Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο: Ο Νετανιάχου, ο Πούτιν και οι σημαντικότερες υποθέσεις σε ένα δικαιοδοτικό όργανο με ισχυρό συμβολισμό

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο στη Χάγη ήρθε ξανά στο προσκήνιο με το ενδεχόμενο διεθνές ένταλμα σύλληψης κατά του Νετανιάχου, ο οποίος ήδη ερευνάται για πιθανά εγκλήματα πολέμου. Αν και διεθνείς πηγές αναφέρουν ότι δεν είναι τόσο σίγουρο ότι τελικά θα εκδοθεί το ένταλμα σύλληψης κατά του Ισραηλινού πρωθυπουργού, η όλη υπόθεση επαναφέρει τη συζήτηση για την ισχύ του ΔΠΔ και το αν τελικά στα 22 χρόνια λειτουργίας του έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την ατιμωρησία στα εγκλήματα πολέμου σε διεθνές επίπεδο.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, το οποίο εδρεύει στη Χάγη της Ολλανδίας, είναι μόνιμο δικαστικό όργανο με αρμοδιότητα τη δίωξη προσώπων για τα εγκλήματα της γενοκτονίας, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα εγκλήματα πολέμου και το έγκλημα της επίθεσης. Ιδρύθηκε το 2022 με τη Συνθήκη της Ρώμης και έως σήμερα έχουν προσχωρήσει σε αυτό ως μέλη 123 χώρες, μεταξύ των οποίων τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Αυστραλία, ο Καναδάς, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιαπωνία και η Ελβετία. Ωστόσο, ισχυρά κράτη, όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία και το Ισραήλ είτε δεν έχουν καν υπογράψει τη συνθήκη είτε έχουν αποσύρει την υπογραφή τους.

Τι σημαίνει το διεθνές ένταλμα σύλληψης

Το ΔΠΔ μπορεί να ασκήσει τη δικαιοδοσία του μόνο σε περιπτώσεις όπου ο κατηγορούμενος είναι υπήκοος κράτους-μέλους, το κρινόμενο έγκλημα έλαβε χώρα σε έδαφος κράτους-μέλους ή σε περίπτωση που η υπόθεση παραπέμπεται στο δικαστήριο από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

Αυτός είναι και ο λόγος που δεν έχουν προσχωρήσει σε αυτό τόσα κράτη. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ απέσυραν την υπογραφή τους με την κυβέρνηση Μπους, έτσι ώστε να μη μπορούν να διωχθούν ποινικά τα στρατεύματά τους στους πολέμους του Ιράκ και του Αφγανιστάν, ενώ και η Ρωσία απέσυρε την υπογραφή της το 2016, όταν το δικαστήριο χαρακτήρισε την προσάρτηση της Χερσονήσου της Κριμαίας ως ένοπλη σύρραξη.

Πρακτικά, λοιπόν, όταν εκδίδεται ένταλμα σύλληψης για υπήκοο μη κράτους-μέλους, όπως ισχύει για τον Πούτιν, κατά του οποίου εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης το 2023, ή όπως ενδεχομένως συμβεί για τον Νετανιάχου, πρόκειται για μια κίνηση συμβολική μεν, όχι και τόσο εφαρμόσιμη δε.

Οπωσδήποτε, το να εκδοθεί ένταλμα σύλληψης εναντίον οποιουδήποτε προσώπου σημαίνει ότι υπάρχει ο κίνδυνος αυτό να συλληφθεί, εφόσον ταξιδέψει σε χώρες που έχουν προσχωρήσει στο ΔΠΔ. Εφόσον συλληφθεί, τότε αν δεν ανήκει σε κράτος-μέλος του ΔΠΔ, θα ερευνηθεί η επόμενη προϋπόθεση, το να έχει δηλαδή διαπράξει εγκλήματα εναντίον κράτους-μέλους, όπως ισχύει εν προκειμένω για την Παλαιστίνη.

Ωστόσο, όπως έχει αποδειχθεί ουκ ολίγες φορές στο παρελθόν, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι κάποιο κράτος-μέλος θα προχωρήσει στη σύλληψη προσώπου, κατά του οποίου εκκρεμεί διεθνές ένταλμα σύλληψης. Και βεβαίως, το δικαστήριο δεν διαθέτει αυτόνομη αστυνομική δύναμη, ώστε να συλλάβει το άτομο στη χώρα του, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για εν ενεργεία πρωθυπουργό.

Υποθέσεις-ορόσημα στην ιστορία του ΔΠΔ

Σίγουρα, όταν γίνεται λόγος για διεθνείς ποινικές δίκες, μας έρχονται στο μυαλό εμβληματικές υποθέσεις, όπως αυτή του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Ωστόσο, ο πρώην πρόεδρος της Σερβίας και της Γιουγκοσλαβίας δεν δικάστηκε στο ΔΠΔ στη Χάγη, καθώς αυτό λειτουργεί από το 2002 και έχει δικαιοδοσία μόνο σε εγκλήματα που τελέστηκαν από αυτό το χρονικό σημείο και έπειτα.

Ιστορικά, έχουν υπάρξει έκτακτα διεθνή ποινικά δικαστήρια κατά βάση υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με στόχο να δικάσουν ισχυρές προσωπικότητες που είχαν εμπλακεί σε εγκλήματα πολέμου. Όμως, το ΔΠΔ στη Χάγη αποτελεί μόνιμο όργανο και υπό αυτό το πρίσμα υπάρχει η διεθνής προσδοκία ότι θα καταστεί εφικτό να ελέγχονται αποτελεσματικά στρατιωτικοί και πολιτικοί ηγέτες, έτσι ώστε να εδραιωθεί η διεθνής νομιμότητα.

Βέβαια, υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος, μέχρι να φτάσουμε σε αυτό το σημείο, ωστόσο αξίζει να θυμηθούμε τις πιο κομβικές υποθέσεις που έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στην πορεία του ΔΠΔ είτε λόγω της επιτυχούς ολοκλήρωσής τους είτε λόγω της αποτυχίας τους.

Omar Al-Bashir, Σουδάν

Ο Ομάρ αλ Μπασίρ, ο πρώην πρόεδρος του Σουδάν, ήταν ο πρώτος εν ενεργεία αρχηγός κράτους εναντίον του οποίου εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο το 2009. Ο δεύτερος ήταν ο Καντάφι, ο οποίος όμως ανατράπηκε και δολοφονήθηκε πριν προλάβει να συλληφθεί.

Το ΔΠΔ καταζητεί τον Ομάρ αλ Μπασίρ από το 2009 για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και γενοκτονία στο Νταρφούρ του Σουδάν. Όμως, παρά το ένταλμα σύλληψης, έχει επισκεφθεί πολλές χώρες χωρίς να συλληφθεί, γεγονός που αναδεικνύει τις προκλήσεις της διεθνούς συνεργασίας και της επιβολής των αποφάσεων του δικαστηρίου. Τα ταξίδια του έχουν αντιμετωπίσει σημαντικές αντιδράσεις από ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και ΜΚΟ, οδηγώντας σε νομικές προσφυγές και αυξημένη διεθνή απομόνωση, ενώ η αποτυχία του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και των κρατών-μελών να διασφαλίσουν τη σύλληψή του έχει προκαλέσει σημαντικές επικρίσεις.

Thomas Lubanga Dyilo, Κονγκό

Το 2012, το ΔΠΔ έλαβε μια πρωτοποριακή απόφαση καταδικάζοντας τον Thomas Lubanga Dyilo, ηγέτη των ανταρτών στο Κονγκό, για τη στρατολόγηση και τη χρήση παιδιών-στρατιωτών. Ο Lubanga, ο οποίος ηγήθηκε της Ένωσης Πατριωτών του Κονγκό, κρίθηκε ένοχος για τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου κατά παιδιών κάτω των 15 ετών μεταξύ 2002 και 2003.

Η δίκη του, η οποία ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2009 μετά τη μεταφορά του το 2006 στο ΔΠΔ, ήταν ένα σημαντικό βήμα στη διεθνή δικαιοσύνη, στέλνοντας μια σαφή προειδοποίηση στους στρατιωτικούς ηγέτες σε όλο τον κόσμο.

Dominic Ongwen, Ουγκάντα

Ο Dominic Ongwen, πρώην ηγέτης του Στρατού Αντίστασης του Κυρίου (LRA), μιας αντάρτικης ομάδας στην Ουγκάντα, κατηγορήθηκε για σοβαρά εγκλήματα, όπως δολοφονίες, σκληρή μεταχείριση πολιτών, λεηλασίες και εξαναγκασμό παιδιών να ενταχθούν στην στρατιωτική ομάδα. Η ομάδα, με επικεφαλής τον Joseph Kony, ήταν γνωστή για την ακραία βία της και τη χρήση παιδιών-στρατιωτών σε μια μακρά μάχη εναντίον της κυβέρνησης της Ουγκάντα.

Το 2005, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο διέταξε τη σύλληψή του, η οποία τελικά έγινε το 2015. Η δίκη του ξεκίνησε στα τέλη του 2016 και τον Φεβρουάριο του 2021 κρίθηκε ένοχος για 61 κατηγορίες για σοβαρά εγκλήματα. Καταδικάστηκε σε 25 χρόνια φυλάκισης τον Μάιο του 2021.

Η υπόθεση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική επειδή αφορά σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη χρήση παιδιών-στρατιωτών. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο Ongwen φέρεται να είχε απαχθεί από τον LRA όταν ήταν παιδί. Αυτό καθιστά την υπόθεσή του ιδιαίτερα περίπλοκη, καθώς εγείρει ερωτήματα σχετικά με το αν κάποιος που υπήρξε θύμα μπορεί επίσης να θεωρηθεί υπεύθυνος για εγκλήματα.

Jean-Pierre Bemba, Κονγκό

Ο Jean-Pierre Bemba, πρώην αντιπρόεδρος και αρχηγός πολιτοφυλακής της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, ήταν ο κεντρικός πρωταγωνιστής μιας αξιοσημείωτης υπόθεσης στο ΔΠΔ το 2016 σχετικά με εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν στο Κονγκό από το 2002 έως το 2003.

Η πολιτοφυλακή του, το Κίνημα για την Απελευθέρωση του Κονγκό, κατηγορήθηκε για δολοφονίες, βιασμούς και λεηλασίες σε βάρος αμάχων. Η δίκη του Bemba, η οποία ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2010, ήταν η πρώτη υπόθεση του ΔΠΔ που επικεντρώθηκε στην ευθύνη της διοίκησης. Υποστηρίχθηκε ότι ο Bemba είτε γνώριζε είτε όφειλε να γνωρίζει για τα εγκλήματα που διέπραξε η πολιτοφυλακή του και απέτυχε να τα αποτρέψει.

Αν και καταδικάστηκε σε 18 χρόνια φυλάκισης, το Εφετείο του ΔΠΔ αθώωσε τελικά τον Bemba τον Ιούνιο του 2018, επικαλούμενο σημαντικά λάθη που έγιναν σε δικονομικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της καταδίκης του Bemba για πράξεις πέραν του πεδίου εφαρμογής των κατηγοριών, αλλά και πιθανή αλλοίωση των μαρτυρικών καταθέσεων.

Διαβάστε επίσης:

Κομισιόν: Ολοκληρώθηκε η ανάλυση για το κράτους δικαίου στην Πολωνία – «Δεν υπάρχει κίνδυνος σοβαρής παραβίασης»