Η πρώτη διεθνής συμφωνία για την τεχνητή νοημοσύνη: Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης φραγμός στη δυστοπία

Σε μια πανηγυρική διάσκεψη του Συμβουλίου της Ευρώπης υπογράφηκε η Σύμβαση-πλαίσιο από ΕΕ, ΗΠΑ και Μ. Βρετανία και συμφωνήθηκε έτσι για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο η «άμυνα» της ανθρωπότητας απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη.

Όταν προσφάτως τέθηκε σε ισχύ η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΑΙ Act), το πρώτο διεθνές δεσμευτικό νομικό κείμενο για την ΑΙ, οι αντιδράσεις ήταν βεβαίως θετικές, όμως και συγκρατημένες. Διότι σε τέτοιες τεράστιες προκλήσεις για την ανθρωπότητα, το ζητούμενο είναι να υπάρχει σύμπλευση από όλες τις χώρες, ει δυνατόν.

Αυτό που συνέβη προχτές είναι ένα ορόσημο, για να αποφύγει το ανθρώπινο είδος δυστοπικά σενάρια που βλέπαμε -και κάποτε κοροϊδεύαμε- στις ταινίες των 80’s και 90’s. Πλέον, ο πυρήνας του δυτικού κόσμου -και με βάσιμη ελπίδα μια μεγάλη πλειοψηφία των κρατών που καθορίζουν τις τύχες όλων- συμφώνησε σε κάποιους βασικούς κανόνες για την τεχνητή νοημοσύνη.

Τι είναι η Σύμβαση-πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης για την τεχνητή νοημοσύνη;

Πρόκειται για νομοθετικό κείμενο, το οποίο περιέχει τους βασικούς κανόνες λειτουργίας της τεχνητής νοημοσύνης, ώστε αυτή να συμμορφώνεται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.

Ως σύμβαση-πλαίσιο, δεν περιέχει λεπτομερείς κανόνες (όπως π.χ. η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη της ΕΕ), όμως παρέχει κατευθυντήριες γραμμές στα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη που προσχωρούν στη σύμβαση θα πρέπει να θεσπίσουν τα κατάλληλα νομοθετικά μέτρα που θα εναρμονίζονται με τις αξίες, όπως περιγράφονται στη σύμβαση.

Παράλληλα, θέτει το ελάχιστο επίπεδο προστασίας που οφείλει να τηρεί κάθε κράτος που προσχωρεί. Έτσι, δεν θα μπορεί, για παράδειγμα, κάποιο συμβαλλόμενο μέλος να θεσπίσει εσωτερική νομοθεσία που αντίκειται στη Σύμβαση-πλαίσιο (π.χ. να επιτρέψει τη λειτουργία συστήματος ΑΙ που προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια).

Το γεγονός ότι τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι πολύ περισσότερα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ότι περιλαμβάνονται σε αυτό επιπλέον χώρες, όπως η Τουρκία, η Ελβετία και το Ηνωμένο Βασίλειο, καθιστά τη νομοθεσία του ευρύτερη και περισσότερο επιδραστική σε παγκόσμιο επίπεδο.

Τα βασικά σημεία

Προστασία ανθρώπινων δικαιωμάτων, δημοκρατίας και κράτους δικαίου

Πλέον θεσπίζεται ρητά ότι κάθε συμβαλλόμενη χώρα πρέπει να λαμβάνει μέτρα, ώστε τα συστήματα ΑΙ να μην χρησιμοποιούνται, για να καταπατήσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και να υπονομεύσουν το κράτος δικαίου. Με λίγα λόγια, όχι μόνο απαγορεύονται οι σκοποί αυτοί, αλλά τα κράτη καθίστανται υπεύθυνα, για να τους αποτρέψουν.

Δικλείδες ασφαλείας για τα προσωπικά δεδομένα

Αν και η νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων είναι ιδιαίτερα αυστηρή, ειδικά στην ΕΕ, διατυπώνεται ρητά η υποχρέωση των κρατών να διασφαλίζουν την τήρηση της νομοθεσίας ως προς την ιδιωτικότητα καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των συστημάτων ΑΙ.

Εποπτεία και ευθύνη

Τα κράτη έχουν, επίσης, την υποχρέωση να διασφαλίζουν την ύπαρξη επαρκών απαιτήσεων διαφάνειας και εποπτείας. Παράλληλα, απαιτείται να ληφθούν μέτρα προς την ανάληψη ευθύνης από συγκεκριμένο πρόσωπο (φυσικό ή νομικό).

Είναι, άλλωστε, ένα από τα κυριότερα προβλήματα στη λειτουργία της τεχνητής νοημοσύνης το ποιος θα αναλαμβάνει την ευθύνη σε περίπτωση ζημίας. Διότι, φυσικά, ευθύνη δεν μπορεί να αναλάβει το σύστημα, οπότε με την προσχώρησή του στη σύμβαση κάθε κράτος έχει την υποχρέωση (και όχι την ευχέρεια) να θεσπίσει μέτρα για τη λογοδοσία και την ανάληψη ευθύνης.

Διαχείριση κινδύνων

Απαιτείται η υιοθέτηση μέτρων για την αναγνώριση, την αξιολόγηση, την πρόληψη και τη μείωση των κινδύνων που δημιουργούνται από τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, λαμβάνοντας υπόψη τις πραγματικές και πιθανές επιπτώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.

Στο πλαίσιο της διαχείρισης κινδύνων, μάλιστα, μπορούν ακόμα και να απαγορευτούν συγκεκριμένες χρήσεις των συστημάτων ΑΙ, εφόσον κριθεί ότι είναι ασύμβατες με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία.

Η σχέση της Σύμβασης με την AI Act

Η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη της ΕΕ (AI Act) έτυχε ιδιαίτερα θετικής υποδοχής, κυρίως για την καινοτόμο προσέγγισή της να διαχωρίζει τα συστήματα ΑΙ με βάση τους πιθανούς κινδύνους στα ανθρώπινα δικαιώματα, θεσπίζοντας αυστηρότερους κανόνες λογοδοσίας, τεκμηρίωσης και εποπτείας όσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος.

Η ΕΕ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης, έτσι ώστε και αυτή να κινηθεί στο ίδιο πλαίσιο. Η λογική είναι ότι δεν ανακόπτεται η τεχνολογική πρόοδος, αλλά περιφρουρείται, ώστε να μην χρησιμοποιηθεί για σκοπούς ενάντια στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η προσχώρηση της ΕΕ στη Σύμβαση-πλαίσιο είναι περισσότερο συμβολική, αφού η AI Act περιέχει πολύ πιο λεπτομερείς και ευρείς κανόνες για την τεχνητή νοημοσύνη. Είναι μια κίνηση που ουσιαστικά κλείνει τον κύκλο που άνοιξε το 2019, όταν ξεκίνησαν οι εργασίες εκπόνησης της Σύμβασης.

Και ένα διεθνές κάλεσμα να συντονιστούν όλα τα κράτη της γης προς την κατεύθυνση της υπεύθυνης διαχείρισης της τεχνητής νοημοσύνης με σεβασμό στο κράτος δικαίου και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ήδη από το 2022 συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις χώρες εκτός της Ευρώπης, όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ιαπωνία, το Ισραήλ, το Μεξικό, η Αυστραλία και η Αργεντινή. Οι ΗΠΑ προσχώρησαν ήδη, στην πρώτη σειρά, σε μια επίσης συμβολική κίνηση ή ίσως και σε έναν αγώνα δρόμου πριν τις εκλογές.

Και αυτό δίνει πολλές ελπίδες για τα επόμενα χρόνια. Καμία βεβαιότητα, αλλά τουλάχιστον μπορούμε να πούμε ότι -έστω και καθυστερημένα- σταματήσαμε να εθελοτυφλούμε.

Διαβάστε επίσης:

Απόστολος Βακάκης: Η αναγκαστική αναδίπλωση του Mr Jumbo μετά από τη χρηματιστηριακή βουτιά των 952,4 εκατ. ευρώ