Τι (δεν) ευχόταν η Maria Callas στον Αριστοτέλη Ωνάση;

Απεχθανόταν να μιλάει για τον εαυτό της. Ειδικά από τη στιγμή που έβλεπε το όνομα της σε σκάνδαλα της εποχής, πρόχειρα κλικ με πρωταγωνίστρια την ίδια σε πρωτοσέλιδα, ροζ σελίδες, αφιερώματα, φωτογραφικά ρομάντσα σε συνέχειες. Η Callas πουλούσε. Όχι τόσο η Callas, όσο η Maria. Χωρίς το έντονο μαύρο eyeliner και τη «μαύρη» στολή.

Ερμήνευσε διαφορετικούς ρόλους, στη σκηνή, στο φως, στο σκοτάδι, στη μοναξιά, στους έρωτες, στα παρασκήνια, στις ψηλές νότες, στη σιωπή. Υπήρξε αιχμάλωτη της εικόνας της. Διάλεγε με αποστροφή τα ρούχα της, τον πρώτο καιρό, -θυμάται στην αυτοβιογραφία της-, πως η μητέρα της ήταν εκείνη που διάλεγε τα ρούχα της και δεν την άφηνε να αφιερώσει περισσότερα από πέντε λεπτά για να κοιταχτεί στον καθρέφτη. Δεν ήθελε να χάνει τον χρόνο της με «ανοησίες», όπως έλεγε με αυστηρότητα, την υποχρέωνε να μελετάει, αντί να ασχολείται με την εμφάνιση της. Και η Maria Callas, για να καλύψει το συναισθηματικό κενό, έτρωγε, έβαζε βάρος, τρεφόταν (κρυφά) με μακαρόνια, σοκολάτα και κρουασάν.

Κι όταν ξυπνούσε; Μπορείτε να φανταστείτε την Maria Callas άβαφη, να μαγειρεύει, να τσακώνεται, να αγκαλιάζει, να είναι ευάλωτη, να δηλώνει ερωτευμένη, να διεκδικεί την αγκαλιά;

Αυτή είναι η Callas των αντιθέσεων. Η γυναίκα που προτιμούσε, όπως έλεγε ξανά και ξανά, τον έρωτα, το πάθος, την αγάπη, την φροντίδα, από τον καλλιτεχνικό θρίαμβο.

Νομίζουμε ότι γνωρίζουμε καλύτερα την Maria Callas ως σύντροφο του Αριστοτέλη Ωνάση, την έχουμε δει ως άγαλμα, ντοκιμαντέρ, βιβλίο, πίνακα ζωγραφικής, installation, περφόρμανς, αλλά και διεθνές σύμβολο, σταρ υψίφωνο, primadonna assoluta, ή απόλυτη πριμαντόνα, μυθική φιγούρα, πρότυπο, διαχρονικό fashion icon, λυρική πρωταγωνίστρια, από τις μεγαλύτερες πρωταγωνίστριες όλων των εποχών. Η πιο περιζήτητη σταρ για τα περιοδικά και της εφημερίδες στις δεκαετίες του 50 και του 60, πολύ πριν από τη δύναμη της τηλεόρασης και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να την θυμόμαστε με διαφορετικές αφορμές. Σα να προσπαθούμε κι εμείς να βρούμε τη σωστή στιγμή για να την ακούσουμε, να την δούμε (με ανοιχτή καρδιά), να την θαυμάσουμε, να την συμπονέσουμε… Το 14χρονο κορίτσι που βρέθηκε ξαφνικά από τη Νέα Υόρκη, μετά τον χωρισμό των γονιών της, για πρώτη φορά στην Αθήνα, με την μητέρα και την αδερφή της.

Το πριν και το μετά. Τη μεταμόρφωση, την αρχή και το τέλος.

Το 2023 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την γέννηση της. Το πρώτο εξάμηνο της επόμενης χρονιάς, στο πλαίσιο του αφιερώματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για έναν αιώνα από τη γέννηση της, θα παρουσιαστεί η «Μήδεια» του Luigi Cheroubini στη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, μια Μήδεια, διαχρονική, ατμοσφαιρική, κλασική, σημερινή, ως το «ντεμπούτο» της Λυρικής στην Αμερική, κι αμέσως μετά, η ίδια παραγωγή θα φιλοξενηθεί στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, για να ταξιδέψει και στην Όπερα του Καναδά και τη Λυρική Όπερα στο Σικάγο.

Πρόκειται για ρόλο, τον οποίο, η Maria Callas ερμήνευσε για πρώτη φορά το 1953, στο Φεστιβάλ του Φλωρεντινού Μουσικού Μαϊου. Χρόνια μετά, θεωρήθηκε ιστορική εμφάνιση η ερμηνεία της στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και πάλι ως «Μήδεια», με την Εθνική Λυρική Σκηνή, σε σκηνοθεσία του Αλέξη Μινωτή και κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη και λιμπρέτο που βασίζεται στη «Μήδεια» του Ευριπίδη. Το 1960. Τότε που ο χρόνος σταμάτησε για τους θεατές.

«Δεν αρκεί να έχεις ωραία φωνή. Από μόνο του αυτό δεν σημαίνει τίποτα. Όταν ερμηνεύεις έναν ρόλο, έχεις ανάγκη από χίλια χρώματα για να αποδώσεις την ευτυχία, τη χαρά, τη λύπη, την οργή, τον φόβο. Αρκεί, άραγε, η ωραία φωνή για να αποδοθούν όλα αυτά τα συναισθήματα;» Ο καθένας δίνει τη δική του απάντηση.

Τι δεν γνωρίζουμε όμως σήμερα για την Maria Callas και γιατί μοιάζει σα να μην «έφυγε» ποτέ;

Πειθαρχημένη, αν και παρορμητική, ερωτική, απαιτητική, πεισματάρα, εργατική, εσωστρεφής… Κι άς έμοιαζε δυνατή και άτρωτη. Έχουμε διαβάσει ακόμη και επιστολές της που απεικονίζουν τις δύσκολες σχέσεις με τον άνδρα της, την μητέρα της, τον Αριστοτέλη Ωνάση… Έχουμε αποκρυπτογραφήσει βιογραφίες που γράφτηκαν για την Ελληνίδα σοπράνο, όπως την πιο πρόσφατη, με την υπογραφή της Lindsy Spence, που απέκτησε πρόσβαση σε αδημοσίευτη αλληλογραφία της, για να διαβάσουμε περιστατικά κακοποίησης από τον Ωνάση στο βιβλίο «Cast a diva: Τhe Hidden Life of Maria Callas.»

Το 1966, γράφει η Maria Callas, πως υπήρξε τόσο βίαιος που ένιωσε για πρώτη ίσως φορά, πως απειλείται ακόμη και η ζωή της. Στην εποχή του #metoo και της ενδυνάμωσης των γυναικών, η Μaria Callas άφησε μέσω της αλληλογραφίας της, να υπονοηθεί πως ο Αριστοτέλης Ωνάσης τη νάρκωνε, για σεξουαλικούς λόγους, χωρίς όμως να μιλήσει ποτέ για βιασμό.

Και κάπως έτσι, διέρρευσε και μία αυστηρά προσωπική επιστολή της απόλυτης ντίβας, της αγέρωχης γυναίκας που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στη σκηνή, προς την γραμματέα της, την έμπιστη της, την γυναίκα που εμπιστευόταν για τα μυστικά της, τις ανησυχίες της, τα άγχη της. «Δεν ήθελα να μου τηλεφωνήσει και να με βασανίσει ξανά», φαίνεται πως είχε γράψει.

Δεν φοβόταν να μοιραστεί τα συναισθήματα της. Όπως στις καλές τους στιγμές με τον Ari της… «Σε αγαπώ με όλο μου το σώμα και με όλη μου την ψυχή, και μοναδική μου ευχή είναι να νιώθεις κι εσύ το ίδιο», του είχε γράψει σε ερωτικό γράμμα που έχει αναδημοσιευτεί όσο λίγα.

Και η σχέση της με τον σύζυγο της, Giovanni Battista Meneghini όμως ήταν νουάρ. Αν αποκρυπτογραφήσει κανείς τα γράμματα που έχουν πρόσφατα δημοσιευτεί, σε βιβλία που έχουν εξελιχτεί σε μπεστ-σέλερ, θα διαπιστώσει πως ο άνδρας της της πήρε τα μισά χρήματα για να τα τοποθετήσει στον δικό του τραπεζικό λογαριασμό, στο όνομα του, και όχι όταν είχαν χωρίσει, αλλά στη διάρκεια του γάμου τους. «Όταν ανακάλυψα πως όλα ήταν γραμμένα στο όνομά του, ήταν η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. Ελπίζω τώρα πια να ρυθμίζω το μέλλον μου όπως εγώ θέλω», φαίνεται να έχει γράψει σε επιστολή.

Όσο για την μητέρα της, Λίτσα (Ευαγγελία) Καλογεροπούλου (όπως ήταν το ελληνικό, συζυγικό της όνομα), κανείς δεν θα μπορούσε να πιστέψει πως είχε φτάσει στο σημείο να εξαργυρώνει τη δημοτικότητα της κόρης της, και αντί να την προστατεύει και να κρύβει στοιχεία για την προσωπική και την επαγγελματική της ζωή, ήταν εκείνη που φρόντιζε να διαρρέει διάφορα και να την εκθέτει… «Ξέρεις τι κάνουν όλοι οι αστέρες με ταπεινή προέλευση τη στιγμή που γίνονται πλούσιοι;», της γράφει σε επιστολή που έχει δημοσιευτεί αυτούσια, για να μην υπάρχει περιθώριο αμφισβήτησης. «Ξοδεύουν τα πρώτα χρήματα που βγάζουν ήδη από τον πρώτο μήνα κέρδους για να φτιάξουν ένα σπίτι για τους γονείς τους και να τους καλομάθουν με την πολυτέλεια… Τι έχεις να πεις εσύ Μαρία γι’αυτό;»

Στις συνεντεύξεις της μιλούσε συχνά για τα δύσκολα, παιδικά της χρόνια. Ξεκίνησε να τραγουδάει από τα πέντε της χρόνια. Η δασκάλα της την παρουσίαζε σαν πρότυπο μαθήτριας. Αφοσιωμένη, ασυμβίβαστη, με πάθος για την τέχνη της. Η πρόοδος της ήταν εντυπωσιακή. Μελετούσε πέντε με έξι ώρες την ημέρα. Μέσα σε έξι μήνες είχε κατακτήσει τις πιο απαιτητικές άριες του παγκόσμιου ρεπερτορίου.

Έκανε το ντεμπούτο της τον Φεβρουάριο του 1941 ενώ ο πρώτος της πρωταγωνιστικός ρόλος στη σκηνή ήταν ως Τόσκα. Από τις πιο σημαντικές στιγμές της καριέρας της ήταν το 1949 στη Βενετία όταν της ζητήθηκε να προετοιμαστεί σε έξι μέρες για έναν καινούργιο ρόλο, να θριαμβεύσει και δύο χρόνια μετά να αποθεωθεί και στη Σκάλα του Μιλάνου.

Όλοι οι σημαντικοί σκηνοθέτες ήθελαν να συνεργαστούν μαζί της: Herbert von Karajan, Franco Zeffirelli, Luchino Visconti. Ο τελευταίος είχε πει μάλιστα πως θέλησε να σκηνοθετήσει όπερα, από τη στιγμή που γνώρισε την απόλυτη ντίβα της όπερας που όμοια της δεν έχει ξαναυπάρξει στη σκηνή, στο στούντιο, στη ζωή.

Ο Τύπος δεν ήταν πάντοτε προστατευτικός απέναντι της. Το περιοδικό Time είχε δημοσιεύει μια όχι και τόσο κολακευτική ιστορία για την ευέξαπτη Callas, τη δύσκολη σχέση με τη μητέρα της, τους διαπληκτισμούς με συναδέλφους της. Λίγο μετά οι φωτογραφίες -ντοκουμέντα με την Maria Callas και την εντυπωσιακή απώλεια βάρους, συνοδευόντουσαν με αρνητικές κριτικές για την ερμηνεία της, προμηνύοντας το τέλος της καριέρας της. Ο σκηνοθέτης του New York Met είχε πει για την ίδια πως υπήρξε η πιο δύσκολη καλλιτέχνης με την οποία είχε συνεργαστεί, ακριβώς επειδή υπήρξε τόσο ευφυής, ήξερε ακριβώς τι ήθελε και γιατί το ήθελε.

Και στην προσωπική της ζωή; H Maria Callas, με διάσημους φίλους όπως ο Peter O’ Toole και η Elizabeth Taylor, το 1957 γνώρισε τον Αριστοτέλη Ωνάση ενώ ήταν ακόμη παντρεμένη. Η σχέση τους φωτογραφήθηκε (και σχολιάστηκε) όσο λίγες. Το love story, μια σχέση έντονου πάθους, δεν είχε happy end. Το 1968 ο Αριστοτέλης Ωνάσης την άφησε για την Jackie Kennedy. «Ήμουν μπερδεμένη. Πώς μπορεί ένας άντρας που σε αγαπάει πραγματικά να έχει συγχρόνως και σχέσεις με άλλες γυναίκες; Δεν μπορεί να τις αγαπούσε όλες.»

Για να αφοσιωθεί στην τέχνη της, σε μια απόπειρα να ξεχάσει τον Ari. Εμφανίστηκε στην Ευρώπη, στην Αμερική, στη Νότια Κορέα, στην Ιαπωνία… Εισέπραξε παρατεταμένο χειροκρότημα, αποθέωση, ανκόρ, περισσότερα ανκόρ. Το 1969 υποδύθηκε την Μήδεια, σε σκηνοθεσία του Pier Paolo Pasolini. Τα γυρίσματα ήταν τόσο απαιτητικά που λέγεται ότι μια μέρα λιποθύμησε…

Πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής της, μόνη, στο Παρίσι. Σε απομόνωση. Στο οροφοδιαμέρισμα που της είχε αγοράσει ο Αριστοτέλης Ωνάσης, στην Αvenue Georges-Mandel.

Πέθανε στα 53 της χρόνια, το 1977, αν και είχε αποχωρήσει από τη σκηνή ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 60. Η τέφρα της σκορπίστηκε στο Αιγαίο, όπως επιθυμούσε η ίδια. Τι αποκαλύφθηκε ότι είχε πει για τον Αριστοτέλη Ωνάση μετά τον θάνατο της; «Κάθε μέρα μου πρόσφερε τριαντάφυλλα, άφηνε ένα δώρο στο δωμάτιο μου και σκεφτόταν οτιδήποτε θα μπορούσε να μου δώσει χαρά και να με κάνει ευτυχισμένη. Δεν χρειαζόμουν τα λεφτά του. Είχα ήδη αρκετά δικά μου. Ούτε να κάνω χρήση της επιρροής του. Ήμουνα ήδη η διάσημη Callas. Αυτό που μου πρόσφερε ήταν το αίσθημα ότι κάποιος είχε αναγνωρίσει επιτέλους την αξία μου…»