Ο Τραμπ ακολούθησε μια αμφιλεγόμενη πρακτική στο εσωτερικό της χώρας του, ενώ αναφορικά με το διεθνές δίκαιο, οι τωρινοί δασμοί, όπως και αυτοί του 2018, έχουν κριθεί παράνομοι από τον ΠΟΕ.

Το ευρύτατο πακέτο νέων δασμών που ανακοίνωσε ο Ντόναλντ Τραμπ έχει σοκάρει την παγκόσμια πολιτική και εμπορική σκηνή, επαναφέροντας το δόγμα του οικονομικού εθνικισμού. Οι δασμοί δεν περιορίζονται πλέον στην Κίνα, το Μεξικό ή τον Καναδά, όπως στο παρελθόν. Αντιθέτως, επεκτείνονται σε εισαγωγές από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων βασικών ευρωπαϊκών προϊόντων, έχοντας συγκλονίσει τις αγορές.

1

Η αιτιολόγηση της κυβέρνησης Τραμπ για αυτή την στρατηγική επικεντρώνεται ξανά στη ρητορική της «εθνικής ασφάλειας» και της «έκτακτης ανάγκης». Όμως, η επίκληση τέτοιων γενικών λόγων εγείρει σοβαρά ερωτήματα νομιμότητας, τόσο στο πλαίσιο του αμερικανικού δικαίου όσο και του διεθνούς εμπορικού συστήματος υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ).

Τι ισχύει στις ΗΠΑ για την επιβολή δασμών

Ο Τραμπ επέλεξε να επιβάλει δασμούς εκμεταλλευόμενος αφενός έναν νόμο που του επιτρέπει να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης και αφετέρου έναν άλλο νόμο που του δίνει τη δυνατότητα με βάση αυτή την έκτακτη ανάγκη να ρυθμίσει μονομερώς τις οικονομικές συναλλαγές της χώρας.

Συγκεκριμένα, επικαλέστηκε την National Emergencies Act (NEA, 50 U.S. Code §§ 1601–1651) και την International Emergency Economic Powers Act (IEEPA, 50 U.S. Code §§ 1701–1707). Η NEA, νόμος του 1976, επιτρέπει στον Πρόεδρο να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης χωρίς σαφώς ορισμένα κριτήρια, ενώ η IEEPA του δίνει ευρείες εξουσίες κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας κατάστασης, συμπεριλαμβανομένων των διεθνών οικονομικών συμφωνιών.

Αν και η IEEPA δεν αναφέρεται ρητώς στην επιβολή δασμών, θεωρείται ότι αυτή εμπίπτει στο γενικό πεδίο εφαρμογής της, κυρίως καθώς έχει υπάρξει ξανά τέτοιο προηγούμενο, αν και όχι σε τόσο μεγάλη έκταση. Συγκεκριμένα, ο Πρόεδρος Νίξον το 1971 είχε επιβάλει δασμούς 10%, βασιζόμενος σε αντίστοιχη λογική με τη σημερινή.

Η πιο κρίσιμη λεπτομέρεια είναι ότι κανένας από αυτούς τους νόμους δεν ορίζει τι ακριβώς συνιστά «έκτακτη ανάγκη», με αποτέλεσμα ο Πρόεδρος να έχει στην ουσία ανέλεγκτες εξουσίες να δρα κατά το δοκούν.

Ωστόσο, αρκετοί Αμερικάνοι νομικοί διαφωνούν, εξηγώντας ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί έκτακτη ανάγκη η εισαγωγή, για παράδειγμα, αγροτικών προϊόντων, καθώς αυτά δεν απειλούν τη χώρα και ότι η νομιμότητα της επιβολής δασμών θα πρέπει να κριθεί υπό αυτό το πρίσμα.

Τέτοιες απόψεις, πάντως, είναι θεωρητικές και είναι εξαιρετικά αμφίβολο, αν όχι αδύνατον, τα αμερικάνικα δικαστήρια να εξετάσουν αν όντως υφίσταται έκτακτη ανάγκη και αν ο Πρόεδρος έχει το δικαίωμα να επικαλείται την εθνική ασφάλεια.

Αν και σε τυπικό επίπεδο ένας δικαστής μπορεί να εξετάσει εάν η συγκεκριμένη πράξη, δηλαδή η επιβολή δασμών, συνδέεται αιτιωδώς με την έκτακτη ανάγκη, στην πράξη η δικαστική αυτοσυγκράτηση απέναντι στην εκτελεστική εξουσία αποτρέπει τέτοιες παρεμβάσεις.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Τραμπ παρέκαμψε εκκωφαντικά τις παραδοσιακές εμπορικές διαδικασίες στις ΗΠΑ που συνήθως διέπουν την επιβολή δασμών. Για παράδειγμα, η Trade Act του 1974 επιτρέπει την επιβολή δασμών, εφόσον πρώτα διαπιστωθεί ότι υφίστανται αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, ενώ η Trade Expansion Act του 1962 προϋποθέτει έρευνα από το Υπουργείο Εμπορίου για το αν οι εισαγωγές απειλούν την εθνική ασφάλεια.

Αντιθέτως, η επίκληση της IEEPA επέτρεψε στον Τραμπ άμεση επιβολή δασμών χωρίς καμία αποδεικτική διαδικασία ή εμπλοκή άλλων θεσμών.

Το διεθνές δίκαιο και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου

Αναφορικά με το διεθνές δίκαιο, οι δασμοί του Τραμπ παραβιάζουν κατά κύριο λόγο τις διατάξεις της Συμφωνίας για τους Δασμούς και το Εμπόριο (General Agreement on Tariffs and Trade – GATT 1994) και κυρίως:

  • Άρθρο Ι: Αρχή της ευνοϊκότερης μεταχείρισης (Most-Favoured Nation): Η επιβολή δασμών σε συγκεκριμένες χώρες παραβιάζει την αρχή της ίσης μεταχείρισης όλων των μελών.
  • Άρθρο ΙΙ: Δασμολογικές δεσμεύσεις (Bound Tariffs): Οι δασμοί που επιβάλλονται υπερβαίνουν τα ανώτατα επίπεδα που έχουν δεσμευτεί οι ΗΠΑ να τηρούν στο πλαίσιο του ΠΟΕ.

Να σημειώσουμε εδώ ότι οι ΗΠΑ επικαλέστηκαν το άρθρο XXI, το οποίο επιτρέπει εξαίρεση για λόγους εθνικής ασφάλειας, για να δικαιολογήσουν τους δασμούς. Είναι, όμως, νόμιμη η επίκληση αυτού του άρθρου;

Το 2022, ο ΠΟΕ έκρινε ότι οι δασμοί χάλυβα και αλουμινίου του 2018, που είχαν επιβληθεί με παρόμοια αιτιολογία, δεν δικαιολογούνταν από το Άρθρο XXI. Σύμφωνα με τον ΠΟΕ, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στις διεθνείς σχέσεις πρέπει να είναι σοβαρή, αληθινή και άμεση, όπως ένοπλη σύγκρουση ή διεθνής κρίση.

Με δεδομένο ότι δεν υφίσταται κάτι τέτοιο στις ΗΠΑ, οι δασμοί του 2025 (όπως και εκείνοι του 2018) παραβιάζουν σαφώς το διεθνές εμπορικό δίκαιο.

Ωστόσο, οι ΗΠΑ έχουν αμφισβητήσει τη νομική εξουσία του ΠΟΕ και παράλληλα έχουν υιοθετήσει μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη πρακτική που δεν επιτρέπει στον ΠΟΕ να τους επιβάλει καμία κύρωση, τη λεγόμενη έφεση στο κενό.

Συγκεκριμένα, δεν εγκρίνουν τον διορισμό νέων δικαστών στο Όργανο Εφέσεων του ΠΟΕ. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δεν μπορεί να ολοκληρωθεί η νομική διαδικασία, στην περίπτωση που ένα κράτος καταδικαστεί για κάποια του πράξη, όπως εν προκειμένω για την επιβολή δασμών, αφού δεν μπορεί να εκδικαστεί η έφεση.

Έτσι, κάθε φορά που ο ΠΟΕ λαμβάνει καταδικαστική απόφαση σε πρώτο βαθμό κατά των ΗΠΑ, η χώρα ασκεί έφεση, η οποία όμως παραμένει παγωμένη, καθώς το Όργανο δεν μπορεί να συγκληθεί.

Συνεπώς, το να συζητάμε αν οι δασμοί του Τραμπ είναι νόμιμοι καταλήγει να είναι, δυστυχώς, μια εντελώς θεωρητική συζήτηση. Στο εσωτερικό της χώρας του οι διαδικασίες που ακολουθεί βρίσκονται στα όρια της νομιμότητας, ενώ σε σχέση με το διεθνές δίκαιο είναι ξεκάθαρα παράνομες.

Όμως, αυτό τελικά δεν έχει καμία σημασία, αφού οι διεθνείς οργανισμοί ούτως ή άλλως είναι εξαιρετικά δυσχερές να επιβάλλουν τις αποφάσεις τους, πόσο μάλλον όταν οι ίδιες οι χώρες τους αποδυναμώνουν…