Ζένια Σαριδάκη – Ζώρα: Οι στερεοτυπικές συμπεριφορές δεν με αφορούν

Η Ζένια Σαριδάκη – Ζώρα, MD PhD, Παθολόγος Ογκολόγος, είναι πρόεδρος της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ), διευθύντρια στην Α᾽ Ογκολογική Κλινική «Metropolitan Hospital» και επιστημονικός υπεύθυνος Ογκολογικού Τμήματος «Ασκληπιός ΔΙΑΓΝΩΣΙΣ».

Το φύλο σας, ήταν ποτέ λόγος για να αντιμετωπίσετε στερεοτυπικές συμπεριφορές ή κάποια προκατάληψη; Είναι εύκολο να αποδεχθούν τη γυναικεία ηγεσία, άνδρες υφιστάμενοι;

Το 2013, στα 27 χρόνια από την ίδρυση της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ), υπήρξα η πρώτη εκλεγμένη γυναίκα στο ΔΣ της. Και το 2021, στα 35 χρόνια από την ίδρυσή της, η πρώτη γυναίκα πρόεδρος ΔΣ (και η νεότερη). Το 2024 έχω την χαρά να διανύω τη δεύτερη θητεία μου. Και μιλάμε για μια εταιρεία και μια ιατρική ειδικότητα, στην οποία πάνω από τα μισά μέλη είναι γυναίκες.

Οπότε, και μόνο από τα νούμερα, καταλαβαίνει κανείς ότι υπάρχει θέμα. Βέβαια, μετά από αυτή την πρώτη εκλογή μου το 2013, ακολούθησαν κι άλλες γυναίκες, που διεκδίκησαν την είσοδό τους στο ΔΣ, κάποιες τα κατάφεραν, με αποτέλεσμα το γυναικείο φύλο να εκπροσωπείται από 2 μέλη στα 7 κατά μέσο όρο τις χρονιές αυτές.

Ως γυναίκα γιατρός ογκολόγος, δεν θα έλεγα ότι έχω αντιμετωπίσει στερεοτυπικές συμπεριφορές ή προκατάληψη, ή μάλλον καλύτερα, έχω επιλέξει να μην αντιμετωπίσω. Δεν δίνω σημασία. Δεν με αφορούν.

Είναι μια πρόκληση, πέρα από την κατεξοχήν δουλειά μου. Επιδιώκω πάντα να αποδεικνύω την επαγγελματική μου επάρκεια και δέσμευση, πρώτα απέναντι στους ασθενείς μου, και μετά απέναντι στους συναδέλφους ιατρούς όλων των ειδικοτήτων, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας και προέλευσης, πάντα με σεβασμό και ευγένεια προς τον συνομιλητή. Το να αποδεχθεί κάποιος ή κάποια, μια γυναίκα στην ηγεσία ενός οργανισμού, μιας εταιρείας, μιας κλινικής, μπορεί να μην είναι πάντα εύκολο.

Αλλά η επιδεξιότητα, η αφοσίωση και η συνεπής επίτευξη αποτελεσμάτων είναι καίρια για να καταρριφθούν οι όποιες προκαταλήψεις. Πιστεύω ότι στην διοίκηση πρέπει να εμπνεύσεις τον σεβασμό και την αποδοχή, και όχι να τον απαιτήσεις. Και έτσι λειτουργώ, δουλεύοντας εγώ το ίδιο σκληρά με όλους.

Στον χώρο της ιατρικής και της ογκολογίας ειδικότερα, όσο και στο διοικητικό κομμάτι της εταιρείας, μπορώ να πω ότι δεν έχω αντιμετωπίσει προβλήματα με υφισταμένους μου.

Αντιθέτως, έχω βρει συνοδοιπόρους και συναγωνιστές, γυναίκες και άντρες, με τους οποίους μοιράζομαι ιδέες και δράσεις και την χαρά της δημιουργίας και της προσφοράς.

Υπάρχει κατά τη γνώμη σας γυάλινη οροφή; Υπάρχει όριο στο πόσο ψηλά στην ιεραρχία μπορεί να φτάσει μια γυναίκα; Αμοίβονται το ίδιο άνδρες και γυναίκες για την ίδια θέση με την ίδια εμπειρία;

Για μένα δεν υπάρχει «ταβάνι». Τα όρια, τη φραγή, τη βάζει συνήθως ο καθένας στον εαυτό του. Και στην Ελλάδα, στην ιατρική τουλάχιστον, τόσο στον δημόσιο, όσο και στον πανεπιστημιακό και στον ιδιωτικό χώρο, δεν υπάρχει διαφορά αμοιβής με βάση το φύλο.

Πριν από δέκα χρόνια, μαζί με άλλες γυναίκες γιατρούς ογκολόγους, δημιουργήσαμε μια ομάδα, ένα μη κερδοσκοπικό δίκτυο, τις Γυναίκες στην Ογκολογία με διττό σκοπό: την υποστήριξη, ενημέρωση και ουσιαστική κοινωνική προσφορά με επίκεντρο τη γυναίκα ασθενή με καρκίνο, αλλά και την προώθηση του διαλόγου για ευκαιρίες, λύσεις, απαντήσεις σε κοινά προβλήματα των γυναικών Ογκολόγων και την ενδυνάμωσή τους στον χώρο της ελληνικής Ογκολογίας. Μια πορεία που μας έχει γεμίσει με εμπειρίες και γνώσεις όλα αυτά τα χρόνια, και που μας έχει κάνει καλύτερες σε όλα τα επίπεδα.

H ΕΟΠΕ και οι Γυναίκες στην Ογκολογία υποστήριξαν το 2022 τη θεατρική παράσταση Photograph 51, που ανέβηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν.

Η αληθινή ιστορία της Ρόζαλιντ Φράνκλιν, που αγνοήθηκε από την επιστημονική κοινότητα για τη συνεισφορά της στην ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA, έχει πολλά να μας διδάξει για τη σημερινή θέση της γυναίκας στην επιστήμη.

Με αφορμή αυτό το έργο, η ΕΟΠΕ προχωρά στο γύρισμα, στην συν-παραγωγή με την MARNI FILMS ενός ντοκιμαντέρ, που θα πραγματεύεται αυτά τα θέματα, και είμαι πολύ περήφανη για αυτό. Γιατί τα προβλήματα, που αντιμετώπισε η Φράνκλιν πριν από τόσα χρόνια, δεν έχουν εξαλειφθεί. Μόλις το 1998 ξεκίνησε η αναγραφή του φύλου στους συγγραφείς των επιστημονικών δημοσιεύσεων, κάτι που έγινε υποχρεωτικό αρκετά χρόνια αργότερα.

Πράγμα εξαιρετικά σημαντικό, διότι ήταν εμφανές ότι γυναίκες ερευνήτριες, με σημαντική συνεισφορά σε επιστημονικές ανακαλύψεις, δεν λάμβαναν την θέση που έπρεπε ανάμεσα σε άνδρες συναδέλφους τους. Οι δημοσιεύσεις και οι βιβλιογραφικές αναφορές (τα citations), όμως, είναι μέσα επιστημονικής ανέλιξης σε ακαδημαϊκές βαθμίδες, μέσα διεκδίκησης θέσεων, χρηματοδοτήσεων κοκ.

Μόλις το 2000 αρχίζει η βιβλιογραφία να αναφέρει πιο δυναμικά τις διαφορές ανάλογα με το φύλο και να εστιάζει στα κορίτσια, στις γυναίκες. Και να τονίζει πράγματα προφανή, όπως, για παράδειγμα, ότι η φτώχεια, η ανεργία, η έλλειψη μόρφωσης αφορούν πιο συχνά στις γυναίκες, παρά στους άντρες. Ακόμα και στην πρόσφατη πανδημία της COVID-19, οι γυναίκες χτυπήθηκαν περισσότερο στα θέματα της εργασίας και της μόρφωσης.

Τα κορίτσια θα πρέπει να διεκδικήσουν σπουδές στους τομείς STEM (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική, Μαθηματικά), καθώς η συμμετοχή τους σε αυτούς τους τομείς ενισχύει όχι μόνο την προσωπική τους ανάπτυξη, αλλά και τη δυνατότητα να συμβάλουν σημαντικά στην καινοτομία και στην επιστημονική κοινότητα.

Τι θα συμβουλεύατε νέες γυναίκες, που θέλουν να ανελιχθούν επαγγελματικά; Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδι,α που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν;

Να μην το βάζουν κάτω. Να διεκδικούν. Έξυπνα, με υπομονή και επιμονή. Να είναι έτοιμες για όλα. Και να σκέφτονται πιο απλά και γραμμικά, όχι περίπλοκα. Να είναι αληθινές και ανοικτές στον εαυτό τους και στους άλλους. Ο κόσμος αυτός θα αλλάξει, και αλλάζει σιγά – σιγά, αλλά η αλλαγή πρέπει πρώτα να ξεκινήσει μέσα μας.

Θα συνιστούσα στις νέες γυναίκες, που θέλουν να αναπτύξουν την επαγγελματική τους πορεία, να πιστεύουν στον εαυτό τους και να μη φοβούνται να διεκδικήσουν τις ευκαιρίες τους. Να ρισκάρουν. Είναι σημαντικό να προσπαθούν να ξεπερνούν εμπόδια, όπως προκαταλήψεις και στερεότυπα, με αυτοπεποίθηση, εκπαίδευση και υποστήριξη από συναδέλφους και μέντορες, γυναίκες και άντρες. Και να γίνει ξεκάθαρο βίωμα όλων, ότι δεν υπάρχουν στοιχεία ανικανότητας ή διαφορετικής απόδοσης λόγω φύλου. Τα πάντα είναι θέμα ευκαιριών.

Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα, με στόχο την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια. Θεωρείτε ότι είναι απαραίτητο να υπάρχει ποσόστωση; Έχει σημασία για την αξία μιας εταιρείας η παρουσία γυναικών στα διοικητικά συμβούλια;

Έχουν γίνει πολλά βήματα, αλλά πρέπει να γίνουν ακόμα πολλά περισσότερα. Τα δομικά προβλήματα απαιτούν δομικές λύσεις. Το σύστημα πρέπει να διορθώσουμε. Όχι τις γυναίκες. Υπάρχει ακόμα υποεκπροσώπηση στις θέσεις εξουσίας. Ξεκινά από την πρώτη ή την τελευταία θέση στην συγγραφή ενός επιστημονικού άρθρου και φτάνει μέχρι τις υψηλότερες ακαδημαϊκές βαθμίδες, στα Πανεπιστήμια, στην πολιτική. Και αυτό είναι πρόβλημα για όλη την κοινωνία.

Μέχρι, λοιπόν, το σημείο που δεν θα υπάρχουν διαφορές, θα πρέπει να υπάρξει υποχρεωτικά ποσόστωση. Πλέον αυτό έχει περάσει στην επιστημονική κοινότητα και στις επιστημονικές εταιρείες μας. Τόσο η ευρωπαϊκή (ESMO), όσο και η αμερικανική (ASCO) επιστημονική ογκολογική εταιρεία, δίνουν μεγάλη βαρύτητα και έμφαση στην ισότιμη και ίση εκπροσώπηση, και αυτό είναι ένα πολύ καλό νέο για τις επόμενες γενιές. Αυτό, που στα αγγλικά λέγεται “diversity pledge” και “no all-male panel policy”, που ισχύει όλο και περισσότερο στο εξωτερικό, έρχεται και στην Ελλάδα πιο δυναμικά. Στην ΕΟΠΕ εμείς αυτό το κάνουμε πράξη σε όλους τους τομείς των δράσεών μας.

Στο σημείο αυτό, βέβαια, θα ήθελα να τονίσω, ότι πιστεύω ακράδαντα ότι η ποσόστωση αδικεί τις γυναίκες, διότι είναι σαν να παραγνωρίζει την ατομική τους αξία. Άρα, θα μπορούσα να πω ότι δεν είμαι «υπέρ» της ποσόστωσης. Αλλά είναι το αναγκαίο κακό, μιας και το πρόβλημα θα έχει λυθεί, όταν δεν θα υπάρχει ανάγκη για ποσόστωση.

Μήπως η ανισότητα γεννιέται μαζί με τις γυναίκες και μεγαλώνει από τον τρόπο που μαθαίνουν να σκέφτονται, εγκλωβίζοντάς τις στον δεύτερο ρόλο;

Αυτή την «ανισότητα» εγώ την διαβάζω διαφορετικά. Η γυναίκα, η μητέρα, είναι το κέντρο της οικογένειας. Είναι αυτή, που φροντίζει τους πάντες, στην καθημερινότητα και στην ασθένεια. Και στον καρκίνο το ίδιο ισχύει. Νοσεί ο άντρας, η γυναίκα στηρίζει την οικογενειακή δομή, η οποία συνεχίζει να υπάρχει. Και φροντίζει τον ασθενή. Νοσεί η μητέρα, καταρρέει η οικογένεια.

Οι γυναίκες παραδοσιακά είχαν επιφορτιστεί με την ανατροφή των παιδιών. Μα δεν υπάρχει πιο ωραίο φορτίο. Η μητέρα είναι εκείνη, που έχει τη δύναμη να διαμορφώσει ένα παιδί. Τις επόμενες γενιές. Δεν θα ήθελα να παρεξηγηθώ. Δεν μειώνω καθόλου την συμβολή του πατέρα σε μια οικογένεια ή τη συμμετοχή του στην ανατροφή. Υπάρχουν, όμως, οικογένειες, στις οποίες ακόμα και σήμερα αυτοί οι ρόλοι είναι διακριτοί. Για μένα είναι μια ευκαιρία η ενασχόληση με την οικογένεια και με την ανατροφή. Μια ευκαιρία να μεγαλώσεις τις επόμενες γενιές διαφορετικά.

Και βλέπω ολοένα και περισσότερες οικογένειες στις μέρες μας, να καταργούν αυτά τα στερεότυπα.

Για σας είναι αποδεκτή η ίδια συμπεριφορά από άνδρες και γυναίκες στον επαγγελματικό χώρο; Διεκδικούν, θυμώνουν, συγκρούονται το ίδιο;

Ναι, είναι απολύτως αποδεκτή η ίδια συμπεριφορά από άνδρες και γυναίκες στον επαγγελματικό χώρο. Η ισότητα στη συμπεριφορά, το δικαίωμα να διεκδικούν, να εκφράζουν θυμό ή να συγκρούονται, είναι θεμελιώδεις αρχές για όλους, ανεξαρτήτως φύλου. Είναι σημαντικό να διασφαλίζουμε ίσες ευκαιρίες και μεταχείριση σε όλους τους επαγγελματικούς χώρους.

Βέβαια πιστεύω ότι μια γυναίκα σε καταστάσεις συγκρούσεων μπορεί να επιδείξει χαρακτηριστικά, όπως η ευαισθησία, η εξυπνάδα και η διαπραγματευτική δεξιότητα, προσφέροντας μια προοδευτική προσέγγιση προς την επίλυση των προβλημάτων. Επίσης έχει την δυνατότητα να διαχειρίζεται πολλά πράγματα ταυτόχρονα, θα τολμήσω να πω σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άντρες.