Ψηφιοποίηση και επιτάχυνση της δικαιοσύνης: Οι ελλείψεις, οι καθυστερήσεις και τα νέα σχέδια του Υπουργείου Δικαιοσύνης

Η σημαντική μείωση του χρόνου απονομής της δικαιοσύνης δεν είναι ένας καθόλου εύκολος στόχος. Για την ακρίβεια, είναι ένας στόχος που απαιτεί ολιστικές μεταρρυθμίσεις σε πλήθος διαδικασιών. Ορισμένες από αυτές έχουν γίνει, πολλές δεν έχουν ολοκληρωθεί ή καν εφαρμοστεί, όμως η βούληση του Υπουργείου Δικαιοσύνης είναι ξεκάθαρη και άπτεται διαφόρων τομέων που θα αλλάξουν το τοπίο των δικαστηριακών πρακτικών στη χώρα.

Όταν το 2020 δημοσιοποιήθηκε η Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού, η οποία περιείχε δεκάδες στόχους και για τη δικαιοσύνη, κανείς δεν αμφέβαλλε για το εξής. Η δικαιοσύνη αποτελούσε τον μεγάλο ασθενή της χώρας και θα χρειάζονταν χρόνια, στοχευμένες μεταρρυθμίσεις και θέληση για μεγάλες συγκρούσεις εκ μέρους της πολιτικής ηγεσίας, για να υπάρξει κάποια βελτίωση.

Για τον μέσο άνθρωπο που δεν έχει κάποια επαφή με τα δικαστήρια της χώρας, ίσως αυτή η συζήτηση να ακούγεται μακρινή, μια φιλολογική κουβέντα για το πώς θα βελτιωθούν οι θεσμοί της χώρας που δεν επηρεάζει τη ζωή του. Δεν είναι, όμως, έτσι.

Πέρα από το διάχυτο συναίσθημα ότι στην Ελλάδα δεν απονέμεται ποτέ δικαιοσύνη ή όταν απονεμηθεί είναι πλέον πολύ αργά, υπάρχει και το ζήτημα της προσέλκυσης επενδύσεων. Πλέον, όσοι αποφασίζουν να επενδύσουν στην Ελλάδα, προχωρούν στη σύναψη υποχρεωτικών ρητρών διαιτησίας στη σύμβαση, έτσι ώστε να είναι σίγουροι ότι θα μείνουν μακριά από τα ελληνικά δικαστήρια και τους σκανδαλιστικά αργούς ρυθμούς τους. Κάποιοι άλλοι απλώς αποφασίζουν να απέχουν, όταν μαθαίνουν τα χρόνια που απαιτούνται μέχρι να τελεσιδικήσει μια απόφαση.

Οφείλουμε, βέβαια, να παραδεχτούμε ότι έχουν γίνει ορισμένες εμβληματικές κινήσεις και έχουν υλοποιηθεί ορισμένα από τα projects που περιγράφονταν στη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού. Από τις ψηφιακές επιδόσεις και την ηλεκτρονική κατάθεση δικογράφων μέχρι την online παρακολούθηση της πορείας της μήνυσης ή της αγωγής, τα τελευταία χρόνια έχουν χαρακτηριστεί από μια σημαντική επιτάχυνση.

Ωστόσο, είναι πάρα πολλά αυτά που μένουν να γίνουν. Οι στόχοι του Υπουργείου Δικαιοσύνης επικεντρώνονται είτε στην ολοκλήρωση δράσεων που χρειάζονται μερικά ακόμα βήματα, για να τεθούν σε πλήρη εφαρμογή, είτε στην εισαγωγή καινοτόμων μεθόδων και εργαλείων που θα αποφορτίσουν τους φορείς της δικαιοσύνης τουλάχιστον ως προς τα διαδικαστικά.

Ηλεκτρονικές δικαστικές αποφάσεις και πιστοποιητικά

Η πρόσβαση σε ηλεκτρονικό αντίγραφο δικαστικής απόφασης παρέχεται στους δικηγόρους που τους αφορά, αλλά και γενικότερα σε δικηγόρους που αιτιολογούν το αίτημά τους για απόκτηση συγκεκριμένης απόφασης. Πρόκειται για ένα απαραίτητο βήμα, για να αποσυμφορηθούν οι γραμματείες των δικαστηρίων, ωστόσο ακόμα δεν έχει γενικευθεί σε όλα τα δικαστικά καταστήματα.

Συγκεκριμένα, οι πολιτικές αποφάσεις είναι διαθέσιμες ηλεκτρονικά στα ειρηνοδικεία και τα εφετεία, όχι όμως και στα πρωτοδικεία της χώρας, εκτός ορισμένων εξαιρέσεων. Από την άλλη, οι ποινικές αποφάσεις μπορούν να παρασχεθούν ηλεκτρονικά μόνο εφόσον προέρχονται από τον Άρειο Πάγο, το Εφετείο Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πειραιά καθώς και το Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης, οπότε πρακτικά μια μεγάλη πλειοψηφία των δικαστηρίων δεν έχει προσχωρήσει στη διαδικασία.

Αντίστοιχος κατακερματισμός ισχύει και για την ηλεκτρονική αίτηση έκδοσης πιστοποιητικών από τα δικαστήρια, η οποία προς το παρόν υφίσταται μόνο στα πρωτοδικεία.

Ψηφιοποίηση των αρχείων των δικαστηρίων

Πρόκειται για ένα κυριολεκτικά τιτάνιο έργο, για το οποίο έχει συναφθεί σύμβαση της Κοινωνίας της Πληροφορίας με τις εταιρείες ΟΤΕ, Vodafone, Nova καθώς και Uni Systems, Globitel, Netcompany-Intrasoft, Mytilineos, και Intrakat. Τα αρχεία ξεπερνούν τις 300 εκατομμύρια σελίδες και σε πρώτη φάση θα ψηφιοποιηθούν «μόνο» οι 40 εκατομμύρια σελίδες.

Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα Ψηφιακό Αποθετήριο, που θα αντικαταστήσει τα υφιστάμενα έγχαρτα αρχεία των κατά τόπους Δικαστηρίων ή Εισαγγελιών και θα συνδέεται με τα πληροφοριακά συστήματα του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Τα αρχεία θα σαρωθούν, θα ψηφιοποιηθούν και θα καταχωρισθούν στο πληροφοριακό σύστημα με συγκεκριμένα μεταδεδομένα, έτσι ώστε η αναζήτησή τους να μπορεί να γίνει εύκολα και γρήγορα.

Τηλεδιάσκεψη σε δικαστήρια και φυλακές

Όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από το Υπουργείο Δικαιοσύνης το έργο για την υλοποίηση ενός δικτύου παροχής υπηρεσιών τηλεδιάσκεψης σε δικαστήρια και σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας, το χρονοδιάγραμμα θα ολοκληρωνόταν σε 25 μήνες, δηλαδή τον Απρίλιο του 2024.

Προς το παρόν δεν υπάρχει κάποια εξέλιξη στο ζήτημα, οπότε η καθυστέρηση που θα υπάρξει είναι δεδομένη. Σε κάθε περίπτωση, όμως, πρόκειται για μια φιλόδοξη πρακτική που συζητιέται χρόνια και όχι μόνο θα διευκολύνει την πρόοδο της δίκης, αλλά και θα αποδεσμεύσει σημαντικό αριθμό αστυνομικών που απασχολούνται καθημερινά στις μεταγωγές.

Μέσω των συστημάτων τηλεδιάσκεψης θα είναι εφικτή η απομακρυσμένη κατάθεση και εξέταση μάρτυρα που βρίσκεται σε άλλο τόπο, χώρα ή είναι κρατούμενος, η διεξαγωγή της προκαταρκτικής εξέτασης, προανάκρισης και ανάκρισης, αλλά και η εξέταση ευάλωτων μαρτύρων, όπως παιδιά ή κακοποιημένες γυναίκες.

Πρόκειται, επομένως, για μια παρέμβαση που έχει και κοινωνικό πρόσημο, εκτός από πλεονεκτήματα αναφορικά με την αναβάθμιση της διοικητικής ικανότητας των δικαστηρίων και των ανακριτικών γραφείων.

Το πότε, όμως, θα γίνει πραγματικότητα και ποιες θα είναι οι αντιδράσεις που θα ξεσηκώσει μένει να το δούμε.

Η τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία των ιατροδικαστών

Η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης ως εργαλείου για την επιτάχυνση διαφόρων διαδικασιών της δικαιοσύνης είναι ένας από τους βασικούς στόχους του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ωστόσο προς το παρόν αυτό που έχει δρομολογηθεί είναι χρήση της στις ιατροδικαστικές υπηρεσίες.

Το έργο, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και θα πραγματοποιηθεί από τη Σχολή Τεχνολογιών και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Πειραιώς, αφορά την ανάπτυξη και λειτουργία πληροφοριακού συστήματος, το οποίο θα συμβάλει στην επιτάχυνση της διαδικασίας έκδοσης της ιατροδικαστικής έκθεσης, επιφέροντας και αντίστοιχη επιτάχυνση της ποινικής διαδικασίας.

Στόχος είναι η ανάπτυξη και λειτουργία μιας ολοκληρωμένης υπηρεσίας ηλεκτρονικής υποστήριξης, παρακολούθησης και διαχείρισης των διαδικασιών που ακολουθούνται από τις Ιατροδικαστικές Υπηρεσίες του Κράτους. Το σύστημα θα περιλαμβάνει προηγμένες τεχνολογίες μηχανικής μάθησης, εξαγωγής στατιστικών, καθώς και δυνατότητα διασύνδεσής του με άλλα κεντρικά πληροφοριακά συστήματα.

Έτσι, ο Ιατροδικαστής θα έχει τη δυνατότητα ανεύρεσης -μέσω έξυπνης αναζήτησης- συναφών περιπτώσεων με την τρέχουσα υπόθεση, και με τον σταδιακό εμπλουτισμό της βάσης δεδομένων, θα καταστεί εφικτή μέσω μηχανικής μάθησης η παραγωγή δεδομένων, τα οποία θα έχουν σημαντικό ερευνητικό αντίκτυπο στον τομέα της αναγνώρισης προτύπων. Με τον τρόπο αυτό θα αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματα της τεχνητής νοημοσύνης και θα υποβοηθηθεί ο Ιατροδικαστής στη διαμόρφωση των συμπερασμάτων του.

Ψηφιοποίηση της διαδικασίας των μικροδιαφορών

Η ψηφιοποίηση της διαδικασίας των μικροδιαφορών, δηλαδή των διαφορών που δεν ξεπερνούν τα 5.000 ευρώ, είναι ένα κλασικό παράδειγμα του πόσο αργά προχωρούν οι μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, με τον ν. 4842/2021 τροποποιήθηκε ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, έτσι ώστε να αναφέρει στο άρθρο 468 ότι στις μικροδιαφορές η κατάθεση αγωγής, η προσκομιδή αποδεικτικών μέσων, το υπόμνημα του εναγόμενου και η προσθήκη-αντίκρουση μπορεί να γίνει μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας.

Για τον καθορισμό των περαιτέρω λεπτομερειών, ο Κώδικας παρέπεμπε σε κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Δικαιοσύνης και Ψηφιακής Διακυβέρνησης, η οποία ακόμα δεν είχε εκδοθεί. Μάλιστα, το Ειρηνοδικείο Αθηνών είχε αναγκαστεί στα τέλη του 2022 να εκδώσει ανακοίνωση ότι η συγκεκριμένη λειτουργία δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή, καθώς είχε παρατηρηθεί ότι πολλοί δικηγόροι χρησιμοποιούσαν την πλατφόρμα της Ευρωπαϊκής Μικροδιαφοράς ή άλλες πλατφόρμες, για να καταθέσουν τα δικόγραφά τους.

Η ως άνω λειτουργία ακόμα δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή, όμως το Υπουργείο έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα του Συμβουλίου της Ευρώπης Foster Transparency of Judicial Decisions and Enhancing the National Implementation of the ECHR (TJENI), έτσι ώστε να ψηφιοποιηθεί όλη η διαδικασία και να κατατίθενται ηλεκτρονικά όλα τα απαραίτητα έγγραφα, προκειμένου να εκδοθεί απόφαση.

Ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι το Υπουργείο Δικαιοσύνης κατά πάσα πιθανότητα θα αυξήσει το όριο των μικροδιαφορών από τα 5.000 στα 10.000 ευρώ, έτσι ώστε να υπαχθούν περισσότερες διαφορές στις ειδικές διατάξεις.

Το ζήτημα, βέβαια, έγκειται περισσότερο στην εφαρμογή όλων των παραπάνω και όχι στη θέσπιση νέων διατάξεων που μένουν για χρόνια ανεφάρμοστες…

Διαβάστε επίσης:

Η Ευρωπαία Εισαγγελέας και το δυστύχημα στα Τέμπη: Έχει δικαίωμα να παρεμβαίνει;