Η νέα μελέτη της σειράς Sectors in focus της Διεύθυνσης Οικονομικών Μελετών αφορά τον κατασκευαστικό τομέα.

Στην μελέτη δίνεται έμφαση στο σκέλος της βιωσιμότητας της κατασκευαστικής δραστηριότητας. Το μέλλον του κατασκευαστικού κλάδου, όπως και των υπόλοιπων κλάδων της οικονομίας, είναι άμεσα συνυφασμένο με την μείωση του περιβαλλοντικού του αποτυπώματος, την συμμόρφωση με τους κανόνες της κυκλικής οικονομίας, τη συμβολή του στον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής και εν τέλει την συστράτευση της ανάπτυξής του με τους όρους που επιβάλλει η βιώσιμη οικονομία.

1

Η μελέτη παρουσιάζει στο πρώτο τμήμα της τα βασικά διαρθρωτικά στοιχεία του κλάδου των κατασκευών, περιγράφει τις κύριες, παγκόσμιες τάσεις που αναμένεται στο άμεσο μέλλον να διαμορφώσουν το τοπίο ανάπτυξης του κλάδου, όπως η αειφορία και οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι, η τεχνολογία και η  ψηφιοποίηση, οι πληθυσμιακές αυξήσεις και η αστικοποίηση και οι γεωπολιτικές εξελίξεις.

Το δεύτερο τμήμα της μελέτης εστιάζει στις επενδυτικές προοπτικές και ευκαιρίες, τα επενδυτικά εμπόδια, καθώς και τις βασικές πηγές χρηματοδότησης του κατασκευαστικού κλάδου.

Στο τρίτο τμήμα, το βάρος δίνεται στις κατευθυντήριες γραμμές βάσει των οποίων οι κατασκευές θα καταστούν στο μέλλον ένας κλάδος με βιώσιμη ανάπτυξη, ενώ παράλληλα αναδεικνύονται πρακτικές όπως οι πράσινες πόλεις, το νέο κύμα ανακαινίσεων, τα έξυπνα κτίρια, οι εφαρμογές της κυκλικής οικονομίας, αλλά και καινοτομίες που συνδέονται με την νέα ψηφιακή εποχή και την προστασία του περιβάλλοντος.

Η μελέτη ολοκληρώνεται με την παράθεση του θεσμικού πλαισίου για τον τομέα των κατασκευών, τις προτάσεις πολιτικής με γνώμονα τη βιωσιμότητά του και την ανάλυση SWOT του κλάδου.

Ο κλάδος των κατασκευών περιλαμβάνει τις κατασκευές κτιρίων, τα έργα πολιτικού μηχανικού και τις εξειδικευμένες κατασκευαστικές δραστηριότητες. Τα έργα πολιτικού μηχανικού αντικατέστησαν τα κτίρια ως τον μεγαλύτερο κατασκευαστικό υποκλάδο μετά την οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας και σήμερα αντιπροσωπεύουν το 37% της προστιθέμενης αξίας, το 45% του κύκλου εργασιών και το 47% της αξίας παραγωγής των κατασκευών (2019).

Ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης και της λιτότητας της προηγούμενης δεκαετίας άφησε έντονα αρνητικό στίγμα στην κατασκευαστική δραστηριότητα, καθώς καταγράφηκαν μεγάλες απώλειες στην προστιθέμενη αξία, τον κύκλο εργασιών, την απασχόληση και τις επενδύσεις του κλάδου. Ο ελληνικός κατασκευαστικός κλάδος έχασε το 60% της προστιθέμενης αξίας του κατά την περίοδο 2009-2020, ενώ το ΑΕΠ της χώρας μειώθηκε σωρευτικά κατά 27% την ίδια περίοδο.

Λόγω της αλληλεξάρτησης των κατασκευών με διάφορους άλλους κλάδους της οικονομίας όπως η μεταποίηση, η αγορά ακινήτων, οι μεταφορές, το διαμετακομιστικό εμπόριο και η ενέργεια, ο κλάδος επηρεάζει και επηρεάζεται από πολλές πτυχές της οικονομικής δραστηριότητας.

Ως εκ τούτου, οι λόγοι που συνέβαλαν στην αποδυνάμωση του κατασκευαστικού κλάδου μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης στην Ελλάδα ήταν πολυπαραγοντικοί.

Τα τελευταία χρόνια, οι κατασκευές και οι υποδομές βρίσκονται σε τροχιά ανάκαμψης στην Ελλάδα, η οποία αντανακλάται στις βελτιωμένες επιδόσεις τους σε διαθρωτικά μεγέθη, όπως η προστιθέμενη αξία και η απασχόληση, αλλά και στον αυξανόμενο αριθμό οικοδομικών αδειών και την ανοδική τάση στις τιμές των κατοικιών. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης, οι κατασκευές στην χώρα επέδειξαν σχετική αντοχή.

Η επώδυνη κατάρρευση των κατασκευών και των υποδομών κατά τη διάρκεια της προηγούμενης οικονομικής κρίσης συνέπεσε με την ανάγκη για μια νέα και βιώσιμη ανάπτυξή τους. Κατά συνέπεια, η νέα πορεία ανάκαμψης του κλάδου θα πρέπει να ενσωματώνει στοιχεία ευθυγραμμισμένα με τις αρχές της βιωσιμότητας και της κυκλικής οικονομίας και να ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες της ζήτησης.

Θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει πρακτικές, σχεδιασμό και τεχνολογίες που επιτρέπουν στον τομέα να αναπτυχθεί σύμφωνα με τις επιταγές για την προστασία του περιβάλλοντος και την πρόληψη της κλιματικής αλλαγής.

Στην ΕΕ, τα κτίρια καταναλώνουν το 40% της συνολικής ενέργειας και παράγουν το 36% των συνολικών εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων. Η εκτεταμένη αστικοποίηση είναι μια από τις κύριες αιτίες της κλιματικής αλλαγής και ως εκ τούτου, πολιτικές πρωτοβουλίες όπως το Κύμα Ανακαίνισης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μπορούν να βοηθήσουν στην βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων και την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής ρύπανσης.

Εν παραλλήλω, ο κατασκευαστικός κλάδος εισέρχεται σε μια νέα, ψηφιοποιημένη εποχή που θα επηρεάσει ένα ευρύ πεδίο δραστηριοτήτων και θα απαιτήσει ειδικές ψηφιακές και τεχνολογικές δεξιότητες για τη βιώσιμη ανάπτυξή του.

Αν και οι κατασκευές έχουν υιοθετήσει με την πάροδο του χρόνου καινοτόμες τεχνολογίες, παραμένουν παρά ταύτα ένας από τους λιγότερο ψηφιοποιημένους κλάδους. Η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και οικολογικών καινοτομιών μπορεί να προωθήσει την ανταγωνιστικότητα, να βελτιώσει την παραγωγικότητα και να μειώσει το κόστος παραγωγής.

Οι στρατηγικές διαχείρισης ενέργειας, κλίματος και απορριμμάτων που σχετίζονται με τον κατασκευαστικό κλάδο στην Ελλάδα, όπως το Εθνικό Σχέδιο Ενέργειας και Κλίματος, η Στρατηγική Ανακαίνισης Κτιρίων και το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων, έχουν προσαρμοστεί έτσι ώστε να αντικατοπτρίζουν τις κύριες κατευθύνσεις των αντίστοιχων στρατηγικών της ΕΕ.

Η βιωσιμότητα και η αποδοτικότητα των πόρων είναι βασικές απαιτήσεις του κατασκευαστικού κλάδου και απαραίτητες προϋποθέσεις για τη μελλοντική ανάπτυξή του. Η βιωσιμότητα πρέπει να προωθείται και να υποστηρίζεται από απλοποιημένους και σαφείς κανονισμούς, κριτήρια ESG για επενδύσεις στον κατασκευαστικό κλάδο και την προώθηση πρακτικών κυκλικής οικονομίας σε όλες τις διαδικασίες του.

Επιπλέον, θα πρέπει να αντιμετωπισθούν πιο αποτελεσματικά θεσμικά θέματα, όπως αυτό της διαφάνειας των δημοσίων συμβάσεων στην Ελλάδα, τα οποία, παρόλο που παρουσιάζουν βελτίωση τα τελευταία χρόνια, εξακολουθούν να ενέχουν προβληματικές πτυχές που απαιτούν επίλυση.

Δείτε ΕΔΩ το νέο τεύχος της σειράς Sectors in Focus, με θέμα “ Construction and the path to sustainability ” (διαθέσιμο μόνο στην αγγλική γλώσσα)