Το ελληνικό εταιρικό δίκαιο περιλαμβάνει προστατευτικές διατάξεις που αποσκοπούν στη διασφάλιση των μετόχων μειοψηφίας, ακόμη και ελλείψει συμφωνίας μετόχων που να ρυθμίζει τις μεταξύ τους σχέσεις.

Πέραν του δικαιώματος πληροφόρησης και μίας σειράς διατάξεων που ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή των μετόχων, το άρθρο 142 του Ν. 4548/2018 παρέχει στους μετόχους μειοψηφίας ανώνυμης εταιρείας το δικαίωμα να προκαλέσουν τη διενέργεια έκτακτου ελέγχου της διοίκησής της, κατόπιν έκδοσης σχετικής δικαστικής απόφασης. Το δικαίωμα αυτό απονέμεται τόσο στη «μεγάλη μειοψηφία» των μετόχων όσο και στη «μικρή μειοψηφία», υπό διαφορετικές προϋποθέσεις.

1

Τα δικαιώματα της μειοψηφίας στην ΑΕ

Ειδικότερα, οι μέτοχοι που εκπροσωπούν το 1/20 του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας μπορούν να ζητήσουν από το δικαστήριο να διατάξει τη διενέργεια έκτακτου ελέγχου σε περίπτωση πράξεων αντίθετων προς το νόμο, το καταστατικό της εταιρείας ή/και τις αποφάσεις της γενικής συνέλευσης των μετόχων της. Η απλή πιθανολόγηση τέτοιας παραβίασης αρκεί για να διατάξει το δικαστήριο τον έλεγχο νομιμότητας συγκεκριμένων ενεργειών της διοίκησης της ανώνυμης εταιρείας.

Παρόμοιο δικαίωμα παρέχεται στη «μεγάλη μειοψηφία», δηλαδή στους μετόχους που εκπροσωπούν το 1/5 του μετοχικού κεφαλαίου, οι οποίοι δικαιούνται να αιτηθούν τη διενέργεια ευρύτερου ελέγχου, που εκτείνεται και στην εξέταση της χρηστής και συνετής διαχείρισης εκ μέρους της διοίκησης, ελέγχοντας το κατά πόσον οι αποφάσεις που λαμβάνονται και οι υποχρεώσεις που αναλαμβάνει η διοίκηση της εταιρείας είναι επωφελείς ή επιζήμιες για αυτήν.

Φυσικά, κάθε επιχειρηματικό εγχείρημα εμπεριέχει εγγενή κίνδυνο ζημίας και το δικαστήριο δεν μπορεί να υποκαταστήσει την επιχειρηματική κρίση· δύναται μόνο να αξιολογήσει κατά πόσον η ανάληψη κινδύνων και η διαχείρισή τους είναι εύλογες από επιχειρηματική σκοπιά, καθώς και αν αποδεικνύεται ότι η οικονομική κατάσταση της εταιρείας τείνει να επιδεινωθεί λόγω μη χρηστής και ασύνετης διαχείρισης των εταιρικών υποθέσεων.

Ο έκτακτος έλεγχος του άρθρου 142 του Ν. 4548/2018 διενεργείται από ορκωτούς ελεγκτές ή/και ελεγκτικές εταιρείες που διορίζονται, διασφαλίζοντας την ανεξαρτησία και αμεροληψία της διαδικασίας.

Η στάση της νομολογίας

Η πρόσφατη απόφαση 1208/2024 του Πρωτοδικείου Πειραιώς διέταξε τη διενέργεια ελέγχου νομιμότητας και σκοπιμότητας της εν γένει διαχείρισης ανώνυμης εταιρείας από ορκωτό ελεγκτή, κατόπιν αιτήματος της «μεγάλης μειοψηφίας» που εκπροσωπούσε το 45% του μετοχικού της κεφαλαίου, κρίνοντας ότι η διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων της επίμαχης ανώνυμης εταιρείας δεν προσήκει στους κανόνες της χρηστής και συνετής διαχείρισης, καθώς οι ενέργειες της διοίκησής της δεν συνιστούν εύλογη επιχειρηματική επιλογή ενός επιμελώς και συνετώς δρώντος επιχειρηματία.

Και τούτο, διότι αναμένεται να επιδράσουν ιδιαίτερα δυσμενώς στους οικονομικούς δείκτες και ιδίως στην κερδοφορία της, αφετέρου προτάχθηκαν έναντι του εταιρικού συμφέροντος τα ατομικά συμφέροντα των μελών της διοίκησης της εταιρείας και συγγενών τους.

Καθοριστικής σημασίας για το δικαστήριο ήταν η απόδειξη ότι η εταιρεία είχε συνάψει σύμβαση μακροχρόνιας μίσθωσης του μοναδικού περιουσιακού της στοιχείου (ξενοδοχειακού συγκροτήματος), με εξαιρετικά χαμηλό μίσθωμα και με όρους και προϋποθέσεις που απέκλιναν από τις συνήθεις πρακτικές της αγοράς (συμπεριλαμβανομένης της απουσίας ποινικών ρητρών και διατάξεων ουσιαστικής αναπροσαρμογής του μισθώματος, εξαιρετικά χαμηλού ποσού εγγύησης, απονομή στο μισθωτή δικαιώματος υπεκμίσθωσης).

Η εν λόγω συναλλαγή κρίθηκε ότι εκφεύγει της συνήθους επιχειρηματικής δραστηριότητας της εταιρείας και ότι συνήφθη με συνδεδεμένο μέρος, χωρίς να τηρηθούν οι προβλεπόμενες διατυπώσεις που επιβάλλει το εταιρικό δίκαιο.

Επιπλέον, το δικαστήριο αξιολόγησε όχι μόνο την πιθανότητα μείωσης των κερδών της εταιρείας, αλλά και την ενδεχόμενη αποτροπή οικονομικής βελτίωσης, παρόλο που, συνολικά, η εταιρεία εμφάνιζε κερδοφορία, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη συναλλαγή περιορίζει ουσιωδώς κάθε μελλοντική οικονομική προοπτική της εταιρείας και προδιαγράφει τον οικονομικό μαρασμό της.

Η εν λόγω δικαστική απόφαση αποτελεί ισχυρό τεκμήριο ότι τα ελληνικά δικαστήρια λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τα δικαιώματα της μειοψηφίας και εξετάζουν αν πληρούνται οι διατάξεις του νόμου, όχι μόνο μέσω του ελέγχου των οικονομικών καταστάσεων, αλλά και μέσω της συνολικής αξιολόγησης της λειτουργίας της εταιρείας.

Οι δικαστικές αυτές αποφάσεις δημιουργούν νομολογιακό προηγούμενο για τη θέσπιση σαφών ορίων στην ελευθερία σύναψης συμβάσεων εκ μέρους της πλειοψηφίας, λαμβάνοντας υπόψη τις νομικές απαιτήσεις περί χρηστής και συνετής διαχείρισης, το εταιρικό συμφέρον και το καθήκον πίστης που βαρύνει τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας.

Διαβάστε επίσης:

Γκρίζα ζώνη στους πλειστηριασμούς ακινήτων: Πώς νόμος του 2023 θέτει εμπόδια σε servicers και εταιρείες ακινήτων

Ακίνητα και οφειλές: Πώς εγγράφεται προσημείωση υποθήκης & πώς μπορεί να προστατευθεί ο οφειλέτης

Η Διοικητική Δικαιοσύνη με τον νέο νόμο: Μεταφέροντας το πρόβλημα από το ΣτΕ στα τακτικά διοικητικά δικαστήρια;