Ο δρόμος προς το μηδενικό αποτύπωμα – Τι αλλάζει

Το μακρόπνοο όραμα για μια κλιματικά ουδέτερη ΕΕ έως το 2050, οδηγεί τις ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές και αλλάζει την καθημερινότητα και την οικονομία. Κεντρικό σημείο των σχεδιασμών η δημιουργία ενός κοινωνικού ταμείου που θα χρηματοδοτεί το κόστος της ενεργειακής μετάβασης για τους καταναλωτές. Κι αυτό γιατί η μείωση του αποτυπώματος άνθρακα, από το 2023 θα δημιουργεί πρόσθετα κόστη σε πλειάδα επιχειρήσεων όλων των κλάδων που θα οφείλουν όχι μόνο να μετράνε αλλά και να μειώνουν τις εκπομπές τους.

Θα εκπονούνται τομεακοί προϋπολογισμοί άνθρακα, αρχής γενομένης από το 2023 για την περίοδο 2026-2030. Η διαδικασία θα επαναλαμβάνεται κάθε πέντε έτη για την επόμενη πενταετή περίοδο και οι επιχειρήσεις όλων των κλάδων θα πρέπει να μοιράζονται τις εκπομπές άνθρακα του τομέα τους και αν τις μειώνουν ανάλογα με τον κεντρικό σχεδιασμό.

Το σχέδιο αποσκοπεί στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου της Ε.Ε. κατά τουλάχιστον 55% το 2030 σε σύγκριση με το 1990 αντί για το συμφωνημένο στο παρελθόν 40%.

Οι υπουργοί Περιβάλλοντος των 27 κατέληξαν πρόσφατα σε συμφωνία   σε πέντε κείμενα του κλιματικού προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ των οποίων και ένα που αφορά το ύψος ενός κοινωνικού ταμείου που θα αμβλύνει τις επιπτώσεις της ενεργειακής μετάβασης στους καταναλωτές. Το Ταμείο αυτό θα χρηματοδοτείται από την αγορά ρύπων, από την οποία θα υποχρεωθούν να αγοράζουν ποσοστώσεις οι προμηθευτές καυσίμων και πετρελαίου θέρμανσης.

Οι Βρυξέλλες προτείνουν ένα «κοινωνικό ταμείο», που θα τροφοδοτείται από τα έσοδα της νέας αγοράς άνθρακα «κατοικιών και οδικών μεταφορών», προκειμένου να αντισταθμιστούν οι επιπτώσεις των αυξήσεων των τιμών, μέσω «προσωρινών» άμεσων ενισχύσεων και της χρηματοδότησης εργασιών που μειώνουν την ενεργειακή τους κατανάλωση.Τελικά εγκρίθηκε έπειτα από σκληρές διαπραγματεύσεις η πρόταση της γαλλικής προεδρίας, για ποσό 59 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 11,5 δισ. θα προέρχονται από έσοδα της αγοράς άνθρακα, τα οποία αρχικά προορίζονταν για το ευρωπαϊκό «ταμείο καινοτομίας».

Οι υπουργοί περιβάλλοντος των 27 κρατών μελών, κατέληξαν επίσης ότι μόνο καινούργια αυτοκίνητα με μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα θα επιτρέπονται στην ΕΕ από το 2035. Επόμενη πρόκληση είναι ο οριστικός συμβιβασμός στη διαπραγμάτευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο τάσσεται υπέρ της πλήρους απαγόρευσης των οχημάτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης από το 2035.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ συμφώνησαν επίσης  για την σταδιακή κατάργηση των ποσοστώσεων δωρεάν εκπομπών που χορηγούνται σε ορισμένους βιομηχανικούς τομείς, καθώς θα αυξάνεται στα σύνορα της Ε.Ε. ένας φόρος άνθρακα στις εισαγωγές από τρίτες χώρες, ανάμεσα στο 2026 και το 2035.

Το Συμβούλιο προτείνει έναν πολύ πιο σταδιακό ρυθμό μείωσης από αυτόν που εισηγούνται οι Βρυξέλλες και οι Ευρωβουλευτές.

Οι δωρεάν ποσοστώσεις που έχουν χορηγηθεί στις αεροπορικές εταιρείες θα καταργηθούν επίσης έως το 2027.

Τέλος, οι 27 επικύρωσαν τη συμπερίληψη των θαλάσσιων μεταφορών στην αγορά άνθρακα, αλλά με «μεταβατικές» διευθετήσεις για τη χειμερινή ναυσιπλοΐα, τα ταξίδια «δημόσιας υπηρεσίας» και την εξυπηρέτηση των μικρών νησιών.

Οι δεσμεύσεις της Ευρώπης

Οι χώρες της ΕΕ έχουν θέσει δεσμευτικούς στόχους εκπομπών για βασικούς τομείς της οικονομίας με στόχο τη σημαντική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Έως το 2017, η ΕΕ είχε ήδη μειώσει τις εκπομπές της κατά σχεδόν 22% σε σύγκριση με το 1990, επιτυγχάνοντας τρία χρόνια νωρίτερα τον στόχο που είχε θέσει για το 2020 όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών.

Τον Δεκέμβριο του 2020, δεδομένης της δέσμευσης της ΕΕ να αυξήσει τη φιλοδοξία της για το κλίμα κατά τα οριζόμενα στη συμφωνία του Παρισιού, οι ηγέτες της ΕΕ ενέκριναν δεσμευτικό ενωσιακό στόχο για καθαρή εσωτερική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σύγκριση με το 1990 — μια σημαντική αύξηση σε σχέση με τον προηγούμενο στόχο της ΕΕ για μείωση των εκπομπών κατά 40% έως το 2030.

Τον Απρίλιο του 2021, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο κατέληξαν σε προσωρινή συμφωνία σχετικά με το ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα, το οποίο αποσκοπεί στο να κατοχυρωθεί νομοθετικά ο στόχος μείωσης των εκπομπών για το 2030. Η συμφωνία εγκρίθηκε από τους υπουργούς της ΕΕ τον Ιούνιο του 2021.

Αυτή η αυξημένη φιλοδοξία για το κλίμα θα απαιτήσει τον μετασχηματισμό της βιομηχανίας της ΕΕ, αλλά παράλληλα:

• θα δώσει ώθηση στη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη
• θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας
• θα αποφέρει οφέλη ως προς την υγεία και το περιβάλλον στους πολίτες της ΕΕ
• θα συμβάλει στη μακροπρόθεσμη παγκόσμια ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της ΕΕ χάρη στην προώθηση της καινοτομίας στις πράσινες τεχνολογίες

Ποιοι τομείς της οικονομίας θα αλλάξουν

Τομέας ηλεκτρικής ενέργειας

Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος του ενεργειακού μας συστήματος, το οποίο αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 75% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της ΕΕ, βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα. Όλα τα μονοπάτια που αξιολογήθηκαν υποδηλώνουν ότι μέχρι τα μέσα του αιώνα αυτό θα αλλάξει ριζικά. Η ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα οδηγήσει σε μεγάλης κλίμακας ηλεκτροδότηση του ενεργειακού συστήματος, είτε σε επίπεδο τελικών χρηστών – όπως η χρήση ενέργειας στη βιομηχανία, τα κτίρια ή τις μεταφορές – είτε για την παραγωγή καυσίμων χωρίς άνθρακα και πρώτης ύλης για τη βιομηχανία. Ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας θα γίνει έτσι κεντρικό στοιχείο για τον μετασχηματισμό άλλων οικονομικών τομέων.

Όλες οι οδοί συγκλίνουν σε ένα κεντρικό στοιχείο: η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να απελευθερωθεί πλήρως από τον άνθρακα έως το 2050. Πάνω από το 80% της ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ θα παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Βιομηχανία

Οι περισσότερες βιομηχανικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου προέρχονται από σκοπούς θέρμανσης, είτε πρόκειται για εφαρμογές ατμού και ζεστού νερού είτε για εφαρμογές υψηλής θερμοκρασίας. Αυτές οι εκπομπές μπορούν να μειωθούν μέσω περαιτέρω βελτιώσεων της απόδοσης και με τη μετάβαση σε πηγές ενέργειας χαμηλών και μηδενικών εκπομπών άνθρακα, όπως η ηλεκτροδότηση με βάση τις ανανεώσιμες πηγές, η βιώσιμη βιομάζα, τα συνθετικά καύσιμα ή το υδρογόνο. Περίπου το ένα τέταρτο των βιομηχανικών εκπομπών αποτελείται από εκπομπές που σχετίζονται με διεργασίες (δηλαδή, εκπομπές από χημικές αντιδράσεις εκτός από την καύση), οι οποίες είναι πιο δύσκολο να μειωθούν. Η μείωση αυτών των εκπομπών θα απαιτήσει πραγματική καινοτομία στη διαδικασία ή την εφαρμογή δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα. Οι καινοτόμες βιομηχανίες μπορούν επίσης να βελτιώσουν την αποδοτικότητα των πόρων τους και να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου βελτιώνοντας την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση μέσω προσεγγίσεων κυκλικής οικονομίας και σύζευξης τομέα.

Απαιτούνται σημαντικές προσπάθειες καινοτομίας τα επόμενα δέκα χρόνια για την ανάπτυξη των οικονομικά ανταγωνιστικών τεχνολογιών που απαιτούνται για να συμβάλουν σε έναν βιομηχανικό μετασχηματισμό με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και κυκλικό.

Μετακίνηση

Ο τομέας των μεταφορών βασίζεται επί του παρόντος σε μεγάλο βαθμό στα ορυκτά καύσιμα. Η επίτευξη βαθιών μειώσεων εκπομπών θα απαιτήσει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση συστήματος. Αυτό περιλαμβάνει την προώθηση (i) της συνολικής απόδοσης των οχημάτων, των οχημάτων χαμηλών και μηδενικών εκπομπών και της υποδομής· (ii) μακροπρόθεσμη μετάβαση σε εναλλακτικά καύσιμα μηδενικού άνθρακα για τις μεταφορές· (iii) αυξημένη αποτελεσματικότητα του συστήματος μεταφορών – αξιοποιώντας στο έπακρο τις ψηφιακές τεχνολογίες και την έξυπνη τιμολόγηση και ενθαρρύνοντας περαιτέρω την πολυτροπική ολοκλήρωση και στροφή προς πιο βιώσιμους τρόπους μεταφοράς.

Δεν υπάρχει ενιαία λύση καυσίμου για το μέλλον της κινητικότητας με χαμηλές εκπομπές άνθρακα – θα χρειαστούν όλες οι κύριες εναλλακτικές επιλογές καυσίμου, αλλά διαφορετικές επιλογές είναι πιο κατάλληλες για διαφορετικούς τρόπους μεταφοράς. Οι αλλαγές στη συμπεριφορά και στην επιλογή των καταναλωτών για στροφή από τα ιδιωτικά μέσα μεταφοράς στα δημόσια μέσα μεταφοράς χαμηλών εκπομπών άνθρακα, την κοινή κινητικότητα και την κινητικότητα με μηδενικές εκπομπές άνθρακα (ποδηλασία, περπάτημα) είναι επίσης βασικές. Η επανεξέταση της κινητικότητας θα αποφέρει απτά οφέλη, συμπεριλαμβανομένου του καθαρού αέρα, του μειωμένου θορύβου και των πιο βιώσιμων αστικών χώρων, δημιουργώντας σημαντικά οφέλη για την υγεία και την ποιότητα ζωής των πολιτών και την ευρωπαϊκή οικονομία.

Η Κομισιόν εγκαινίασε επίσημα τη συμμαχία για την αεροπορία μηδενικών εκπομπών, καλώντας παράλληλα τα μέλη της αεροπορικής κοινότητας να ενώσουν τις δυνάμεις τους για την προετοιμασία της έλευσης των αεροσκαφών μηδενικών εκπομπών.

Γεωργία

Η γεωργία θα πρέπει να συνεχίσει να παρέχει τρόφιμα, ζωοτροφές και φυτικές ίνες στην κοινωνία και την οικονομία της ΕΕ, συμβάλλοντας παράλληλα στις προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η γεωργία είναι η μεγαλύτερη πηγή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου εκτός του CO2 της ΕΕ, των οποίων είναι δύσκολο να μειωθούν. Καθώς οι συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίζουν να μειώνονται, η γεωργία είναι πιθανό να ευθύνεται για ένα σχετικά μεγάλο μερίδιο των υπόλοιπων εκπομπών. Ωστόσο, οι εκπομπές από τη γεωργία μπορούν να μειωθούν μέσω μιας σειράς πρακτικών και τεχνολογιών, όπως η βελτιωμένη διαχείριση του ζωικού κεφαλαίου, των λιπασμάτων και της κοπριάς. Η γεωργική πρακτική επηρεάζει επίσης τον άνθρακα που αποθηκεύεται στο έδαφός μας.

Τι γίνεται στην Ελλάδα

Ο Κλιματικός Νόμος ορίζει το θεσμικό πλαίσιο για τη σταδιακή μείωση των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με σκοπό την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας το 2050.

Περιλαμβάνει:

• Εθνικούς ποσοτικούς στόχους και επιμερισμό τους στους 7 κυριότερους τομείς μέσω της σύνταξης πενταετών προϋπολογισμών άνθρακα με βάση τις προβλέψεις του ΕΣΕΚ.
• Ενσωμάτωση των μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στις τομεακές πολιτικές.
• Σύστημα διακυβέρνησης και δείκτες παρακολούθησης.
• Γενικές κατευθύνσεις και συγκεκριμένα μέρα.

Ουσιαστικά πρόκειται για τον Οδικό Χάρτη που θα υιοθετήσει η χώρα προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Για τον σκοπό αυτόν, θεσπίζονται οι εξής ποσοτικοί στόχοι:

• Μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 σε σχέση με το 1990.
• Μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 80% έως το 2040 σε σχέση με το 1990.
• Κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 (αυτό σημαίνει ότι οι ρύποι που εκλύονται από τις ρυπογόνες παραγωγικές δραστηριότητες πρέπει να απορροφώνται πλήρως).

Οι στόχοι και η πορεία επίτευξής τους θα επανεξετάζονται κάθε πέντε χρόνια, αρχής γενομένης από το τέλος του 2024.

Η πορεία επίτευξης και ο επιμερισμός των βαρών στους επιμέρους τομείς γίνεται μέσω της κατάρτισης τομεακών προϋπολογισμών άνθρακα πενταετούς διάρκειας για:

1. Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας,
2. μεταφορές,
3. βιομηχανία,
4. κτίρια,
5. γεωργία και κτηνοτροφία,
6. απόβλητα και
7. χρήσεις γης, αλλαγές χρήσεων γης και δασοπονία.

Για κάθε έναν από τους παραπάνω κλάδους θα εκπονούνται τομεακοί προϋπολογισμοί άνθρακα, αρχής γενομένης από το 2023 για την περίοδο 2026-2030. Η διαδικασία θα επαναλαμβάνεται κάθε πέντε έτη για την επόμενη πενταετή περίοδο.