Η Πένυ Ρέτσα είναι Market Access & External Relations Director και μέλος της Διοικητικής Ομάδας της AbbVie Ελλάδας και Κύπρου. Πιστεύει ότι η γυναικεία ενδυνάμωση πρέπει να ξεκινάει από πολύ νωρίς, ώστε να είναι πλέον εγγεγραμμένη στο DNA της γυναίκας. Όπως λέει χαρακτηριστικά: «Το μεγαλύτερο ίσως εμπόδιο, που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στη διάρκεια της καριέρας τους είναι το λεγόμενο «σπασμένο σκαλοπάτι». Οι γυναίκες χρειάζονται μεγαλύτερη ενδυνάμωση, επενδύοντας στον εαυτό τους».

Μήπως η ανισότητα γεννιέται μαζί με τις γυναίκες και μεγαλώνει από τον τρόπο που μαθαίνουν να σκέφτονται, εγκλωβίζοντάς τις στον δεύτερο ρόλο;

Η έμφυλη ανισότητα είναι ένα φαινόμενο, που παρατηρείται ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής της γυναίκας. Αν δει κανείς τα ερεθίσματα και τα μηνύματα που λαμβάνει, γίνεται αντιληπτό ότι ήδη από πολύ νωρίς δρομολογείται η θέση της γυναίκας, ταυτίζοντάς τη με ρόλους όπως αυτούς της μητέρας, της νοικοκυράς, εκείνης που είναι υπεύθυνη να φροντίζει τους άλλους, που δεν πρέπει να εκτεθεί σε δυσκολίες και κινδύνους, γιατί δεν μπορεί να αντεπεξέλθει, τοποθετώντας με αυτόν τον τρόπο ασυνείδητα τον εαυτό της σε έναν υποδεέστερο ρόλο, αντί να είναι εκείνη στο επίκεντρο της δικής της ζωής και να ηγείται του εαυτού της. Της καλλιεργείται συστηματικά ένας τρόπος σκέψης, που την εγκλωβίζει σε μία ταυτότητα, που χρειάζεται να δώσει μεγάλες μάχες στην πορεία της ζωής της για να την αλλάξει. Ουσιαστικά εκπαιδεύεται η γυναίκα να είναι απλά καλή, σε πολλαπλούς ρόλους, χωρίς να επιδιώκει να γίνει η καλύτερη εκδοχή του εαυτού της. Η γυναικεία ενδυνάμωση πρέπει να ξεκινάει από πολύ νωρίς, ώστε να είναι πλέον εγγεγραμμένη στο DNA της γυναίκας. Πρέπει να αλλάξει η νοοτροπία, η φιλοσοφία και ο τρόπος σκέψης των γυναικών, που ως κόρες γαλουχήθηκαν με αυτή και πάλεψαν με τεράστιο κόστος να την αλλάξουν, και να είναι σε θέση πλέον να ενσταλάζουν στις νέες γενιές, πιθανόν και ως μητέρες οι ίδιες, έννοιες όπως η ισότητα, ο αυτοσεβασμός, η διεκδίκηση και το αναφαίρετο δικαίωμα στην φυλετική εξίσωση, σε προσωπικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο.

Υπάρχει κατά τη γνώμη σας γυάλινη οροφή; Υπάρχει όριο στο πόσο ψηλά στην ιεραρχία μπορεί να  φτάσει μια γυναίκα; Αμείβονται το ίδιο άντρες και γυναίκες για την ίδια θέση με την ίδια εμπειρία;

Γυάλινη οροφή εξακολουθεί να υπάρχει, τείνει βέβαια να «σπάσει», αλλά έχουμε ακόμα να δώσουμε μάχες προς αυτή την κατεύθυνση. Όρια στην εξέλιξη, στους στόχους, στις επιθυμίες μας και στο μέχρι πού θέλουμε να φτάσουμε, φυσικά και δεν θα πρέπει να βάζουμε, ούτε εμείς οι ίδιες στον εαυτό μας, αλλά ούτε και να δεχόμαστε να μας βάζουν οι άλλοι. Αυτό, που σίγουρα χρειάζεται, είναι πίστη στον εαυτό μας, γιατί όλα ξεκινάνε από εμάς. Αν εμείς δεν διεκδικήσουμε αυτό που θέλουμε, δεν θα μας δοθεί ποτέ. Δεν έχει νόημα να περιμένουμε τις ευκαιρίες, πρέπει εμείς να δημιουργούμε τις συνθήκες. Διάβασα πρόσφατα τα αποτελέσματα του Gender Equality Index του 2023, και με μεγάλη έκπληξη παρατήρησα ότι εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες ανισότητες ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες σε επίπεδο αποδοχών, και ειδικά σε διευθυντικές-διοικητικές θέσεις (με ποσοστό 43,3% των γυναικών έναντι 56,7% των ανδρών). Άλλο σημαντικό εύρημα ήταν η μη υποστήριξη του ρόλου της μητρότητας, που σε πολλές περιπτώσεις ενοχοποιείται ως τροχοπέδη για την επαγγελματική ανέλιξη της γυναίκας. Επομένως, σίγουρα έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας, για να καταφέρουμε να εξαλείψουμε την έμφυλη ανισότητα σε όλες της τις εκφάνσεις. Οι γυναίκες χρειάζονται μεγαλύτερη ενδυνάμωση, επενδύοντας στον εαυτό τους, γιατί έχουν τη δύναμη και τις δεξιότητες να δημιουργήσουν ένα εργασιακό περιβάλλον.

Άρα ο χώρος των επιχειρήσεων πιστεύετε ότι δίνει ίδιες ευκαιρίες ανέλιξης σε άντρες και γυναίκες; 

Δεν έχουμε φτάσει ακόμα στο σημείο για μία τέτοια καθολική κατάκτηση. Είμαστε ακόμα αντιμέτωπες με ανισότητες και ασυνείδητες προκαταλήψεις στον εργασιακό χώρο. Πολλές φορές διατυπώνεται ως δικαιολογία ότι οι γυναίκες δεν έχουν επαγγελματικές φιλοδοξίες ή δεν επιδιώκουν την ανέλιξή τους. Αυτό δεν ισχύει. Είναι διαπιστωμένο ότι οι γυναίκες έχουν αντίστοιχες επαγγελματικές φιλοδοξίες εξέλιξης με τους άντρες, σε όλα τα στάδια της καριέρας τους, έως και σε ανώτατες διευθυντικές θέσεις. Δυστυχώς, όμως, αντίθετα με την επιθυμία, την αφοσίωση και την ποιότητα της εργασίας που παράγουν οι γυναίκες, ακόμα υποεκπροσωπούνται σε ανώτατους διοικητικούς και εκτελεστικούς ρόλους. Είναι χαρακτηριστικό ότι για κάθε 100 άντρες, που προσλαμβάνονται και προάγονται σε διευθυντική θέση, μόνο 87 γυναίκες θα έχουν την ίδια πορεία με τους άντρες συναδέλφους τους.

Πέραν του εμποδίου της «γυάλινης οροφής», ένα ακόμα, ίσως και μεγαλύτερο εμπόδιο που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στη διάρκεια της καριέρας τους, είναι το λεγόμενο «σπασμένο σκαλοπάτι». Τα στοιχεία είναι αδιάψευστα και σε πρόσφατη έρευνα της McKinsey καταδεικνύεται ότι η δυσκολία μετάβασης των γυναικών εμφανίζεται  στα πρώτα και μεσαία στάδια της ιεραρχίας, με αποτέλεσμα η εξέλιξη στα πιο υψηλά επίπεδα ιεραρχίας και σε πιο ηγετικές θέσεις να γίνεται πιο δύσκολη. Εντοπίζεται μία «ρωγμή» στο μεσαίο επίπεδο ιεραρχίας, κι εκεί οι γυναίκες, συνήθως, δεν αξιολογούνται και δεν αναγνωρίζονται αντίστοιχα με τους άντρες, με αποτέλεσμα να παρατηρείται έλλειψη του γυναικείου ταλέντου προς την επόμενη βαθμίδα. Το 60% των θέσεων σε επίπεδο μάνατζερ το κατέχουν οι άντρες, ενώ οι γυναίκες καταλαμβάνουν το 40%. Οι άνδρες υπερτερούν σημαντικά των γυναικών κι έτσι λιγότερες γυναίκες προάγονται σε διευθυντικές θέσεις και αντίστοιχα ο αριθμός των γυναικών μειώνεται σε κάθε επόμενο επίπεδο. Έτσι, παρόλο που η παρουσία των γυναικών σε ηγετικές θέσεις φαίνεται, τα τελευταία χρόνια, να παρουσιάζει μία αύξηση, γεννιέται η ανάγκη να δράσουμε πιο στοχευμένα σε όλα τα επίπεδα, ώστε αυτή η αλλαγή να είναι δομική και όχι συγκυριακή.

Πρέπει να εστιάσουμε τις προσπάθειές μας για να «ξεριζώσουμε» την ασυνείδητη προκατάληψη και να δράσουμε από κοινού, με κοινή αποδοχή ότι η έμφυλη ισότητα δεν είναι απλά ένα ζητούμενο χωρίς περιεχόμενο, είναι ένας καταλύτης για τις επιχειρήσεις, καθώς οδηγεί σε μεγαλύτερη ποικιλομορφία συζητήσεων, σε βελτιωμένη λήψη αποφάσεων, σε ενθάρρυνση κορυφαίων ταλέντων και στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ συναδέλφων, πελατών και επενδυτών. Οι επιχειρήσεις, που ενσυνείδητα υποστηρίζουν την έμφυλη ισότητα, τεκμηριωμένα παρουσιάζουν βελτίωση στην απόδοσή τους, στην μακροπρόθεσμη πρόοδό τους και στην καινοτομία που παράγουν.

Οι επιχειρήσεις πρέπει να δεσμευτούν σε ενέργειες, που διασφαλίζουν την ισότιμη εκπροσώπηση αντρών και γυναικών, προωθώντας συνεχώς την ανάδειξη των ταλέντων, ενδυναμώνοντας τους ανθρώπους σε διευθυντικές θέσεις, ώστε να ηγούνται ουσιαστικά μιας ομάδας ανθρώπων, παρέχοντας όλα τα εργαλεία εξέλιξης και επαγγελματικής καθοδήγησης, που ξεκλειδώνουν τις πραγματικές δυνατότητες των στελεχών, βάσει της προσωπικότητας, των δυνατοτήτων και των δεξιοτήτων τους.

Υπάρχουν προκαταλήψεις και στερεότυπα που λειτουργούν εσωτερικά, συνειδητά ή ασυνείδητα, δημιουργώντας ένα στενό πλαίσιο, που αναγκάζει τις γυναίκες να παίζουν με… άλλους κανόνες;

Κάνοντας ανασκόπηση της αρθρογραφίας σε παγκόσμιο επίπεδο και αξιοποιώντας την κοινωνική και την επαγγελματική μου εμπειρία, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι δεν αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι τα θέματα που θίγουν οι γυναίκες στον περίγυρο και στη θεραπεία τους διαφέρουν από εκείνα που θίγουν οι άνδρες. Η σύγχρονη γυναίκα έχει να αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις, οι οποίες ξεκινούν από κοινωνικά στερεότυπα, που εγγράφονται από το ξεκίνημα της ζωής μας σε καθημερινή βάση. Τα στερεότυπα αυτά εκφράζονται και εισπράττονται με λεκτικό και με μη λεκτικό τρόπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ότι το αρσενικό στοιχείο έχει συσχετιστεί με τη δύναμη και την τόλμη, ενώ για τις γυναίκες υπάρχει συσχέτιση με λέξεις θετικές, μεν, που σχετίζονται με την αδυναμία, δε. Για παράδειγμα ευγενική, ήρεμη, ωραία κτλ.

Οι κανόνες με τους οποίους «παίζουμε» είναι κατά τη γνώμη μου προσαρμοσμένοι σε αυτό το πλαίσιο, θέλω να πιστεύω ασυνείδητα. Το σημείο στο οποίο θα σταθώ παραπάνω, όμως, είναι οι ενδοβαλλόμενες αξίες και ο αυτοπεριορισμός, που προέρχεται από εσωτερίκευση των εν λόγω προκαταλήψεων. Με αποτέλεσμα κάποια αποτυχία να προέρχεται από τις δυνατότητες, που πιστεύουν ότι έχουν κάποιες γυναίκες και όχι από αυτές που έχουν πραγματικά. Συνέπεια αυτού είναι συχνά το μειωμένο αίσθημα αυτοεκτίμησης. Η επιστήμη της ψυχολογίας χρησιμοποιεί τον όρο «αυτοεκπληρούμενη προφητεία», για να περιγράψει αυτό το φαινόμενο ολιστικά. Όλα τα παραπάνω αποτελούν τροφή για σκέψη για την αναπροσαρμογή του περιοριστικού πλαισίου και για την προαγωγή της ελευθερίας κινήσεων, χωρίς να αποτελούν γενίκευση για όλο τον γυναικείο πληθυσμό.

Τι θα συμβουλεύατε νέες γυναίκες, που θέλουν να ανελιχθούν επαγγελματικά; Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια, που πρέπει να αντιμετωπίσουν;

Η συμβουλή μου προς τις νέες γυναίκες και όλες τις γυναίκες γενικότερα, που θέλουν να ανελιχθούν επαγγελματικά, είναι να επικοινωνούν ξεκάθαρα την αφοσίωσή τους για ανέλιξη, να αποδέχονται και να «κυνηγάνε»  τις προκλήσεις και να αναζητούν mentoring από ανθρώπους, που μπορούν να βοηθήσουν.

Τα χαρακτηριστικά που διέπουν ένα ηγετικό προφίλ είναι η ανθεκτικότητα, η επιμονή και η ενσυναίσθηση. Οπότε ένας συνδυασμός των παραπάνω πράξεων και στοιχείων είναι το ιδανικό.

Ο δρόμος προς την ανέλιξη είναι εκ των πραγμάτων απαιτητικός, αλλά για μία γυναίκα καθίσταται πιο δύσκολο.

Το πρώτο εμπόδιο, που συναντάνε οι γυναίκες, είναι, όπως προανέφερα, τα εσωτερικευμένα στερεότυπα για το φύλο τους, που φρενάρουν την απόφαση για το επόμενο βήμα στην καριέρα τους. Στη συνέχεια οι προκαταλήψεις που εισπράττουν από το εξωτερικό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένου του εργασιακού, έρχονται να ακουμπήσουν πάνω σε αυτά, αποτελώντας όχι απλά ένα μικρό δυσάρεστο κομμάτι της καθημερινότητας, αλλά ενίοτε ένα σοβαρό εμπόδιο επαγγελματικής ανέλιξης. Το εύρημα μελέτης από καθηγήτρια του MIT Sloan διαπιστώνει ότι οι εργαζόμενες γυναίκες έχουν λιγότερες πιθανότητες να προαχθούν από τους άνδρες συναδέλφους τους, παρά το γεγονός ότι έχουν καλύτερες επιδόσεις και είναι λιγότερο πιθανό να παραιτηθούν. Αυτό πρέπει να αλλάξει, διότι όπως είπε η ηθοποιός Angelina Jolie: «Εάν δεν βγεις από το κουτί, μέσα στο οποίο σε έχουν μεγαλώσει, δεν θα καταλάβεις πότε πόσο μεγάλος είναι ο κόσμος».

Για σας είναι αποδεκτή η ίδια συμπεριφορά από άνδρες και γυναίκες στον επαγγελματικό χώρο; Διεκδικούν, θυμώνουν, συγκρούονται το ίδιο;

Όπως προανέφερα, αν οι γυναίκες που εργαζόμαστε με στόχο να πετύχουμε, να αναγνωριστούμε για τις ικανότητές μας και να εκπληρώσουμε τα όνειρά μας, παραμείνουμε στο «κλειστό κουτί» στο οποίο μεγαλώσαμε και επηρεαζόμαστε από σχόλια που μας χαρακτηρίζουν «αυταρχικές», «αλαζονικές», «επιθετικές» και όχι ως δυνατές, ικανές και με αυτοπεποίθηση, τότε δεν θα αντιληφθούμε, αλλά και δεν θα διεκδικήσουμε τις πραγματικές μας δυνατότητες.

Δεν πρέπει να εγκλωβιζόμαστε σε μία στερεοτυπική εικόνα, η οποία έχει επιβληθεί στο παρελθόν και δε συνάδει με τις συνθήκες και τις αλλαγές, που συντελούνται σήμερα σε κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο.

Είμαστε σε μία μεταβατική εποχή, που πρέπει να κάνουμε όσα χρειάζονται, για να καταρρίψουμε τις «ταμπέλες» σε γυναίκες και σε άνδρες.

Οφείλουμε να είμαστε ο εαυτός μας, να εκφραζόμαστε, να διατυπώνουμε με αυτοπεποίθηση τις απόψεις μας, πάντα με κυρίαρχο χαρακτηριστικό τον σεβασμό προς κάθε άνθρωπο. Να ενημερωνόμαστε και να εξελισσόμαστε ως προσωπικότητες, να διδασκόμαστε από τις εμπειρίες μας και να προχωράμε μπροστά σύμφωνα με τα όνειρά μας και τις προσδοκίες μας. Η ισχυρή άποψη, η τεκμηρίωση της άποψής μας, ενδέχεται, λανθασμένα ορισμένες φορές, να συγχέεται με θυμό ή σύγκρουση. Οι πραγματικές συγκρούσεις ή η έκφραση θυμού, όμως, είναι αυτές που διακρίνονται από την έλλειψη σεβασμού, από τα υποτιμητικά ή απορριπτικά σχόλια με ρίζες στις προκαταλήψεις λόγω φύλου, φυλής ή άλλων ειδών πτυχές της ταυτότητάς μας. Τέτοιου είδους συγκρούσεις δεν πρέπει να είναι αποδεκτές για κανέναν και δεν αποτελούν, ούτε για τους άνδρες ούτε για τις γυναίκες, μέσο εξέλιξης και προόδου.

Όμως, δυστυχώς, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι οι γυναίκες είναι ακόμα και σήμερα πιο ευάλωτες σε τέτοιες συμπεριφορές εντός εργασιακού περιβάλλοντος, λόγω της ασυνείδητης προκατάληψης που ακόμα δεν έχει αντιμετωπιστεί ριζικά. Με αποτέλεσμα να κλείνονται στον εαυτό τους για να προστατευτούν κι έτσι ενδέχεται να μην αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και να μην εξωτερικεύονται, λόγω του στρες που βιώνουν.

Εδώ βρίσκεται το σημείο καμπής, όπου οι γυναίκες πρέπει να αναδείξουν τη δύναμη και την αυτοπεποίθησή τους. Και, βεβαίως, και οι επιχειρήσεις έχουν την ευθύνη να αναγνωρίζουν έγκαιρα τέτοιες συμπεριφορές και να μη διστάζουν να αναλάβουν δραστικές πρωτοβουλίες, ώστε αντίστοιχες συμπεριφορές να απορρίπτονται ανεξαιρέτως φύλου, ενώ παράλληλα να ενθαρρύνουν τη δυναμική, τεκμηριωμένη στάση και θέση όλων των ανθρώπων, χωρίς διακρίσεις.

Ανακαλύψτε το αφιέρωμα «Μάχη με τα στερεότυπα»