Ο διακεκριμένος καθηγητής Βιολογίας – Γενετικής, Διευθυντής του Εργαστηρίου Βιολογίας στην Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, Αριστείδης Ηλιόπουλος, απαντά στα πιο συχνά ερωτήματα για την COVID-19.

Διότι μπορεί πολλοί να θεωρούν ότι ξεμπερδέψαμε με την πανδημία και η κυβέρνηση να προχωρά στην άρση όλων των μέτρων απαγόρευσης ελέω Τουρισμού και Οικονομίας, όμως οι θάνατοι – ο πιο σκληρός δείκτης – επιμένουν. Την ίδια ώρα οι επαναλοιμώξεις αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο και στις ΜΕΘ διασωληνώνονται όλο και περισσότεροι πλήρως εμβολιασμένοι.

Ζητήσαμε, λοιπόν, από τον κύριο Ηλιόπουλο να απαντήσει στις 9 πιο συχνές ερωτήσεις για την πανδημία.

Κύριε Ηλιόπουλε τι είναι οι παραλλαγές του ιού και τι τα ανασυνδυασμένα στελέχη; Πώς δημιουργούνται;

Οι παραλλαγές είναι διαφορετικές μορφές του ίδιου ιού. Για παράδειγμα, η Όμικρον και η Δέλτα είναι παραλλαγές του κορωνοϊού, που έχουν μικρές διαφορές στο γενετικό τους υλικό. Oι παραλλαγές δημιουργούνται λόγω της φύσης του γενετικού υλικού του ιού SARS-CoV-2. Αυτό το γενετικό υλικό είναι επιδεκτικό σε σφάλματα κατά την αναπαραγωγή του. Κάποια από αυτά θα οδηγήσουν σε μόνιμες αλλαγές, δηλαδή σε μεταλλάξεις, που προσδίδουν στον ιό πλεονέκτημα επιβίωσης και θα διατηρηθούν. Άλλες μεταλλάξεις μπορεί να οδηγήσουν σε μειονέκτημα επιβίωσης και θα εξαφανιστούν.

Τα ανασυνδυασμένα στελέχη έχουν γενετικό υλικό, που προέρχεται από γονιδιώματα διαφορετικών παραλλαγών, ένα μωσαϊκό στελεχών του ιού. Αυτά δημιουργούνται, όταν διαφορετικές παραλλαγές μολύνουν τον ίδιο ασθενή και το ίδιο κύτταρο, οπότε υπάρχει η πιθανότητα κατά τον πολλαπλασιασμό του ιού να αναμιχθεί το γενετικό υλικό τους.

Οι παραλλαγές και τα ανασυνδυασμένα στελέχη μας απασχολούν, γιατί μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο, που ανταποκρίνεται το ανοσοποιητικό μας σύστημα και να οδηγήσουν σε απώλεια αναγνώρισης του ιού – για παράδειγμα από εξουδετερωτικά αντισώματα, που δημιουργούνται είτε μετά από φυσική λοίμωξη, είτε μετά από εμβολιασμό.

Τελικά τα εμβόλια μας προστατεύουν από όλα τα στελέχη;

Από την αρχή της πανδημίας έχουν καταγραφεί πάνω από 6.000.000 θάνατοι από τον κορωνοϊό SARS-CoV-2. Ο αριθμός αυτός θα ήταν πολλαπλάσιος χωρίς τα εμβόλια.  Αν μολυνθεί από τον ιό ένας ανεμβολίαστος ενήλικας, έχει 68 φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνει από Covid-19, σε σχέση με έναν ενήλικα που έχει κάνει και την ενισχυτική δόση.

Τα εμβόλια αναπτύχθηκαν, για να δημιουργούν αντισώματα έναντι της εξωτερικής πρωτεΐνης του ιού, της λεγόμενης ακίδας. Μεγάλες αλλαγές στις ακίδες μπορεί να καταστήσουν τα υπάρχοντα εμβόλια μερικώς αποτελεσματικά ή και αναποτελεσματικά.

Ευτυχώς κάτι τέτοιο δεν έχει παρατηρηθεί μέχρι σήμερα. Η Όμικρον είναι πλέον η επικρατούσα μορφή του ιού, είναι εξαιρετικά μεταδοτική, αλλά ο εμβολιασμός εξακολουθεί να προσφέρει προστασία αναφορικά με τη δημιουργία αντισωμάτων και εξειδικευμένων κυττάρων, που την καταπολεμούν, κυρίως στο επίπεδο σοβαρής νόσησης.

Το ευτυχές είναι πως η νέα τεχνολογία των εμβολίων mRNA επιτρέπει την γρήγορη ανάπτυξη εμβολίων. Ήδη έχουν ξεκινήσει δοκιμές τροποποιημένων εμβολίων, ώστε να ενισχύσουν την ανοσία για τα νεότερα στελέχη.

Θα αποκτήσουμε «ανοσία της αγέλης»;

«Ανοσία της αγέλης» σημαίνει ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει ανοσία σε ένα παθογόνο, έτσι ώστε και εκείνα τα άτομα, που δεν έχουν ανοσία, να προστατεύονται από τη μόλυνση. Για παράδειγμα, θα μπορούσε θεωρητικά να επιτευχθεί «ανοσία της αγέλης» μέσω εμβολιασμών, που καλύπτουν το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού. Σε αυτή την περίπτωση μειώνεται ο αριθμός των ανθρώπων που γίνονται φορείς (δηλαδή μεταφέρουν την μόλυνση) και έμμεσα προστατεύονται και εκείνοι, που δεν έχουν εμβολιαστεί.

Για τον κορωνοϊό εκτιμώ πως αυτό δεν είναι εφικτό για πολλούς λόγους:

1)  Τα εγκεκριμένα εμβόλια δεν παρέχουν 100% προστασία και, δυστυχώς, τα ποσοστά του πληθυσμού, που εμβολιάζεται, δεν έχουν φτάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα.

2) Ο ιός μεταβάλλεται και τα υπάρχοντα εμβόλια μπορεί να μην ανταποκρίνονται το ίδιο καλά σε νέες παραλλαγές του ιού.

3) Η ανοσία, δηλαδή η αντίσταση του οργανισμού έναντι του ιού, δεν διαρκεί για πάντα. Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, η προστασία έναντι του κορωνοϊού σε άτομα, που είτε έχουν νοσήσει, είτε έχουν εμβολιαστεί, είναι περίπου από έξι μήνες έως έναν χρόνο.

Πρέπει, όμως, να τονιστεί πως ο εμβολιασμός έναντι του κορωνοϊού είχε καθοριστική σημασία στην μείωση των θυμάτων. Για παράδειγμα, λόγω των μέτρων που είχαν πάρει εξ’ αρχής η Νέα Ζηλανδία και  το Χονγκ Κονγκ, είχαν ελάχιστα κρούσματα κορωνοϊού τα τελευταία δύο χρόνια. Από τα μέσα Φεβρουαρίου και μετά, αν και τα κρούσματα στις δύο περιοχές αυξήθηκαν με παρόμοιο τρόπο, το ποσοστό θανάτων διέφερε σημαντικά.  Το Χονγκ Κονγκ κατέγραψε υψηλότερη θνησιμότητα, σχεδόν 38 θάνατοι ανά εκατομμύριο κατοίκους, καθώς είχε μικρότερο ποσοστό πλήρως εμβολιασμένων.

Είναι, τελικά, ο ιός και τα στελέχη του «κατασκευασμένα»; Ποια είναι η γνώμη σας;

Το ερώτημα αυτό απασχόλησε την επιστημονική κοινότητα από την αρχή της πανδημίας. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, ο ιός δεν είναι κατασκευασμένος σε κάποιο εργαστήριο. Όλα τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι η διασπορά ξεκίνησε από την αγορά της Γιουχάν στην Κίνα και είναι εξαιρετικά απίθανο ότι προήλθε από εργαστήριο και στη συνέχεια τα άτομα που μολύνθηκαν να βρέθηκαν κατά σύμπτωση στην αγορά. Πολλοί ιοί έχουν μεταδοθεί στον άνθρωπο από τα ζώα και φαίνεται πως και ο ιός SARS-CoV-2 ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

Πόσο πιθανό είναι να επαναμολυνθούν άτομα από τον συγκεκριμένο κορωνοϊό;

Σε μια πρόσφατη επιστημονική μελέτη, που αφορούσε σε χιλιάδες άτομα, που μολύνθηκαν με τον κορωνοϊό SARS-CoV-2, η πρότερη μόλυνση μείωσε τον κίνδυνο επαναμόλυνσης από το ίδιο στέλεχος κατά 87%, σε σύγκριση με μη εμβολιασμένα ή με μη μολυσμένα άτομα. Το άλλο συμπέρασμα της μελέτης ήταν πως η προστασία αυτή παρέμεινε σε ποσοστό άνω του 80% για τουλάχιστον επτά μήνες. Η παρουσία λιγότερων εξουδετερωτικών αντισωμάτων αυξάνει την πιθανότητα επαναλοιμώξεων σε εμβολιασμένα άτομα.

Πρέπει να τονιστεί, πάντως, πως τα στοιχεία αυτά δεν θα πρέπει να εφησυχάζουν. Αφενός γιατί η προστασία απέναντι σε επαναμόλυνση δεν είναι 100% και αφετέρου γιατί, όπως έδειξε η ίδια μελέτη, ο κίνδυνος επαναμόλυνσης μάλλον αυξάνει για τους ηλικιωμένους, την πιο ευάλωτη ηλικιακή ομάδα.

Επιπλέον δεν γνωρίζουμε τεκμηριωμένα την πιθανότητα επαναμόλυνσης από διαφορετικό στέλεχος. Διαφαίνεται πως ο κίνδυνος επαναμόλυνσης με το στέλεχος Όμικρον για εκείνους, που είχαν μολυνθεί με το στέλεχος Άλφα, Βήτα ή Δέλτα, είναι μάλλον υψηλότερος.  

Ισχύει ότι η επικινδυνότητα του ιού μειώνεται με τον χρόνο;

Τελευταία υπάρχουν αναφορές πως η παραλλαγή Όμικρον και η πιο πρόσφατη υποπαραλλαγή της, η Όμικρον 2, προκαλούν ηπιότερη νόσο Covid-19. Οι αναφορές αυτές είναι σωστές, αλλά έχουν τροφοδοτήσει ένα αφήγημα, ότι ο ιός γίνεται οπωσδήποτε λιγότερο φονικός.

Αυτό είναι λάθος. Δεν είναι δεδομένο ότι ο κορωνοϊός θα γίνει ηπιότερος. Όλες οι παραλλαγές είναι θανατηφόρες, όλες σκοτώνουν. Πρόσφατα  στην Ολλανδία ανιχνεύθηκε μια νέα, άκρως παθογόνα παραλλαγή του ιού του ΑIDS, η οποία ευτυχώς ανταποκρίνεται στα αντιρετροϊκά φάρμακα. Παρότι ο κορωνοϊός και ο ΗIV είναι διαφορετικοί ιοί, το γεγονός είναι πως ένας γρήγορα εξελισσόμενος ιός δεν γίνεται πάντα λιγότερο επικίνδυνος, όσο περνάει ο χρόνος.

Επιπλέον έχει αναφερθεί πως τα εμβόλια «εξαναγκάζουν» τον ιό να μεταλλαχθεί. Η άποψη αυτή είναι, επίσης, λανθασμένη. Ο κορωνοϊός αλλάζει ανεξάρτητα από τον εμβολιασμό. Εκατοντάδες μεταλλαγές του συγκεκριμένου κορωνοϊού έχουν αναφερθεί, λίγες, όμως, έχουν επεκταθεί στον πληθυσμό.

Γιατί κάποιοι άνθρωποι νοσούν σοβαρά από την μόλυνση, ενώ άλλοι νοσούν ελαφρά ή είναι ασυμπτωματικοί;

Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν την έκβαση της μόλυνσης από τον ιό. Για παράδειγμα, άτομα με χρόνια νοσήματα όπως το άσθμα, τα μεταβολικά νοσήματα, η παχυσαρκία, έχουν αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν. Όμως αυτό δεν σημαίνει πως όλοι οι ασθενείς, που υποφέρουν από αυτά τα νοσήματα, θα νοσήσουν σοβαρά.

Αν δούμε τον γενικότερο υγιή πληθυσμό, θα παρατηρήσουμε αντίστοιχες συσχετίσεις, αν και σε μικρότερο βαθμό: κάποια άτομα νοσούν ελαφρά, κάποια βαρύτερα, ενώ υπάρχουν και εκείνοι που είναι ασυμπτωματικοί. Οι επιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν αυτά τα γεγονότα, ώστε να μπορέσουν να προστατεύσουν καλύτερα τον πληθυσμό.

Μια νέα μελέτη, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα σε έγκριτο διεθνές επιστημονικό περιοδικό, διερεύνησε γενετικούς παράγοντες, που επηρεάζουν τη βαρύτητα της νόσου COVID-19 και απάντησε σε μεγάλο βαθμό στο ερώτημα, γιατί κάποιοι άνθρωποι νοσούν βαρύτερα μετά από μόλυνση με τον ιό SARS-CoV‑2 σε σύγκριση με άλλους.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη παγκοσμίως γενετική μελέτη μέχρι σήμερα, η οποία συμπεριέλαβε συνολικά περισσότερες από 57.000 άτομα. Οι ερευνητές σύγκριναν το DNA 7.500 ασθενών με COVID-19, που νοσηλεύθηκαν σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, 46.770 ατόμων χωρίς τη νόσο (ομάδα ελέγχου) και 1.630 ατόμων που εμφάνισαν ήπια νόσο COVID-19. Η συγκριτική γενετική ανάλυση οδήγησε στον εντοπισμό 23 γενετικών παραγόντων, που συνδέονται με εκδήλωση σοβαρής νόσου. Οι γενετικοί παράγοντες, που ανακαλύφθηκαν, συνδέονται με την πήξη του αίματος, την ανοσολογική απόκριση στον ιό και την ένταση της φλεγμονής που ακολουθεί. Με απλά λόγια, τα άτομα που έχουν στο DNA τους αυτές τις ιδιαιτερότητες, έχουν αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν βαριά από COVID-19.

Τι είναι το σύνδρομο Long Post COVID; Υπάρχουν φάρμακα που το αντιμετωπίζουν;

Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, το 2% έως 15% των ασθενών, που εκδήλωσε COVID-19, θα αναπτύξει σύνδρομο Post COVID. Το εν λόγω σύνδρομο είναι συχνότερο σε γυναίκες, ηλικιωμένους, παχύσαρκους και σε άτομα με άσθμα. Υπάρχουν περισσότερα από 50 συμπτώματα του συνδρόμου Post COVID. Τα συχνότερα είναι κόπωση, δύσπνοια, πονοκέφαλοι, απώλεια μαλλιών και ύπνου. Εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της λοίμωξης ή αμέσως μετά και συνεχίζουν για πάνω από 12 εβδομάδες. Δεν υπάρχουν φάρμακα, που επιβεβαιωμένα αντιμετωπίζουν στο σύνολό του το σύνδρομο αυτό. Η καλύτερη προστασία είναι ο εμβολιασμός.

Επηρεάζουν οι διατροφικές συνήθειες την έκβαση της COVID-19;

Η διατροφή είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες, που συμβάλλουν στην προστασία του οργανισμού από τις λοιμώξεις γενικά. Υπάρχει μια επιστημονικά τεκμηριωμένη αντίστροφη συσχέτιση μεταξύ υγιεινής διατροφής και σοβαρής νόσησης με κορωνοϊό. Διατροφή πλούσια σε φυτικά προϊόντα, όπως είναι η Μεσογειακή δίαιτα, περιέχει δεκάδες προστατευτικές ουσίες, όπως φλαβονοειδή, καροτενοειδή, ρετινόλες, λυκοπένιο κτλ, που ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα.

Διαβάστε επίσης:

Έσπασαν το όριο των 500 εκατ. τα κρούσματα της Covid-19 σε όλο τον κόσμο

Βρετανία: Ενέκρινε το εμβόλιο κατά της COVID-19 της Valneva

Κυριαρχεί το στέλεχος ΒΑ.2 της Omicron