Αύξηση των κλήσεων στις οποίες εκφράζονται αυτοκαταστροφικές σκέψεις και ευχές θανάτου καταγράφεται στην 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018, κατά την περίοδο της πανδημίας Covid-19, “αποτυπώνοντας” σε κάποιο βαθμό τον αντίκτυπο της υγειονομικής κρίσης και των περιοριστικών μέτρων στην ψυχική υγεία των πολιτών.

Επιβεβαιώνοντας τις εκτιμήσεις της “κοινής λογικής”, κατά τη δεύτερη περίοδο των αυστηρών περιορισμών η ψυχολογική επιβάρυνση φαίνεται να είναι  μεγαλύτερη, με τους καλούντες να εμφανίζονται περισσότερο απογοητευμένοι, ή ακόμα και απελπισμένοι, εγκλωβισμένοι συχνά στα προσωπικά τους… αδιέξοδα.

Παρότι η κοινωνική απομόνωση και η ανεργία αποτελούν παράγοντες κινδύνου εκδήλωσης της αυτοκτονικής συμπεριφοράς, τα πρώτα στοιχεία για τις αυτοκτονίες στη χώρα εν καιρώ πανδημίας είναι καθησυχαστικά. Όμως, δεν είναι “τελεσίδικα”.

Μιλώντας στο mononews, ο ψυχίατρος Κυριάκος Κατσαδώρος, επιστημονικός διευθυντής του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας & της 24ωρης Γραμμής 1018, που λειτουργεί η ΚΛΙΜΑΚΑ, δίνει απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα, «σκιαγραφώντας» την επικρατούσα κατάσταση και δίνοντας το στίγμα για την «επόμενη μέρα».

Κύριε Κατσαδώρε, από το ξέσπασμα της πανδημίας και μετά έχουν αυξηθεί οι κλήσεις στη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία -1018 και αν ναι για τι τάξη μεγέθους πρόκειται;

Στις αρχές του πρώτου κύματος της πανδημίας του κορονοϊού στην Ελλάδα υπήρξε σημαντική αύξηση του αριθμού κλήσεων στο 1018, χωρίς όμως να εντάσσεται η πλειονότητά τους στο αυτοκτονικό φάσμα. Πιο συγκεκριμένα, ο αριθμός τους τριπλασιάστηκε σε σχέση με το διάστημα πριν από την πανδημία. Σε αυτό συντέλεσε και η συνεργασία της Γραμμής 1018, κατά την πρώτη φάση της πανδημίας, με την Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης για τον κορονοϊό 10306, του Υπουργείο Υγείας, όπου όμως εκείνη την περίοδο δεν ήταν εύκολο να υπάρχει κάποιο φιλτράρισμα στο αίτημα των κλήσεων.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι το καταθλιπτικό συναίσθημα, ο θυμός, η δυσθυμία, το άγχος, ο φόβος αλλά και η ετοιμότητα που εισπράτταμε στο τηλέφωνο εκείνη την περίοδο, πολλές φορές εναρμονιζόταν με τα ακούσματα των ειδήσεων και συγκεκριμένα με τους αριθμούς των κρουσμάτων των διασωληνωμένων και των νεκρών που τα ΜΜΕ μετέδιδαν, κινητοποιώντας άθελά τους τους ευάλωτους συμπολίτες μας.

Οι κλήσεις με αυτοκαταστροφικές σκέψεις και ευχές θανάτου διαφοροποιήθηκαν αριθμητικά με μια αύξηση της τάξεως του 20%. Ίσως έχει σημασία να επισημαίνουμε την μεγαλύτερη χρονική διάρκεια των τηλεφωνημάτων, την επαναληπτικότητά τους, τη μεγαλύτερη ένταση και αγωνία των καλούντων και τα περισσότερα ραντεβού για αξιολόγηση με τη χρήση της τηλεδιάσκεψης.

Παρατηρείται κάποια διαφοροποίηση μεταξύ των “κυμάτων” της επιδημίας στη χώρα;

Κατά την διάρκεια της δεύτερης περιόδου εφαρμογής του καθολικού περιορισμού των μετακινήσεων στην χώρα, από τις 7 Νοεμβρίου, οι αναφερόμενοι λόγοι δε διέφεραν στο περιεχόμενο των αιτιάσεων στην κλήση από την πρώτη καραντίνα, αλλά οι διαφορές ήταν στην ένταση του τόνου της φωνής, στο άγχος που μπορούσες, να το διακρίνεις στα λόγια των καλούντων, ενώ στα λεγόμενά τους ήταν περισσότερο απόλυτοι, απογοητευμένοι, χωρίς ελπίδες για το μέλλον και σε απαντήσεις στις ερωτήσεις μας εύκολα ανέφεραν προβλήματα που τα βίωναν ως δισεπίλυτα («τελείωσαν όλα», «ποτέ πια δεν θα δω τα εγγόνια μου», κ.α.). Γινόταν φανερό, ότι η απειλή της λοίμωξης, η οικονομική ανασφάλεια, η συνεχιζόμενη επιβάρυνση της ψυχικής υγείας των καλούντων και η αδυναμία τους να βρουν βοήθεια τους εγκλώβιζε σε μοτίβα που φάνταζαν αδιέξοδα, κινητοποιώντας κάποιες φορές ακραίες συμπεριφορές.

Πρέπει, να πούμε, ότι στα τηλέφωνα δεν καταγράφαμε τους μοναχικούς άνδρες και γυναίκες που, γνωρίζοντας ότι πρόκειται για μια Γραμμή 24ωρη, ζητούσαν παρέα να μοιραστούν λίγη συντροφιά και μόλις τους αναφέραμε, ότι είναι Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία, εύκολα τροποποιούσαν το αίτημα κλήσης, υποστηρίζοντας ότι θέλουν να πεθάνουν.

Πόσο επιβαρύνει τις αυτοκτονικές τάσεις ο εγκλεισμός και τι ρόλο παίζουν τα προβλήματα που σχετίζονται με ανεργία και οικονομικά αδιέξοδα, ως αποτέλεσμα της υγειονομικής κρίσης;

Γνωρίζουμε, ότι η αυτοκτονία αποτελεί πολυπαραγοντικό φαινόμενο με πολλαπλές αιτίες και γι’ αυτό το λόγο οποιαδήποτε αναφορά σε άμεση σύνδεση της αιτιολογίας της με έναν μοναδικό παράγοντα (π.χ. πανδημία, οικονομικά ζητήματα κλπ) θα μπορούσε να θεωρηθεί εσφαλμένη. Παρόλα αυτά, παράγοντες όπως η ανεργία και η κοινωνική απομόνωση αποτελούν παράγοντες κινδύνου εκδήλωσης αυτοκτονικής συμπεριφοράς.

Επιπρόσθετα, οι επιπτώσεις του εγκλεισμού, όπως η αποσύνδεση από την κοινωνία, η διατάραξη της καθημερινής ρουτίνας, η απώλεια των καθημερινών κοινωνικών επαφών σε πολλές ομάδες πληθυσμού σίγουρα αποτελούν παράγοντες επιβάρυνσης του ψυχικού φορτίου. Ωστόσο, ένας από τους ισχυρότερους  παράγοντες είναι η μείωση της πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και της διαθεσιμότητας των επαγγελματιών του χώρου. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε λάβει κλήσεις στην Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία από ανθρώπους που ανέφεραν πως είτε η συχνότητα της επαφής τους με υπηρεσίες ψυχικής υγείας μειώθηκε μέσα στην πανδημία είτε δεν αποκαταστάθηκε με άλλο, συμβατό με τα δεδομένα της κρίσιμης περιόδου που διανύουμε, τρόπο.

Ποια είναι η γνώμη σας για τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται η πληροφορία κατά την περίοδο της πανδημίας;

Κατά τη διάρκεια της τρέχουσας κρίσης δημόσιας υγείας, την οποία διανύει ολόκληρος ο πλανήτης, το έκδηλο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης γίνεται αντιληπτό μέσα από τη διαρκή ενημέρωση και δημοσιοποίηση των θανάτων από COVID-19 από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, ενώ παράλληλα έχει μειωθεί αισθητά η αναφορά στους θανάτους που οφείλονται σε άλλες αιτίες, συμπεριλαμβανομένων των αυτοκτονιών, μολονότι αυτοκτονίες εξακολουθούν να συμβαίνουν καθημερινά.

Η υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών από τους επαγγελματίες των ΜΜΕ για τον ορθό τρόπο δημοσίευσης τόσο συγκεκριμένων ειδήσεων αυτοκτονίας, όσο και παροχής πληροφοριών σχετικά με το ίδιο το ζήτημα της αυτοκτονίας και τη σχέση της με την παρούσα συνθήκη της πανδημίας, κρίνεται απαραίτητη. Δε θα πρέπει, να ξεχνάμε τον κεντρικό ρόλο που διαδραματίζουν τόσο τα ΜΜΕ όσο και τα κοινωνικά δίκτυα στη μετάδοση των πληροφοριών και την επίδραση που έχουν, πολλές φορές, στην ενίσχυση των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.

Βάσει των κλήσεων που λαμβάνετε, ποιες είναι οι πιο επιβαρυμένες περιοχές;

Η Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία λαμβάνει κλήσεις από όλη την Ελλάδα. Πρέπει, να τονίσουμε, ότι περιοχές που έχουν χαμηλή προσβασιμότητα ή απουσία πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας ή περιοχές που το στίγμα της ψυχικής ασθένειας είναι ισχυρότερα εδραιωμένο αποτελούν και τις περιοχές στις οποίες η ανάληψη παρεμβάσεων θεωρείται επιβεβλημένη, εξαιτίας της ευαλωτότητας των ομάδων του πληθυσμού και του αυξημένου κινδύνου αυτοκτονίας που διατρέχουν. Επιπλέον θα πρέπει, να γίνει λόγος για την έλλειψη σταθερής επικοινωνίας ασθενών με τους επιβλέποντες ιατρούς τους, όπως έχει παρατηρηθεί από τα αιτήματα στις κλήσεις της Γραμμής 1018.

Δεδομένου ότι η πανδημία αποτελεί μία πρωτόγνωρη και παρατεταμένη ψυχοπιεστική συνθήκη, υπάρχει μία διάχυτη υπόνοια ότι οι αυτοκτονίες στη χώρα έχουν αυξηθεί. Πώς διαμορφώνεται η πρώτη εικόνα;

Στη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού, τα μέχρι τώρα στοιχεία που έχουμε επεξεργαστεί, μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου 2021, δε δείχνουν ότι υπάρχει αυξητική τάση των αυτοκτονιών. Τα συμπεράσματα της ανάλυσης στην οποία έχουμε προχωρήσει είναι αρχικά καθησυχαστικά και δεν προκύπτει σύνδεση της πανδημίας με τις αυτοκτονίες, χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι η επιδημία της νόσου Covid-19 δεν επηρεάζει την ψυχική υγεία των Ελλήνων και των Ελληνίδων. Εκτός από κάποιες μεμονωμένες έρευνες, δεν έχουν παρατηρηθεί ακόμα τουλάχιστον αυτοκτονίες, σύμφωνα με τη διεθνή απεικόνιση. Παρόλα αυτά θα πρέπει να συμφωνήσουμε με την επιστημονική κοινότητα, η οποία προειδοποιεί για τις βραχυπρόθεσμες και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, καθώς η πανδημία είναι ακόμη αχαρτογράφητη στο μεγάλο της μέρος και ακόμα περισσότερο σε θέματα ψυχικής υγείας.

Ποιες είναι οι παρεμβάσεις εκείνες που πρέπει να γίνουν, έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν οι τρέχουσες δυσκολίες και να προετοιμαστεί το σύστημα για την διαχείριση των επιπτώσεων στην ψυχική υγεία που αναμένονται στο μέλλον;

Κατά την διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού έγιναν προσπάθειες και αναπτύχθηκαν στρατηγικές προστασίας της δημόσιας υγείας που δεν είχαν εφαρμοστεί ξανά στο σύγχρονο κόσμο (όπως η καραντίνα, η κοινωνική αποστασιοποίηση κλπ.). Μέσα σε σύντομο χρόνο δημιουργήθηκαν, γραμμές  βοήθειας, προγράμματα, ενημερώσεις και τελευταία προστέθηκαν παρεμβάσεις στήριξης με οπτική επικοινωνία, όπου επαγγελματίες ψυχικής υγείας στηρίζουν ασθενείς της Covid-19 που βρίσκονται σε θαλάμους νοσοκομείων.

Μια ιδιαίτερη κατηγορία  ατόμων που ζήτησαν στήριξη ήταν οι συνάνθρωποί μας, που έχασαν ανθρώπους  στην πανδημία και δεν τους δόθηκε η δυνατότητα  όχι μόνο  να τους  δούνε στο νοσοκομείο,  αλλά πολλές φορές κηδεύτηκαν μόνοι. Πρόκειται για μια απώλεια, ένα πένθος που απαιτεί ιδιαίτερη αντιμετώπιση.

Αυτή, ακριβώς, η κρίση της δημόσιας υγείας μας έφερε νέα δεδομένα και κατέστησε ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη σχεδιασμού και υλοποίησης νέων στρατηγικών και μοντέλων στήριξης του πληθυσμού.

Η διαθεσιμότητα των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και η ανάληψη των ανάλογων ευθυνών προκειμένου, να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη συνέχιση της παροχής υπηρεσιών στους ανθρώπους που το έχουν ανάγκη είναι κρίσιμη. Παρόλο που αυτή τη στιγμή δε γνωρίζουμε ακόμη τη συνολική διάσταση των επιπτώσεων της πανδημίας στην ψυχική υγεία και την αυτοκτονικότητα είναι σχεδόν δεδομένο, πως θα έρθουμε αντιμέτωποι με τις μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτής. Η ανάπτυξη στρατηγικών για την πρόληψη και την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας αποτελούν τις προκλήσεις του μέλλοντος.

Παρεμβάσεις, όπως η χρήση της τηλεψυχιατρικής, πρακτική που εφαρμόζεται στην ΚΛΙΜΑΚΑ και το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας εδώ και 20 χρόνια, η κατάλληλη ενημέρωση για την πανδημία, τη νόσο covid-19, τη φύση των μέτρων προστασίας, η προαγωγή της ψυχικής υγείας και η οικοδόμηση στρατηγικών πρόληψης της αυτοκτονίας θα μπορούσαν, να λειτουργήσουν καταλυτικά για την υποστήριξη του πληθυσμού τώρα και στο μέλλον.