Η τεκμαρτή φορολόγηση των ελεύθερων επαγγελματιών έχει ωθήσει στις επάλξεις τους δικηγόρους που έχουν προσφύγει δικαστικά εναντίον της, μαχόμενοι για την κήρυξή της ως αντισυνταγματικής.

Στη συνήθη πρακτική της αποχής προχώρησαν εχθές οι δικηγόροι, ημέρα εκδίκασης της αίτησης ακύρωσης στο ΣτΕ κατά διοικητικής πράξης που εφαρμόζει τον περιβόητο ν. 5073/2023.

1

Πρόκειται για τον νόμο που εισάγει για πρώτη φορά τη λογική του προκαθορισμένου τεκμαρτού εισοδήματος στους ελεύθερους επαγγελματίες με βάση τον κατώτατο μισθό, μια ρύθμιση που έχει φέρει σε ευθεία σύγκρουση το δικηγορικό σώμα με την κυβέρνηση, σε μια πορεία που φαίνεται μη αναστρέψιμη.

Και κυρίως σε έναν δημόσιο διάλογο που εισφέρει ατελείωτα επιχειρήματα και από τις δύο πλευρές, όσο το διακύβευμα είναι πολυπλοκότερο από τα 500, 1000 ή 2000 ευρώ που θα κληθεί να πληρώσει παραπάνω φόρο ο ελεύθερος επαγγελματίας από τον μισθωτό.

Η καινοφανής ρύθμιση που άλλαξε τα δεδομένα όπως τα ξέραμε από το 1978

Όλοι οι σύλλογοι και ενώσεις ελεύθερων επαγγελματιών έχουν αντιδράσει σφόδρα με τη σύνδεση του τεκμαρτού εισοδήματός τους με την αυξημένη φορολόγηση. Και όχι παράλογα.

Πρόκειται για την πρώτη φορά στην ιστορία της Ελλάδας που τα τεκμήρια φορολόγησης δεν σχετίζονται με αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης, αλλά προκαθορισμένο ποσό που θεωρείται a priori από τη Διοίκηση ότι κερδίζει ο ελεύθερος επαγγελματίας. Με το επιχείρημα ότι, αν δεν έβγαζε ως κέρδος τουλάχιστον τον κατώτατο μισθό, τότε δεν θα είχε λόγο επαγγελματικής ύπαρξης.

Ένας απλοϊκός μεν, όχι όμως παντελώς αβάσιμος συλλογισμός που η κυβέρνηση θεώρησε ότι έρχεται απλώς ως επιστέγασμα μια φορολογικής πολιτικής που εφαρμόζεται ήδη από το 1978. Τότε που για πρώτη φορά εισήχθησαν τα τεκμήρια διαβίωσης και η φορολογική διοίκηση απεφάνθη ότι θα προσδιορίζει τον ελάχιστο φόρο με βάση αυτά και όχι με βάση τη δήλωση του φορολογούμενου.

Έκτοτε, τα τεκμήρια διευρύνθηκαν, προστέθηκαν και άλλες αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης και γενικότερα μέχρι και το 2022 υπήρχε μια συνεχής και ραγδαία αύξηση των ποσών. Οι αντιδράσεις των πολιτών ήταν φυσικά αναμενόμενες, όμως τελικά φθίνουσες, κυρίως γιατί τα τεκμήρια ανταποκρίνονταν σε κάποιο βαθμό στην πραγματικότητα της οικονομικής κατάστασης του φορολογούμενου.

Η ρύθμιση, όμως, του πρόσφατου φορολογικού νόμου δεν διέφερε απλώς ποσοτικά. Είχε μια ποιοτική διαφοροποίηση που τοποθετούσε τους ελεύθερους επαγγελματίες σε μια διακριτή ομάδα, ακολουθώντας τα γνωστά στερεότυπα. Βασιζόταν σε μια υπόθεση που, αν και πολύ πιθανώς υπαρκτή, σίγουρα έχει τις εξαιρέσεις της.

Και οι δικηγόροι αρέσκονται να ψάχνουν τις εξαιρέσεις σε κάθε γενικό κανόνα, προσπαθώντας να φτιάξουν από την αρχή έναν καινούριο.

Εν αναμονή της απόφασης για τη συνταγματικότητα του νόμου

Η κοινή λογική όντως λέει ότι η απαίτηση του κατώτατου μισθού ως ένα ελάχιστο επίπεδο κέρδους για τον ελεύθερο επαγγελματία είναι εντός της σφαίρας των φυσιολογικών προσδοκιών. Ειδικά όταν θεσπίζεται σειρά εξαιρέσεων, όπως ο χρόνος της επαγγελματικής δραστηριότητας, η αναπηρία, τα παράλληλα εισοδήματα και ειδικές συνθήκες, όπως η εγκυμοσύνη, η φυλάκιση ή η μακροχρόνια νοσηλεία. Ο νόμος προβλέπει, επίσης, τον γενικό λόγο της ανωτέρας βίας ως αιτία αδυναμίας άσκησης της επαγγελματικής δραστηριότητας και συνεπώς μη εξασφάλισης του ελάχιστου αυτού εισοδήματος.

Με λίγα λόγια, δεν είναι παράλογο να θεωρεί η Διοίκηση ότι ένας ελεύθερος επαγγελματίας κερδίζει τουλάχιστον τον κατώτατο μισθό, εκτός αν μέσα στο έτος συνέτρεξαν λόγοι που τον εμπόδισαν να εργαστεί.

Όμως, είναι εξαιρετικά αμφίβολο ότι το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο θα επιτρέψει στην πολιτεία να νομοθετεί με βάση την κοινή λογική. Άλλες συνταγματικές αρχές, όπως η αρχή της ισότητας και της δικαστικής προστασίας, είναι πιθανότερο να υπερισχύσουν στην απόφαση του ΣτΕ.

Βέβαια, πρέπει να τονιστεί ότι ο νόμος αφήνει το περιθώριο να αμφισβητήσει ο φορολογούμενος το τεκμήριο, καθώς αυτό δεν είναι αμάχητο, αποδεικνύοντας ότι δεν αποκόμισε τα συγκεκριμένα έξοδα. Ήδη, μάλιστα, έχουν εκδοθεί αποφάσεις της Διεύθυνσης Επίλυσης Διαφορών που δέχονται ειδικούς λόγους προσβολής των τεκμηρίων από συγκεκριμένους φορολογούμενους.

Πέρα από το ότι αυτή η διαδικασία θα αυξήσει κατακόρυφα τις υποθέσεις που θα εισάγονται στα διοικητικά δικαστήρια, αμφισβητώντας τον προσδιορισμό του φόρου, πρόκειται παράλληλα και για ξεκάθαρη αντιστροφή του βάρους απόδειξης και του «τεκμηρίου αθωότητας» του φορολογούμενου που οπωσδήποτε εγείρει σημαντικές αμφιβολίες νομιμότητας.

Εκτός, φυσικά, αν προαχθεί η αρκετά ευρεία έννοια του δημοσίου συμφέροντος, της πάταξης δηλαδή της φοροδιαφυγής, και το ζήτημα κλείσει συνοπτικά, όπως έχει γίνει για πλείστα θέματα που αγγίζουν και τη συνταγματική επικαιρότητα.

Οι δικηγόροι έχουν κηρύξει πόλεμο

Ο νόμος, πάντως, αυτός του 2023 ήταν μία από τις κυριότερες αιτίες που σημαντική μερίδα των μάχιμων δικηγόρων βάλλουν πλέον ξεκάθαρα κατά της κυβέρνησης. Στο επίπεδο του καθημερινού λόγου η οργή είναι διάχυτη και πλέον αφορά κυρίως την ηθική και τη θεωρητική διάσταση αυτών των φορολογικών ρυθμίσεων, αφού εκφράζεται και από δικηγόρους που οπωσδήποτε ξεπερνούν κατά πολύ εισοδηματικά το τεκμήριο.

Μάλιστα, η τεκμαρτή φορολόγηση κατακρίνεται συνδυαστικά και με το γεγονός ότι για τους ελεύθερους επαγγελματίες δεν ισχύει πρακτικά το αφορολόγητο, αφού φορολογείται το σύνολο των εισοδημάτων χωρίς έκπτωση, με αποτέλεσμα ο μισθωτός που αμείβεται με τον κατώτατο μισθό να πληρώνει χαμηλότερο φόρο από τον ελεύθερο επαγγελματία που -υποτίθεται κατά το τεκμήριο και τη δήλωσή του- βγάζει ως κέρδος μόνο τον κατώτατο.

Πλέον, και σε θεσμικό επίπεδο οι δικηγορικοί σύλλογοι είναι εναντίον σχεδόν κάθε πρωτοβουλίας της κυβέρνησης γενικότερα και του Υπουργείου Δικαιοσύνης ειδικότερα, με συνεχείς αποχές οι οποίες, αν και αποφασίζονται συλλογικά, συναντούν την εναντίωση ισχυρών μειονοτήτων τόσο μέσα στους δικηγορικούς συλλόγους όσο και στο δικηγορικό σώμα συλλήβδην.

Στη χθεσινή, πάντως, συζήτηση στο ΣτΕ η συμμετοχή των δικηγόρων αλλά και άλλων ελεύθερων επαγγελματιών ήταν μεγάλη, με τον Πρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, Δημήτρη Βερβεσό, να πρωτοστατεί, υποδεικνύοντας ότι αυτή η μάχη δεν θα καταλαγιάσει ούτε εύκολα ούτε γρήγορα.