Η όλη διαχείριση της υπόθεσης του Απόστολου Λύτρα και του ξυλοδαρμού της γυναίκας του από τη δικαιοσύνη φανερώνει μια ανησυχητική σπασμωδικότητα, μια προσπάθεια να καλυφθούν προγενέστερα λάθη της δικαιοσύνης ή να εξυπηρετηθεί η γενικότερη τάση αυστηροποίησης της ποινικής μεταχείρισης, η οποία, ακόμα και αν θεωρηθεί αναγκαία, δεν μπορεί πάντως να αναιρεί βασικές αρχές του κράτους δικαίου.

Αν ένα είναι το βασικό στοιχείο της δικαιοσύνης στα δημοκρατικά πολιτεύματα, είναι ότι ο άνθρωπος, ο κατηγορούμενος, δεν εργαλειοποιείται. Υπόκειται σε αυστηρούς νόμους, ναι, αλλά δεν γίνεται το μέσον, για να εξυπηρετηθούν άλλοι σκοποί, ακόμα και αν αυτοί είναι οι ευγενέστεροι που μπορούν να υπάρξουν.

1

Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που το ποινικό δίκαιο έχει αυστηρά καθορισμένες ποινές, οι οποίες σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε εγκλήματα που προηγήθηκαν της θέσπισής τους. Όσο σοβαρά και κατακριτέα και αν είναι αυτά.

Αν θυμηθούμε ξανά όσα έγιναν την εβδομάδα που μας πέρασε στην υπόθεση Λύτρα, δεν θα μας μείνει ούτε αίσθημα ασφάλειας για την αυστηροποίηση του πλαισίου ούτε σιγουριά για τη λειτουργία του πολιτεύματος. Μόνο βαθιά ανησυχία.

Η απόδοση κατηγορίας ήταν η αρχή για όσα ακολούθησαν

Ήταν μία εβδομάδα πριν, όταν ο γνωστός ποινικολόγος συλλαμβανόταν για τον βίαιο ξυλοδαρμό της γυναίκας του, η οποία κατέληξε στο νοσοκομείο μετά από ένα ξέσπασμα του άντρα της που είχε ως αποτέλεσμα σπασμένα δάχτυλα και τραυματισμούς σε όλο της το σώμα.

Την επόμενη ημέρα αποδιδόταν στον Απόστολο Λύτρα η κατηγορία της βαριάς σκοπούμενης σωματικής βλάβης στη σύζυγό του, η οποία επισύρει ποινή κάθειρξης έως 20 έτη, καθώς αποτελεί κακούργημα. Μάλιστα, η βαριά σωματική βλάβη είναι η μόνη μορφή σωματικής βλάβης που συνιστά κακούργημα, οπότε αυτή η απόδοση κατηγορίας είχε ευρύτερες συνέπειες. Διότι κακούργημα σημαίνει δυνατότητα προσωρινής κράτησης για αρχή, ενώ και μετέπειτα επιβάλλει την έκτιση της ποινής, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα αναστολής ή μετατροπής της ποινής σε χρήμα.

Είναι, ωστόσο, ερώτημα το αν ο τραυματισμός του θύματος αποτελεί βαριά σωματική βλάβη και μάλιστα σκοπούμενη, δηλαδή με δόλο σοβαρού τραυματισμού. Διότι όσο αποτρόπαιη και αν είναι η πράξη της σωματικής βλάβης ως προϊόν ενδοοικογενειακής βίας, υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια για τον χαρακτηρισμό της ως βαριάς σωματικής βλάβης, η οποία γενικά περιλαμβάνει τον ακρωτηριασμό, τη βαριά και μακροχρόνια αρρώστια, δυσλειτουργία ή επιβάρυνση του οργανισμού.

Διαφορετικά, αν δεν πρόκειται για μια μόνιμη βλάβη ή για σοβαρό τραυματισμό που χρειάζεται ιδιαίτερα μεγάλο χρονικό διάστημα για να επουλωθεί, τότε πρόκειται για επικίνδυνη σωματική βλάβη, δηλαδή για βλάβη που διαπράττεται με τέτοιο τρόπο, ώστε μπορεί δυνητικά να επιφέρει θάνατο ή βαριά σωματική βλάβη.

Βέβαια, από μόνη της αυτή η απόδοση κατηγορίας δεν είναι προβληματική. Διότι στο δικαστήριο, εφόσον αποδειχθεί με συγκεκριμένα στοιχεία ότι δεν πρόκειται για βαριά σωματική βλάβη, τότε ο κατηγορούμενος μπορεί να καταδικαστεί για ελαφρύτερο αδίκημα, δηλαδή για επικίνδυνη σωματική βλάβη.

Άλλωστε, στην ποινική δικονομία ισχύει η αρχή της αμετάβλητης κατηγορίας, δηλαδή η κατηγορία που αποδόθηκε κατά την άσκηση της ποινικής δίωξης δεν μπορεί να μεταβληθεί στο ακροατήριο παρά μόνο για να γίνει ελαφρύτερη. Πρόκειται για μια βασική δικονομική εγγύηση, ώστε ο κατηγορούμενος να διαθέτει όλες τις πληροφορίες και τα μέσα, για να μπορέσει να οργανώσει την υπεράσπισή του.

Οπότε, είναι συνηθισμένο να αποδίδονται βαρύτερες κατηγορίες, έτσι ώστε ο δικαστής να μπορεί στην πορεία να επιλέξει την πιο αρμόζουσα κατηγορία και ποινή.

Συνεπώς, δεν είναι οπωσδήποτε πρόβλημα η απόδοση μιας κατηγορίας που είναι πιθανό να καταπέσει στο δικαστήριο. Το πρόβλημα είναι όσα ακολούθησαν με βάση αυτή σε μια κλιμάκωση της ευκαιριακής και επικίνδυνης διαχείρισης του περιστατικού εκ μέρους της δικαιοσύνης.

Η προσωρινή κράτηση, οι αντιδράσεις και ο πανικός της δικαιοσύνης

Τελικά, η απόφαση του ανακριτή και του εισαγγελέα τη Δευτέρα ήταν να μην επιβληθεί προσωρινή κράτηση στον Απόστολο Λύτρα, αλλά περιοριστικοί όροι, εκ των οποίων και η απαγόρευση της προσέγγισης της συζύγου του. Οι αντιδράσεις ήταν εκκωφαντικές. Από όλους. Δημοσιογράφους, νομικούς, τον απλό κόσμο που εκφράζεται με τη δύναμη του πληκτρολογίου και της δημοσιότητας των social media.

Όλοι θεωρούσαν ότι, εφόσον η αποδιδόμενη κατηγορία είναι κακούργημα, ο ποινικολόγος θα προφυλακιζόταν. Μπορεί να γίνει πολύ μεγάλη συζήτηση για το αν η απόφαση ανακριτή και εισαγγελέα ήταν σωστή. Για το αν ορθώς έκριναν ότι ο κατηγορούμενος δεν είναι ύποπτος φυγής ή τέλεσης νέων εγκλημάτων.

Υπάρχουν επιχειρήματα τόσο υπέρ της μίας όσο και της άλλης άποψης. Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι η απόφαση των δύο δικαστικών λειτουργών δεν παραβίαζε κάποιον νόμο. Επρόκειτο για ουσιαστική κρίση, δηλαδή για το σημείο, όπου ο νόμος αφήνει την ελευθερία στον δικαστικό λειτουργό να εκφέρει μια άποψη και να αποφασίσει με βάση αυτή.

Και αυτός είναι ο λόγος που η πειθαρχική έρευνα που διατάχθηκε με εντολή της προέδρου του Αρείου Πάγου αντίκειται σε βασικές αρχές του κράτους δικαίου. Διότι πειθαρχικό αδίκημα αποτελεί, μεταξύ άλλων, η μη τήρηση του νόμου εκ μέρους του δικαστικού λειτουργού.

Ο νόμος, όμως, και συγκεκριμένα το άρθρο 282 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, που ορίζει ότι προσωρινή κράτηση επιβάλλεται σε περίπτωση κακουργήματος αν ο κατηγορούμενος είναι ύποπτος φυγής ή είναι πιθανό να διαπράξει νέα εγκλήματα, τηρήθηκε. Το να διατάσσει ο Άρειος Πάγος πειθαρχική έρευνα κάθε φορά που δεν συμφωνεί με την ουσιαστική κρίση του δικαστικού λειτουργού περί του αν πληρούνται στη συγκεκριμένη περίπτωση οι προϋποθέσεις προσωρινής κράτησης είναι άκρως ανησυχητικό και βεβαίως αντισυνταγματικό.

Το Σύνταγμα δεν θεσπίζει την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας μόνο έναντι των άλλων εξουσιών (νομοθετικής και εκτελεστικής) αλλά επιβάλλει και την προσωπική ανεξαρτησία του δικαστικού λειτουργού έναντι των ανωτέρων του.

 

Απόστολος Λύτρας
Απόστολος Λύτρας

 

Το ότι ο Άρειος Πάγος αντέδρασε με αυτόν τον τρόπο είχε προφανώς ως στόχο να δείξει τα ανακλαστικά του ανώτατου δικαστηρίου απέναντι στην κοινωνική κατακραυγή για την συνεχώς εντεινόμενη ενδοοικογενειακή βία αλλά και για το πρόσφατο περιστατικό της δολοφονίας της 11χρονης από τον θείο της, ο οποίος θα έπρεπε να εκτίει την ποινή του στη φυλακή.

Ωστόσο, είναι ανεπίτρεπτο να λαμβάνονται αποφάσεις για έναν κατηγορούμενο με βάση την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ή ένα άλλο περιστατικό ποινικής φύσης που παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες, αλλά και αρκετές διαφορές. Πέρα από την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, πλήττονται καίρια και τα δικαιώματα του κατηγορούμενου. Κι όσο κι αν συχνά δεν μας αρέσει, αυτά ακριβώς τα δικαιώματα είναι που διαφοροποιούν ένα κράτος δικαίου από ένα ανελεύθερο καθεστώς.

Κι ας μην ξεχνάμε, βεβαίως, ότι ο θεσμός της προσωρινής κράτησης απαιτεί πολύ μεγαλύτερη φειδώ σε σχέση με τη δυνατότητα αναστολής της ποινής μέχρι το εφετείο, όπως συνέβη με τον Ρομά παιδοβιαστή. Σε διαφορετικό βαθμό μπορεί να εφαρμοστεί η ποινική καταστολή, όταν ακόμα δεν έχει εκδοθεί δικαστική απόφαση, σε σχέση με όταν έχει αποφανθεί το προωτοβάθμιο δικαστήριο περί της ενοχής του κατηγορουμένου και αποφασίζει αν αυτός θα εκτίσει ή όχι την ποινή του, μέχρι να εκδικαστεί η έφεση.

Και φυσικά, το γεγονός ότι το Υπουργείο Δικαιοσύνης ανήγγειλε τη θέσπιση νομοθετικών μέτρων, έτσι ώστε να διευκολύνεται η προσωρινή κράτηση σε όλα τα αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας, δεν θα έπρεπε σε καμία περίπτωση να επηρεάζει την όποια δικαστική κρίση. Διαφορετικά, μιλάμε για μη σεβασμό της απαγόρευσης από το Σύνταγμα της αναδρομικότητας των ποινικών νόμων.

Η… σωτήρια παραβίαση των περιοριστικών όρων

Σε αυτό το πλαίσιο, η αποστολή των μηνυμάτων του Απόστολου Λύτρα προς τη γυναίκα του αποδείχθηκε ο από μηχανής θεός, για να τους βγάλει όλους από τη δύσκολη θέση. Κανείς δεν έλαβε υπόψη την αρχή της αναλογικότητας και το αν αυτή η πράξη συνιστούσε σε τέτοιο βαθμό παραβίαση, ώστε να θεωρηθεί ότι οι περιοριστικοί όροι δεν ήταν επαρκείς και απαιτούνταν προσωρινή κράτηση.

Κάπως έτσι, ο Απόστολος Λύτρας προφυλακίστηκε και κατάφερε, ενώ δεν θα έπρεπε, να τραβήξει τα φώτα της δημοσιότητας από την ιδιότητά του ως κακοποιητικού συζύγου, στην ιδιότητά του ως κατηγορούμενου του οποίου η ποινική μεταχείριση είναι στην καλύτερη περίπτωση αμφιλεγόμενη.

Από θύτης έγινε, αν όχι θύμα, τουλάχιστον ένα τρανό παράδειγμα μιας ακόμα λανθασμένης παρέμβασης της δικαιοσύνης. Αυτή τη φορά από υπερβολικό ζήλο.

Διαβάστε επίσης:

Οι 9 γυναίκες της ναυτιλίας που διαχειρίζονται 590 ποντοπόρα πλοία και η αξία τους υπερβαίνει τα 35 δισ. δολάρια
Σχεδόν 800 εκατ. ευρώ σε «λαϊκά έντοκα» σε λιγότερο από ένα χρόνο – Σε κυνήγι αποδόσεων οι καταθέτες
Νικόλας Πατέρας στο mononews: Η ελληνική σημαία μπορεί να γίνει ελκυστική, αρκεί να καταργηθεί η γραφειοκρατία και να διευκολυνθούν οι επενδύσεις