Τζένη Αρσένη: Η μεγαλύτερη παγίδα είναι να εγκλωβιστεί κανείς στα στερεότυπα

«Είμαστε ίσοι αλλά διαφορετικοί…» υποστηρίζει η σκηνοθέτις – θεατρολόγος και δρ. Αισθητικής Φιλοσοφίας Τζένη Αρσένη, συμμετέχοντας στο μεγάλο αφιέρωμα «Μάχη με τα στερεότυπα» του mononews.gr.

Ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη με τα κοινά, η Τζένη του πολιτισμού από το 2014 ξεκίνησε να έχει ενεργό πολιτική δράση. Το 2019 ήταν υποψήφια στις ευρωεκλογές, καθώς και στις εθνικές εκλογές στη Β΄ Πειραιά με τον ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία, όπου τιμήθηκε ιδιαιτέρως από τους συμπολίτες της. Όμως, τη μεγαλύτερη αναγνώριση των προσπαθειών της γνώρισε στις βουλευτικές εκλογές του 2023, καταλαμβάνοντας την 4^η θέση στην Α’ Αθήνας με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ως προς τη δραστηριότητά της με το κόμμα, είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και Συντονίστρια του τμήματος Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ, ενώ τα προηγούμενα χρόνια είχε τον συντονισμό του τμήματος Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Πολιτικής.

Είναι ιδρυτικό μέλος του διεθνούς φορέα Artivism Drives Democracy για την τέχνη και την κοινωνική αλλαγή. Μετέχει σε προγράμματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και δημιουργεί παραστάσεις σε συνεργασία με συμπεριληπτικές ομάδες.

Ωστόσο, η δραστηριότητά της δε σταματά εδώ, καθώς καθ’ όλη την πορεία της έχει λάβει σημαντικές θέσεις ευθύνης. Διετέλεσε πρόεδρος και μέλος του ΔΣ διεθνών πολιτιστικών οργανισμών, όπως του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου, του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, του Πανελληνίου Επιστημονικού Συλλόγου Θεατρολόγων, του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Είναι μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου, του ΔΣ της Ένωσης Υποτρόφων Fulbright και είναι εκλεγμένη εκπρόσωπος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών στην Ομοσπονδία Σκηνοθετών Ευρώπης (FERA), στην Ομοσπονδία Θεάματος Ακροάματος (ΠΟΘΑ) και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της FERA στην Ευρώπη.

Εξίσου εντυπωσιακές είναι και οι σπουδές της στο θέατρο και στην όπερα. Σπούδασε Θεατρολογία και Σκηνοθεσία Θεάτρου στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, εκπόνησε μεταπτυχιακή έρευνα στη Φιλοσοφία (UCL) και διδακτορική διατριβή (Αισθητική Φιλοσοφία, Όπερα, Αρχαία Τραγωδία) στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (Royal Holloway). Σπούδασε Σκηνοθεσία Όπερας (Boston University), Σκηνοθεσία Κινηματογράφου (New York Film Academy) και έχει πολυετείς μουσικές σπουδές πιάνου, θεωρητικών και χορού.

Ως σκηνοθέτις, έχει συνεργαστεί με πολλούς διεθνείς φορείς (Royal Albert Hall, Center for Contemporary Opera, San Francisco Opera Center, Skylight Music Theatre, Εθνική Λυρική Σκηνή, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Florentine Opera κ.ά.). Μεταξύ άλλων, για την παράστασή της «Mendelssohn’s Antigone», που σκηνοθέτησε στο Royal Albert Hall για το BBC Proms, τιμήθηκε από το Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος Antikenfestspiele στην Trier της Γερμανίας. Διακρίθηκε, επίσης, για την παράσταση που σκηνοθέτησε για τα 50 χρόνια του San Francisco Opera Center με τη San Francisco Opera Orchestra.

Μετέχει με διαλέξεις της σε πολλά διεθνή συνέδρια. Έχει διδάξει σε πολλά Πανεπιστήμια και πολιτιστικούς φορείς. Είναι κάτοχος πολυάριθμων διεθνών υποτροφιών. Μάλιστα, πρόσφατα τιμήθηκε με το Study UK Alumni Award Πολιτισμού και Δημιουργικότητας από τον Πρέσβη της Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα.

Η Ευγενία Αρσένη ή Τζένη, όπως συνηθίζουν να την αποκαλούν, είναι το παράδειγμα τη γυναίκας που μάχεται για έναν κόσμο ισότητας, αποδοχής της διαφορετικότητας και σεβασμού της ζωής, που δε θα μπορούσε να λείπει από ένα αφιέρωμα με θέμα τη «Μάχη με τα στερεότυπα».

-Υπάρχει ισότητα μεταξύ των φύλων; Δίνονται ίσες ευκαιρίες και η κοινωνία αντιμετωπίζει το ίδιο γυναίκες και άντρες; Αν όχι, πού οφείλεται αυτό;

Τ.Α.: Για την ισότητα των φύλων και την αυτονομία της γυναίκας έχουν γίνει ουσιαστικοί αγώνες. Είμαστε ευγνώμονες για αυτό και δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Την ίδια στιγμή όμως, η πραγματικότητα, ακόμα και στο δυτικό κόσμο, είναι διαφορετική. Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο ώστε να αποποιηθεί η κοινωνία την αντίληψη της κυριαρχίας των ανδρών. Πόσο μάλλον σε κοινωνίες, όπου η γυναίκα είναι υποχείριο των ανδρών ως αποτέλεσμα θρησκείας και κουλτούρας. Αυτό οφείλεται καταρχάς στις αναφορές της κοινωνίας, από τα παραμύθια ακόμα, όπου αναπαράγονται στερεότυπα, φέροντας τη γυναίκα ως το αδύναμο πλάσμα που περιμένει να σωθεί από τον ισχυρό άνδρα.

–Κατά πόσον οι ίδιες οι γυναίκες αποδέχονται και συναινούν σε πλαίσια που τις αδικούν και τις μειώνουν χωρίς να το συνειδητοποιούν (ή και συνειδητοποιώντας το);

Τ.Α.: Δυστυχώς οι νοοτροπίες της κοινωνίας, συντηρούν συχνά τέτοιες συμπεριφορές, και ο χειρισμός μίας γυναίκας ή η κακοποίηση – όχι κατ’ ανάγκη σωματική, αλλά ψυχολογική και συναισθηματική – διαιωνίζεται χωρίς αντίδραση. Παραπέρα, ας αναλογιστούμε και χώρες όπου νεαρά κορίτσια, παιδιά, παντρεύονται με τη βία μεγάλους άνδρες και, πολλές φορές, πεθαίνουν το πρώτο βράδυ, με τις ευλογίες της οικογένειας, της κοινωνίας και με την ανοχή των Ηνωμένων Εθνών που επικαλούνται αδυναμία μπροστά στις εγκληματικές νοοτροπίες κάποιων κοινωνιών. Οι γυναίκες μαθαίνουν βιαίως να υποτιμούν τον εαυτό τους, και αυτό είναι κανονικότητα. Είμαστε όλες και όλοι υπεύθυνοι.

-Υπάρχουν προκαταλήψεις και στερεότυπα που λειτουργούν εσωτερικά, συνειδητά ή ασυνείδητα, δημιουργώντας ένα στενό πλαίσιο που αναγκάζει τις γυναίκες να παίζουν με… άλλους κανόνες;

Τ.Α.: Η μεγαλύτερη παγίδα είναι να εγκλωβιστεί κανείς στα στερεότυπα, να αναπαράγει τις συμπεριφορές, τις οποίες, στην πραγματικότητα, ενθαρρύνει η ανδροκρατούμενη κοινωνία. Δεν μπορούμε δυστυχώς να μην αναφέρουμε ότι κάποιες γυναίκες σκοπίμως αναπαράγουν τέτοιες συμπεριφορές, ασφαλώς αυτό δεν τιμά ούτε τις ίδιες ούτε το φύλο μας συνολικά.

–Μήπως η ανισότητα γεννιέται μαζί με τις γυναίκες και μεγαλώνει από τον τρόπο που μαθαίνουν να σκέφτονται, εγκλωβίζοντάς τες στο δεύτερο ρόλο;

Τ.Α.: Προφανώς το οικογενειακό περιβάλλον παίζει τεράστιο ρόλο, όπως και το σχολείο, και συνολικά οι νοοτροπίες που καλλιεργούνται στην κοινωνία. Δεν γεννιέται η ανισότητα μαζί με τις γυναίκες, είναι όμως πολύ σημαντικό ο καθένας και η καθεμία μέσα από τη στάση μας στην κοινωνία, να συμβάλλουμε για την αλλαγή κάθε νοοτροπίας που δεν τιμά τη γυναίκα.

-Για εσάς είναι αποδεκτή η ίδια συμπεριφορά από άνδρες και γυναίκες στον επαγγελματικό χώρο; Διεκδικούν, θυμώνουν, συγκρούονται το ίδιο;

Τ.Α.: Δεν είναι θέμα φύλου αλλά θέμα προσωπικοτήτων. Το ίδιο θα με ενοχλήσει εάν συναντήσω μία γυναίκα αυταρχική με άσχημη συμπεριφορά – δεν πρόκειται να τη δικαιολογήσω λόγω φύλου, τουναντίον θα με ενοχλήσει περισσότερο γιατί δεν τιμά το φύλο μας.

-Θεωρείτε ότι η γυναίκα οφείλει να είναι πιο προσεκτική και επιλεκτική σε ό,τι αφορά την ερωτική της ζωή ή συμπεριφορά σε σχέση με τον άνδρα; Θεωρείτε ότι αυτή η πλευρά της συνδέεται και επηρεάζει την αξία και την εικόνα της στα μάτια των άλλων;

Τ.Α.: Δυστυχώς, συνεχίζει και υπερισχύει η πεποίθηση ότι μία γυναίκα που έχει επιλέξει να μην παντρευτεί και έχει διαφορετικές σχέσεις στη διάρκεια των χρόνων, είτε αμφισβητείται η ηθική της είτε αποκαλείται «γεροντοκόρη» – πόσο μάλλον όταν δεν έχει παιδί. Ο άνδρας, αντιθέτως, στην αντίστοιχη περίπτωση θεωρείται εργένης εκ πεποιθήσεως και πως έχει στυλ. Όταν δε, αυτό ενισχύεται με χυδαία τηλεοπτικά προγράμματα που φέρνουν τη γυναίκα σε νυφοπάζαρα μπροστά στον άνδρα-αγά, τότε αισθάνομαι ότι επιστρέφουμε λίγο πίσω από τον μεσαίωνα. Και ασφαλώς, και εκεί, οι γυναίκες που επιλέγουν τέτοιο ρόλο, έχουν τεράστια ευθύνη.

Οι χώροι των τεχνών, της πολιτικής και ο ακαδημαϊκός
είναι πεδία αξιών και θα περίμενε κανείς
η ισότιμη πρόσβαση και οι ίσες ευκαιρίες να είναι η βάση και η πράξη.

–Είναι πιο εύκολο για μια γυναίκα να ανταποκριθεί στις ευθύνες του σπιτιού και, επομένως, της αναλογούν περισσότερες ή μήπως έτσι έχουμε μάθει και αυτό περιμένουμε όλοι;

Τ.Α.: Αυτό είναι ένα κλασικό στερεότυπο που πρέπει να σταματήσουμε να αναπαράγουμε. Κανείς και καμιά δεν γεννήθηκε να μαγειρεύει, για παράδειγμα (ευτυχώς υπάρχουν άνδρες που ξέρουν να το κάνουν πολύ καλύτερα από εμάς και το απολαμβάνουν – μιλάω εκ πείρας!). Οι ευθύνες είναι κοινές και μοιράζονται.

–Η γυναίκα ενδιαφέρεται περισσότερο από τους άνδρες για την εικόνα της και τι θα πουν οι άλλοι για τις επιλογές της;

Τ.Α.: Δεν θα κρύψουμε την πραγματικότητα, αυτό ίσως συμβαίνει σε κάποιο βαθμό αλλά και λόγω των επιλογών που έχουμε οι γυναίκες στο ντύσιμο και σε άλλα στοιχεία της εμφάνισής μας. Και πάλι όμως, αυτό σχετίζεται με την προσωπικότητα και, συχνά, τον χρόνο που μπορεί να διαθέσει κανείς για να φροντίσει την εμφάνισή του. Πολλές φορές οι άνδρες προσέχουν την εμφάνισή τους πιο πολύ από εμάς. Σε όποια περίπτωση, σε όποιο φύλο, η υπερβολή μπορεί να είναι προβληματική.

–Οι χώροι των τεχνών, της πολιτικής, αλλά και ο ακαδημαϊκός στους οποίους δραστηριοποιείστε δίνουν ίδιες ευκαιρίες ανέλιξης σε άντρες και γυναίκες; 

Τ.Α.: Οι χώροι που αναφέρετε είναι πεδία αξιών και θα περίμενε κανείς η ισότιμη πρόσβαση και οι ίσες ευκαιρίες να είναι η βάση και η πράξη. Δυστυχώς δεν ισχύει στην πραγματικότητα, η γυναίκα θεωρείται ευάλωτη, αδύναμη  (πόσο λάθος η ταύτιση αυτών των εννοιών), όσο και να αποδεικνύει με το έργο της την αξία και τη δυναμική της. Ακόμα και η ποσόστωση υποδηλώνει την αντίληψη μίας κοινωνίας που θεωρεί ότι η γυναίκα χρειάζεται «χαριστική» στήριξη για να πάρει τη θέση που στην πραγματικότητα της αξίζει στο δημόσιο βίο.

-Το φύλο σας ήταν ποτέ λόγος για να αντιμετωπίσετε στερεοτυπικές συμπεριφορές ή κάποια προκατάληψη; Είναι εύκολο να αποδεχθούν τη γυναικεία ηγεσία άντρες υφιστάμενοι;

Τ.Α.: Παρ’ ότι νεότερη δεν ήθελα να το παραδεχτώ, αφού μεγάλωσα σε ένα ελεύθερο και συμπεριληπτικό περιβάλλον, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ειδικά όταν μία γυναίκα είναι εμφανίσιμη ή η εμφάνισή της παραπέμπει σε μία πιο ρομαντική φιγούρα, δεν θεωρείται αρκετά ισχυρή. Η πραγματικότητά της όμως (αντίθετη από τα στερεοτυπικά φαινόμενα) δημιουργεί συχνά ζητήματα με τους άνδρες, τόσο στην επαγγελματική όσο και στην προσωπική ζωή. Ασφαλώς αυτό δεν αφορά το σύνολο των ανδρών αλλά δυστυχώς ένα μεγάλο μέρος, είτε το παραδέχονται – κάποιοι ευτυχώς ναι – είτε όχι.

Υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος για την ισότιμη συμμετοχή,
χρέος μας όμως είναι
να τον ανοίξουμε με τις πράξεις μας

-Υπάρχει διαφορά στον τρόπο που λειτουργούν οι άντρες σε σχέση με τις γυναίκες πολιτικούς/καθηγητές/ σκηνοθέτες; Τι θα συμβουλεύατε μια γυναίκα που θέλει να ηγηθεί σε άντρες υφισταμένους της; Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που μπορεί να συναντήσει;

Τ.Α.: Ο καλύτερος τρόπος στο συγκεκριμένο θέμα είναι να αφήσουμε στην άκρη τον διαχωρισμό φύλου γιατί μερικές φορές το βάζουμε εμείς, οι γυναίκες, φέρνοντας το αντίθετο αποτέλεσμα. Είμαστε ίσοι αλλά διαφορετικοί – η γνωστή πια φράση – στον τρόπο που προσεγγίζουμε πολλά ζητήματα, τόσο στη διαχείριση όσο και στην επίλυση. Χρειάζεται και από τις δύο μεριές σεβασμός στον διαφορετικό τρόπο, κερδίζοντας με την προσωπικότητά μας την εμπιστοσύνη του συνόλου, χωρίς να χρειάζεται να υπερβάλλουμε στις αντιδράσεις μας, προσπαθώντας να δείξουμε υπεροχή. Δεν μπορούμε όμως να αγνοήσουμε τον σεξισμό στον χώρο εργασίας.

-Υπάρχει κατά τη γνώμη σας γυάλινη οροφή; Υπάρχει όριο στο πόσο ψηλά στην ιεραρχία μπορεί να  φτάσει μια γυναίκα; Αμείβονται το ίδιο άντρες και γυναίκες για την ίδια θέση με την ίδια εμπειρία;

Τ.Α.: Όρια στην ιεραρχία δεν υπάρχουν, υπάρχουν όμως όρια στο δρόμο για την ιεραρχία και ακόμα και αν δεν είναι τα ίδια, είναι παράλληλα. Το αντίστοιχο θα διατύπωνα και για τις αμοιβές. Θα έλεγα όμως ότι η ύπαρξη παιδιών ή το ενδεχόμενο ύπαρξης παιδιών αλλάζει τα εργασιακά δεδομένα ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, βάζοντας τους εργοδότες πολύ περισσότερο επιφυλακτικούς προς εμάς.

-Τι είναι αυτό που, κατά τη γνώμη σας, εμποδίζει μια μεγαλύτερη συμμετοχή τους;

Τ.Α.: Υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος για την ισότιμη συμμετοχή, χρέος μας όμως είναι να τον ανοίξουμε με τις πράξεις μας, το παράδειγμά μας και τους αγώνας μας, το οφείλουμε στις γυναίκες – και σε εκείνους τους άνδρες – που πάλεψαν για την αυτονομία μας. Σπουδαίο ρόλο παίζουν και οι γυναικείες οργανώσεις που βοηθούν σε αυτή την κατεύθυνση.

-Τι θα συμβουλεύατε νέες γυναίκες που θέλουν να ανελιχθούν επαγγελματικά; Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν;

Τ.Α.: Θα επιμείνω μιλώντας για γυναίκες και άνδρες. Να μην παίξουν τα παιχνίδια εξουσίας εκείνων που θέλουν να τις και να τους χειραγωγήσουν. Η επαγγελματική επιτυχία έχει μία αξία, αλλά ο τρόπος με τον οποίο οδηγούμαστε προς αυτή ακόμα μεγαλύτερη. Το μεγάλο ζήτημα είναι πώς αντιμετωπίζει κανείς τις αδικίες. Με αυτό παλεύω κι εγώ. Δεν έχει όμως μόνο σχέση με το φύλο.

Ανακαλύψτε το αφιέρωμα «Μάχη με τα στερεότυπα»