Διεύρυνση των ενισχύσεων, στήριξη των μεσαίων επιχειρήσεων και αυστηροποίηση όλης της δομής του οικοσυστήματος των επιδοτήσεων είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του νομοσχεδίου, το οποίο, αν υλοποιηθεί κατά γράμμα, θα επηρεάσει καίρια τον τρόπο που επιδοτούνται οι επιχειρήσεις.

Η Ελλάδα θα εισέλθει σε μια νέα φάση αναπτυξιακής πολιτικής, όταν ψηφιστεί ο νέος αναπτυξιακός νόμος, ο οποίος τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση έως τις 2 Μαΐου 2025. Το νομοσχέδιο επιδιώκει να αναμορφώσει το υφιστάμενο πλαίσιο του προηγούμενου αναπτυξιακού νόμου 4887/2022, με σκοπό την προσαρμογή στις σύγχρονες ανάγκες της ελληνικής οικονομίας.

1

Μεταξύ των βασικών στόχων του είναι η ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης, η μείωση των κοινωνικών και περιφερειακών ανισοτήτων, καθώς και η προώθηση της καινοτομίας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων. Μάλιστα, ο σκοπός του νόμου διευρύνεται αρκετά, αφού πλέον δεν είναι μόνο η στήριξη της επιχειρηματικότητας, αλλά και η αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος, μέσω της ενίσχυσης των επενδύσεων σε περιοχές με σοβαρά οικονομικά και δημογραφικά προβλήματα.

Πώς και γιατί αλλάζουν τα καθεστώτα ενίσχυσης

Μια από τις σημαντικότερες και ουσιαστικότερες αλλαγές που εισάγει ο νέος αναπτυξιακός νόμος αφορά τη διάρθρωση και το περιεχόμενο των καθεστώτων ενίσχυσης. Σε σχέση με το προηγούμενο πλαίσιο, προχωρά σε συγχωνεύσεις, αντικαταστάσεις, διευρύνσεις και εκσυγχρονισμούς, αποτυπώνοντας μια πιο στοχευμένη και σύγχρονη αναπτυξιακή στρατηγική.

Η τεχνολογική εξέλιξη στο επίκεντρο

Πρώτη ουσιαστική αλλαγή είναι η συγχώνευση του καθεστώτος «Ψηφιακού και Τεχνολογικού Μετασχηματισμού» με το καθεστώς «Έρευνα και Εφαρμοσμένη Καινοτομία». Στο νέο νόμο, αυτά τα δύο καθεστώτα ενώνονται σε ένα ενιαίο, πιο ευρύ καθεστώς υπό τον τίτλο «Σύγχρονες Τεχνολογίες». Το νέο αυτό καθεστώς περιλαμβάνει όλη τη γκάμα της τεχνολογικής εξέλιξης και της ερευνητικής δραστηριότητας, ενθαρρύνοντας τα επενδυτικά σχέδια που συνδυάζουν την ψηφιακή αναβάθμιση και την καινοτομία σε ενιαία στρατηγική ανάπτυξης.

Παραδοσιακές μορφές παραγωγής

Παράλληλα, καταργείται το καθεστώς «Νέο Επιχειρείν», το οποίο στόχευε γενικά στη στήριξη νέων επιχειρήσεων, και αντικαθίσταται με το νέο καθεστώς «Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και Χειροτεχνία». Το νέο αυτό καθεστώς επικεντρώνεται στην υποστήριξη κοινωνικών επιχειρήσεων, συνεταιριστικών σχημάτων και παραδοσιακών χειροτεχνικών δραστηριοτήτων. Με αυτόν τον τρόπο, καταγράφεται μια σαφής στροφή της αναπτυξιακής πολιτικής προς την ενίσχυση της κοινωνικής και παραδοσιακής οικονομίας και της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω της χειροτεχνικής παραγωγής.

Όχι μόνο οι περιοχές της απολιγνιτοποίησης

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντικατάσταση του «Καθεστώτος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης» με το νέο «Καθεστώς Περιοχών Ειδικής Ενίσχυσης». Το προηγούμενο καθεστώς επικεντρωνόταν αποκλειστικά στις περιοχές που επλήγησαν οικονομικά από την απολιγνιτοποίηση. Αντίθετα, το νέο καθεστώς διευρύνει σημαντικά το πεδίο εφαρμογής του, εντάσσοντας και περιοχές που αντιμετωπίζουν φαινόμενα αποβιομηχάνισης, σοβαρών φυσικών καταστροφών ή γενικευμένης αναπτυξιακής υστέρησης, επιτυγχάνοντας έτσι μεγαλύτερη διάχυση των αναπτυξιακών πολιτικών.

Ενίσχυση μεσαίων επιχειρήσεν

Η ενίσχυση της θέσης των μεσαίων επιχειρήσεων είναι ένα από τα κομβικότερα σημεία στο νομοσχέδιο. Στον προηγούμενο νόμο, τα κίνητρα ήταν κυρίως προσανατολισμένα στις μικρές επιχειρήσεις, περιορίζοντας τη δυνατότητα στήριξης των μεσαίων. Στον νέο αναπτυξιακό νόμο, προβλέπεται ρητά ότι και οι μεσαίες επιχειρήσεις μπορούν να λάβουν ενισχύσεις για καινοτομία, συμβουλευτικές υπηρεσίες, μέτρα ενεργειακής απόδοσης και δράσεις κυκλικής οικονομίας. Έτσι, διευρύνεται η βάση των ωφελούμενων επιχειρήσεων και δίνεται ώθηση σε ένα ευρύτερο φάσμα δυναμικών παραγωγικών μονάδων.

Διαδικασίες υπαγωγής και αξιολόγησης: Ταχύτητα και διαφάνεια

Μια από τις πιο κρίσιμες τομές που εισάγει το νέο αναπτυξιακό πλαίσιο αφορά τη ριζική αναδιάρθρωση των διαδικασιών υπαγωγής και αξιολόγησης των επενδυτικών σχεδίων. Σε αντίθεση με το προηγούμενο καθεστώς, όπου συχνά οι διαδικασίες αυτές ήταν χρονοβόρες και επιβάρυναν σημαντικά τη ρευστότητα και την προγραμματισμένη έναρξη επενδύσεων, ο νέος νόμος προβλέπει ταχύτερους, απλούστερους και περισσότερο διαφανείς μηχανισμούς.

Ταχεία αδειοδότηση

Ειδικότερα, εισάγεται το κίνητρο της ταχείας αδειοδότησης, ένα εργαλείο που αλλάζει δραστικά τους χρονικούς ορίζοντες υλοποίησης των επενδυτικών σχεδίων. Στο νέο πλαίσιο, επενδυτικά σχέδια που εντάσσονται είτε στο Καθεστώς Περιοχών Ειδικής Ενίσχυσης είτε στο Καθεστώς Μεγάλων Επενδύσεων επωφελούνται από την υποχρέωση των διοικητικών αρχών να εκδίδουν όλες τις απαιτούμενες άδειες ή εγκρίσεις εντός δύο μηνών από την υποβολή πλήρους φακέλου. Ειδικότερα για τις αποφάσεις έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, η προθεσμία ορίζεται σε τρεις μήνες. Αν οι αρχές υπερβούν τα προβλεπόμενα χρονικά όρια, το νομοσχέδιο επιτρέπει την άμεση παρέμβαση του Υπουργού Ανάπτυξης, ο οποίος μπορεί να εκδώσει τις άδειες ή εγκρίσεις για λογαριασμό τους.

Διεύρυνση των κριτηρίων αξιολόγησης

Παράλληλα, το νέο πλαίσιο ενισχύει τα κριτήρια αξιολόγησης, τα οποία πλέον δεν περιορίζονται μόνο στη βιωσιμότητα και την τυπική πληρότητα των επενδυτικών σχεδίων, αλλά επεκτείνονται στην εξέταση της ανθεκτικότητας έναντι κλιματικών ή ενεργειακών κρίσεων, στην προώθηση της καινοτομίας και της εξωστρέφειας, καθώς και στη συνεισφορά στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.

Προτυποποίηση φακέλων

Τέλος, θεσμοθετείται η προτυποποίηση των φακέλων υποβολής, ώστε να επιταχύνεται η αξιολόγηση και να αποφεύγονται παρερμηνείες ή ασαφείς αιτήσεις. Η προτυποποίηση αυτή συνίσταται στη δημιουργία τυποποιημένων εντύπων και υποδειγμάτων, τα οποία ο κάθε υποψήφιος επενδυτής θα πρέπει να χρησιμοποιεί υποχρεωτικά κατά την υποβολή του φακέλου του. Στο πλαίσιο αυτό, θα εκδοθεί ειδική Υπουργική Απόφαση που θα προσδιορίζει λεπτομερώς ποια δικαιολογητικά απαιτούνται, σε ποια μορφή θα πρέπει να υποβάλλονται και ποια συγκεκριμένα δεδομένα πρέπει να δηλώνονται ρητά.

Με την καινοτομία αυτή, η υποβολή αιτήσεων υπαγωγής απαλλάσσεται από την ποικιλομορφία και τις ασάφειες που χαρακτήριζαν το προηγούμενο πλαίσιο, όπου οι επενδυτές συχνά υπέβαλλαν ετερογενείς φακέλους με διαφορετικά επίπεδα πληρότητας και διαφορετικούς τρόπους τεκμηρίωσης, προκαλώντας καθυστερήσεις στη διαδικασία αξιολόγησης, λόγω της ανάγκης υποβολής διευκρινίσεων, συμπληρωματικών στοιχείων ή ακόμη και ανασύνταξης φακέλων. Με την προτυποποίηση, κάθε αίτηση θα είναι διαρθρωμένη με ενιαίο τρόπο, προάγοντας την ίση μεταχείριση και την ασφάλεια δικαίου.

Αναδιοργάνωση των θεσμικών οργάνων και των πληροφοριακών συστημάτων

Στο πλαίσιο του ν. 4887/2022, είχαν θεσπιστεί συγκεκριμένα όργανα διαχείρισης και εποπτείας των διαδικασιών ενίσχυσης, όπως τα Μητρώα Αξιολογητών και Ελεγκτών, οι Επιτροπές Αξιολόγησης και οι Επιτροπές Ενστάσεων. Παράλληλα, είχε αναπτυχθεί ένα κεντρικό Πληροφοριακό Σύστημα για την ηλεκτρονική υποβολή, παρακολούθηση και έλεγχο των επενδυτικών σχεδίων. Ωστόσο, κατά την εφαρμογή του πλαισίου αυτού, παρατηρήθηκαν στην πράξη καθυστερήσεις, πολυπλοκότητα στη διαχείριση και διοικητικά εμπόδια που επηρέαζαν αρνητικά το χρόνο αξιολόγησης και εκταμίευσης των ενισχύσεων.

Το νέο σχέδιο νόμου επιχειρεί να αναδιοργανώσει τα θεσμικά όργανα με στόχο τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών. Ειδικότερα, προβλέπεται εξορθολογισμός της σύστασης και λειτουργίας των επιτροπών αξιολόγησης και ενστάσεων, με μείωση του αριθμού των μελών που τις απαρτίζουν.

Παράλληλα, το σχέδιο νόμου εισάγει ειδικότερες ρυθμίσεις σχετικά με τα προσόντα και τις υποχρεώσεις των αξιολογητών και ελεγκτών, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται η υποχρέωση υποβολής δήλωσης περιουσιακής κατάστασης.

Σε επίπεδο πληροφορικής υποστήριξης, προβλέπεται αναβάθμιση του Πληροφοριακού Συστήματος, με ρητή αναφορά ότι όλες οι διαδικασίες υπαγωγής, παρακολούθησης και ελέγχου των επενδυτικών σχεδίων θα διεκπεραιώνονται αποκλειστικά μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Επιπλέον, προβλέπεται η ενσωμάτωση εργαλείων για την παρακολούθηση των αποτελεσμάτων των επιδοτήσεων σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα (monitoring συνεπειών ενισχύσεων), καθώς και η ανάπτυξη διαλειτουργικότητας με άλλα μητρώα και βάσεις δεδομένων του Δημοσίου.

Αυστηροποίηση και συγκεκριμενοποίηση των κυρώσεων

Μία καινοτομία του νομοσχεδίου είναι η αυστηροποίηση και παράλληλα η εξειδίκευση του καθεστώτος κυρώσεων σε περίπτωση παραβίασης των υποχρεώσεων από τους δικαιούχους των ενισχύσεων. Σε αντίθεση με το προηγούμενο καθεστώς, όπου εφαρμοζόταν κυρίως η απόλυτη ανάκληση της ενίσχυσης σε περιπτώσεις μη τήρησης, το νέο πλαίσιο εισάγει ένα πιο αναλυτικό και σταδιακό σύστημα επιβολής κυρώσεων, το οποίο συνδέεται άμεσα με τη σοβαρότητα και το εύρος της παράβασης.

Σύμφωνα με τις νέες ρυθμίσεις, οι υποψήφιοι που υπάγονται σε καθεστώς ενίσχυσης δεσμεύονται να τηρήσουν ακριβώς τους όρους που προβλέπονται στην απόφαση υπαγωγής τους. Αυτοί περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την ακριβή υλοποίηση του επενδυτικού σχεδίου όπως εγκρίθηκε, τη διατήρηση των θέσεων εργασίας που ενδεχομένως έχουν ενισχυθεί, καθώς και τη διατήρηση της επένδυσης και της παραγωγικής δραστηριότητας για προκαθορισμένο χρονικό διάστημα. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί μη τήρηση των υποχρεώσεων, προβλέπεται πλέον εφαρμογή προοδευτικών κυρώσεων, οι οποίες δεν οδηγούν αυτομάτως σε πλήρη απώλεια της ενίσχυσης αλλά κλιμακώνονται ανάλογα με την παράβαση.

Ειδικότερα, το νέο πλαίσιο επιτρέπει την επιβολή κυρώσεων όπως η επιστροφή μέρους της ενίσχυσης σε αναλογία με το βαθμό της μη συμμόρφωσης, η επιβολή διοικητικών προστίμων, ή – σε σοβαρές περιπτώσεις – η ολική ανάκληση της απόφασης υπαγωγής. Η διαφοροποίηση αυτή επιτυγχάνει δύο στόχους: αφενός, την ενίσχυση της συμμόρφωσης των δικαιούχων καθ’ όλη τη διάρκεια υλοποίησης και λειτουργίας της επένδυσης και αφετέρου, την αποτροπή περιπτώσεων απώλειας ενισχύσεων για τυπικές ή μικρές παραβάσεις.

Πρακτικές επιπτώσεις για τις υποψήφιες επιχειρήσεις προς ενίσχυση: Ευκαιρίες και προκλήσεις

Ο υποψήφιος επιδοτούμενος καλείται, στο πλαίσιο του νέου αναπτυξιακού νόμου, να προσαρμόσει τον σχεδιασμό και την προετοιμασία της επένδυσής του σε ένα αυστηρότερο, πιο δομημένο και περισσότερο απαιτητικό περιβάλλον. Οι νέες διαδικασίες υπαγωγής και αξιολόγησης, η προτυποποίηση των φακέλων υποβολής, η αυστηροποίηση των κυρώσεων και η πλήρης ψηφιοποίηση των διαδικασιών, διαμορφώνουν νέους όρους συμμετοχής στα καθεστώτα ενίσχυσης.

Η κυριότερη απαίτηση αφορά τη συστηματική και ολοκληρωμένη προετοιμασία του φακέλου υποβολής. Ο αιτών δεν αρκεί να έχει μια γενική ιδέα του επενδυτικού του σχεδίου. Πρέπει να υποβάλλει ένα φάκελο που να είναι πλήρης, οργανωμένος βάσει των τυποποιημένων υποδειγμάτων που θα ορίζονται με υπουργικές αποφάσεις και χωρίς ελλείψεις ή ασάφειες. Τα απαιτούμενα στοιχεία, όπως οι οικονομικές προβλέψεις, οι τεχνικές μελέτες, οι δεσμεύσεις απασχόλησης και τα περιβαλλοντικά δεδομένα, πρέπει να αποτυπώνονται με ακρίβεια και σαφήνεια ήδη από το αρχικό στάδιο, καθώς τα περιθώρια διόρθωσης μετά την υποβολή θα είναι περιορισμένα.

Παράλληλα, για τον επιχειρηματία που επιδιώκει την ταχεία υλοποίηση της επένδυσης, μεγάλο ρόζο παίζει η ώριμη προετοιμασία όλων των αδειοδοτικών προαπαιτουμένων. Η δυνατότητα έκδοσης αδειών εντός δύο μηνών για ορισμένα καθεστώτα ενίσχυσης ευνοεί τα επενδυτικά σχέδια που συνοδεύονται από πλήρεις και άρτιες τεχνικές μελέτες, ξεκάθαρα ιδιοκτησιακά καθεστώτα και ολοκληρωμένες αιτήσεις αδειοδότησης. Αντίθετα, ανώριμα επενδυτικά σχέδια είναι πιθανό να μην επωφεληθούν στην πράξη από τη δυνατότητα επιτάχυνσης και να καθυστερήσουν σημαντικά.

Επιπλέον, στο νέο πλαίσιο, ο επενδυτής αναλαμβάνει πολύ πιο δεσμευτικές υποχρεώσεις μετά την υπαγωγή του σε καθεστώς ενίσχυσης. Οι όροι που θα αναγράφονται στην απόφαση υπαγωγής, ιδίως σε ό,τι αφορά την υλοποίηση του φυσικού και οικονομικού αντικειμένου, τη διατήρηση της απασχόλησης και τη συνέχιση της επενδυτικής δραστηριότητας για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, θα είναι σαφείς και δεσμευτικοί. Η μη πλήρης συμμόρφωση με αυτούς επιφέρει προοδευτικές κυρώσεις και περιλαμβάνει και αυστηρά διοικητικά πρόστιμα.

Σημειωτέον ότι στο νέο πληροφοριακό σύστημα, όλες οι αιτήσεις, οι εγκρίσεις, οι εκταμιεύσεις αλλά και οι μεταβολές ή παραβάσεις θα καταγράφονται ηλεκτρονικά και θα είναι ανά πάσα στιγμή προσβάσιμες από τις αρμόδιες αρχές. Αυτό σημαίνει ότι ο επιδοτούμενος θα πρέπει να είναι σε θέση να τηρεί ηλεκτρονικούς φακέλους της επένδυσης, να ενημερώνει έγκαιρα το σύστημα για κάθε εξέλιξη και να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις παρακολούθησης και ελέγχου που τίθενται από το κράτος.

Επομένως, το νέο σύστημα προσφέρει μεν δυνατότητες για ταχύτερη έγκριση και στήριξη σημαντικών επενδύσεων, ωστόσο απαιτεί αυστηρή συμμόρφωση, επαρκή τεκμηρίωση και συνεχή παρακολούθηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την υπαγωγή σε καθεστώς ενίσχυσης.