλιστα και υψηλά επίπεδα τιμών, τα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα συχνά ωθούνται στην υποκατάσταση τροφίμων υψηλότερης διατροφικής αξίας από τρόφιμα κατώτερης διατροφικής αξίας, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας της διατροφής τους και ως εκ τούτου τη δημιουργία υγειονομικών κινδύνων για τα μέλη τους.

Η εξέλιξη του πληθωρισμού στα τρόφιμα

Στην Ελλάδα ο πληθωρισμός των ειδών διατροφής κυμάνθηκε από 1,2% το 2021 σε 9,7% το 2022, 9,9% το 2023 και 5,0% το πρώτο πεντάμηνο του 2024. Ο αντίστοιχος μέσος όρος των ειδών διατροφής στη ζώνη του ευρώ ήταν 1,5% το 2021, 9,0% το 2022, 10,9% το 2023 και 3,5% το διαθέσιμο πεντάμηνο του 2024. Την προηγούμενη δεκαετία, 2010-2019, ο μέσος πληθωρισμός των ειδών διατροφής στην Ελλάδα ήταν 1,3% και στη ζώνη του ευρώ 1,8%.

Παρά τον αποπληθωρισμό των ενεργειακών αγαθών, ο πληθωρισμός των ειδών διατροφής αυξήθηκε περαιτέρω το 2023, αλλά ταυτοχρόνως εισήλθε σταδιακά και σε μια σταθερή καθοδική πορεία, υποχωρώντας σημαντικά κατά τους πρώτους πέντε μήνες του 2024.
Εξαίρεση αποτελούν οι υποδείκτες “ψάρια”, “έλαια και λίπη”, “φρούτα”, “μεταλλικό νερό, αναψυκτικά, χυμοί φρούτων” και “οινοπνευματώδη ποτά”, που συνεχίζουν να αυξάνονται περαιτέρω ή παρέμειναν στα ίδια σχεδόν επίπεδα.

Όσον αφορά την Ελλάδα, σημαντικό μέρος των επεξεργασμένων ειδών διατροφής εισάγεται και ως εκ τούτου υπόκειται στην πορεία των τιμών που διαμορφώνονται διεθνώς. Ο πληθωρισμός των επεξεργασμένων ειδών διατροφής δεν παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις και γενικώς ακολουθεί ήπια πορεία.

Εισήλθε σε ανοδική τροχιά τον Ιούλιο του 2021 και κορυφώθηκε τον Ιανουάριο του 2023 (13,8%). Έκτοτε ακολουθεί καθοδική τάση και, καθώς σε σημαντικό βαθμό διαμορφώνεται από τον εισαγόμενο πληθωρισμό ειδών διατροφής, αναμένεται να συνεχίσει την αντιπληθωριστική του πορεία μέσα στο 2024.

Τα μη επεξεργασμένα είδη διατροφής (περιλαμβάνουν τα νωπά κρέατα, ψάρια, φρούτα, λαχανικά και τα αυγά) διαφοροποιούνται σε σημαντικό βαθμό από τα επεξεργασμένα είδη, καθώς σημαντικό μέρος τους αποτελείται από εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα, κυρίως τα είδη “φρέσκα φρούτα” και “φρέσκα λαχανικά”.

Σε αντίθεση με τον πληθωρισμό των επεξεργασμένων ειδών διατροφής, ο πληθωρισμός των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής παρουσιάζει έντονη μεταβλητότητα, η οποία αποδίδεται στο ευμετάβλητο των τιμών των φρέσκων φρούτων και λαχανικών που επηρεάζονται σημαντικά από τις καιρικές συνθήκες.

Ο πληθωρισμός των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής εισήλθε σε ανοδική τροχιά τον Ιούνιο του 2021, μέσα στο 2022 κατέγραψε μέγιστο το Μάιο (13,2%), ενώ μέσα στο 2023, μετά από μήνες έντονης διακύμανσης, κατέγραψε μέγιστο τον Ιούλιο (15,1%).

Ο πληθωρισμός στα τρόφιμα σε σύγκριση με τις χώρες της ευρωζώνης

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για τον Μάιο του 2024, ο πληθωρισμός των ειδών διατροφής στην Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένων των αλκοολούχων ποτών και του καπνού) διαμορφώθηκε στο 2,4%, αισθητά μειωμένος από το 4,8% τον Απρίλιο, και κοντά στους ευρωπαϊκούς μέσους όρους (ευρωζώνη: 2,6%, ΕΕ-27: 2,3%).

Μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης, οι χώρες με τον υψηλότερο πληθωρισμό ειδών διατροφής είναι η Μάλτα, η Ισπανία και το Λουξεμβούργο (4,3%), το Βέλγιο (3,9%) και η Κροατία (3,7%), ενώ το χαμηλότερο πληθωρισμό ειδών διατροφής καταγράφουν η Λιθουανία και η Σλοβενία (0,6%), η Φινλανδία (0,7%) και η Κύπρος (1,3%).

Αποκλιμάκωση κατέγραψαν το Μάιο και οι τιμές των επιμέρους δεικτών των μη επεξεργασμένων και των επεξεργασμένων ειδών διατροφής (συμπεριλαμβανομένων των αλκοολούχων ποτών και του καπνού), σε 2,2% και 2,5% αντίστοιχα, έναντι 6,9% και 3,9% ένα μήνα νωρίτερα. Οι δύο δείκτες ήταν το Μάιο αρκετά κοντά στους ευρωπαϊκούς μέσους όρους, καθώς ο δείκτης των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής διαμορφώθηκε σε 1,8% στην ευρωζώνη και 0,7% στην ΕΕ-27, ενώ εκείνος των επεξεργασμένων ειδών διατροφής σε 2,8% τόσο στην ευρωζώνη όσο και στην ΕΕ-27.

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το Φεβρουάριο του 2022 και μέχρι τον Μάιο του 2024, οι αυξήσεις στις τιμές των μη επεξεργασμένων τροφίμων δεν απέχουν σημαντικά στην Ελλάδα από τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους (Μ.Ο. Ελλάδος: 10,2%, ευρωζώνης: 8,7%, ΕΕ-27: 9,6%), ενώ οι αυξήσεις στις τιμές των επεξεργασμένων ειδών διατροφής διαμορφώνονται στην Ελλάδα σε ελαφρώς χαμηλότερο επίπεδο (Μ.Ο. Ελλάδος: 8,9%, ευρωζώνης: 9,4%, ΕΕ-27: 10,2%).

Μέχρι και το Μάιο του 2023, η άνοδος των τιμών των μη επεξεργασμένων τροφίμων ήταν πιο έντονη στην ευρωζώνη και την ΕΕ. Έκτοτε οι τιμές των προϊόντων αυτών αποκλιμακώθηκαν με ταχύτερο ρυθμό στην Ευρώπη σε σχέση με την Ελλάδα, αλλά τον Μάιο του 2024 καταγράφηκε σημαντική σύγκλιση των τιμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την ζώνη του ευρώ.

Διαβάστε επίσης:

Ασταμάτητο το ράλι στις τιμές κατοικιών – Εκτοξεύτηκαν κατά 66% σε μια επταετία

Πρωτογενές πλεόνασμα 2% ετησίως με τη δημιουργία αποθεμάτων στον προϋπολογισμό εισηγείται η ΤτΕ

Κίνδυνος για νέο Brain Drain – Προειδοποιήσεις Στουρνάρα για διαρροή ανθρώπινου ταλέντου