Μολονότι καταγράφεται βελτίωση στα ποσοστά επιβίωσης από τον καρκίνο, ο καρκίνος παραμένει η κύρια αιτία θανάτου από ασθένεια για άτομα ηλικίας από ενός έτους και άνω στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα μπορούσε άραγε η άσκηση να αποτελέσει θεραπεία-κλειδί για την καταπολέμηση του καρκίνου; Κι αν, όντως, ισχύει κάτι τέτοιο, πόση σωματική δραστηριότητα είναι απαραίτητη, για να υπάρξουν πραγματικά οφέλη για παιδιά και για ενήλικες ασθενείς;

Χάρη στις προόδους της ιατρικής, οι ασθενείς με καρκίνο, τόσο οι νέοι όσο και οι ηλικιωμένοι, μπορούν να προσμένουν μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Ωστόσο, παρόλη την πρόοδο, που έχει συντελεστεί, οι αριθμοί παραμένουν απογοητευτικοί, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Παιδιατρικής Ογκολογίας (European Society for PaediatricOncology, SIOP), κάθε 15 λεπτά, μια οικογένεια κάπου στην Ευρώπη μαθαίνει το συνταρακτικό νέο ότι το παιδί τους έχει καρκίνο.

Νέα δεδομένα έρχονται στο φως συνέχεια, και η άσκηση είναι ένας από τους τρόπους να αντιμετωπιστεί αυτό το σκληρό γεγονός. Κι όμως, η άσκηση ίσως να είναι ένα από τα τελευταία πράγματα που σκέφτεται κάποιος που έχει διαγνωστεί με καρκίνο.

Μπορεί άραγε να γίνει η άσκηση μία από τις πιο σημαντικές θεραπείες για τον καρκίνο στους νέους και να τους δώσει τη δύναμη να ζήσουν περισσότερο χωρίς σοβαρά προβλήματα υγείας;

Η έλλειψη σωματικής άσκησης είναι μία από τις συχνότερες παρενέργειες της θεραπείας του καρκίνου σε παιδιά και εφήβους. Στους ενήλικες αυτή η παρενέργεια αντιμετωπίζεται με μια προσαρμοσμένη θεραπεία μέσω της άσκησης, που ονομάζεται «ασκησιακή ογκολογία» (exerciseoncology στα αγγλικά) και χαίρει όλο και μεγαλύτερης αποδοχής ως επιλογή θεραπείας.

Δίνοντας έμφαση σε όλο το σώμα, χρησιμοποιεί ένα ευρύ φάσμα ασκήσεων όπως αναπνοές, ασκήσεις ισορροπίας και αεροβικής αλλά και διατάσεις και μυϊκή ενδυνάμωση.

Θεραπεία μέσω της άσκησης

Σύμφωνα με τον καθηγητή Dr. JörgFaber, επικεφαλής του Κέντρου Παιδικού Καρκίνου στο Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο του Mainz της Γερμανίας, «μελέτες παρέμβασης μέσω της άσκησης σε ενήλικες ασθενείς με καρκίνο έχουν δείξει τα ευεργετικά αποτελέσματα της σωματικής άσκησης στη μυϊκή και καρδιοαναπνευστική λειτουργία, τόσο κατά τη διάρκεια, όσο και μετά το πέρας της θεραπείας.

Επιπλέον, τα οφέλη αυτά σχετίζονται με σημαντική προοδευτική βελτίωση της σωματικής και ψυχικής υγείας των ασθενών και με τη μείωση της συχνότητας εμφάνισης των συχνότερων παρενεργειών, συμπεριλαμβανομένης της κόπωσης».

Παρά την επιτυχημένη εφαρμογή της στους ενήλικες, η ασκησιακή ογκολογία δεν έχει εφαρμοστεί ακόμη σε νεαρότερους ασθενείς, καθώς χρειάζεται να προσαρμοστεί στις ανάγκες τους.

Και το κυριότερο είναι ότι είναι διαθέσιμα περιορισμένα στοιχεία για το κατά πόσον η ασκησιακή ογκολογία μπορεί να βελτιώσει τη ζωή των παιδιών και των εφήβων με καρκίνο.

Σύμφωνα με την SandraStössel, επιστήμονα της άσκησης και συντονίστρια του παιδιατρικού προγράμματος ασκησιακής ογκολογίας στο Κέντρο Παιδικού Καρκίνου, λίγες είναι οι επιστημονικές μελέτες που αποδεικνύουν τον τρόπο, με τον οποίο η άσκηση έχει ευεργετική επίδραση στη σωματική και ψυχική ευεξία των παιδιατρικών ασθενών με καρκίνο.

Πολλοί παιδιατρικοί ασθενείς με καρκίνο στην Ε.Ε. δεν έχουν πρόσβαση σε προσαρμοσμένα προγράμματα άσκησης, που θα τους βοηθήσουν να φτάσουν σε ένα επαρκές επίπεδο σωματικής δραστηριότητας.

Όλο και περισσότερες μελέτες

Μία μελέτη, η οποία διεξάχθηκε στο Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο του Mainz, αναφέρει ότι η ασκησιακή ογκολογία μπορεί να έχει θετική επίδραση. «Πολλοί παιδιατρικοί ασθενείς με καρκίνο στην Ε.Ε. δεν έχουν πρόσβαση σε προσαρμοσμένα προγράμματα ασκήσεων, που θα τους βοηθήσουν να φτάσουν σε ένα επαρκές επίπεδο σωματικής δραστηριότητας», προσθέτει η ιατρός MarieNeu, συντονίστρια στο Κέντρο Παιδικού Καρκίνου.

«Το πρόγραμμα ασκήσεων θα πρέπει να προσαρμοστεί στη φυσιολογία και τα διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα των παιδιών».

Για να εξαγάγουμε οριστικά συμπεράσματα, χρειάζεται περισσότερη έρευνα και μεγαλύτερο δείγμα ασθενών. Εξίσου σημαντικό είναι να γνωρίζουμε πόση ακριβώς άσκηση είναι αρκετή για να κάνει αισθητή τη διαφορά.

Ο καθηγητής Dr. Faber και οι δύο συνεργάτες του έχουν αναλάβει τον συντονισμό της μεγαλύτερης μέχρι τώρα μελέτης για την επίδραση της άσκησης στην επιτυχημένη θεραπεία των παιδιών με καρκίνο στο πλαίσιο του έργου FORTEe. Στόχος τους είναι να καταλήξουν στη σωστή δόση άσκησης, η ένταση και η συχνότητα της οποίας θα χρειαστεί να προσαρμόζεται σε κάθε ασθενή.

Συνολικά, 450 ασθενείς ηλικίας 4 έως 21 ετών που πάσχουν από οποιαδήποτε μορφή καρκίνου θα συμμετάσχουν σε μια κλινική μελέτη όσο θα λαμβάνουν εντατική αγωγή για τον καρκίνο.

Ψηφιακή τεχνολογία στην Υγεία

Οι συνεργάτες στο έργο, το Πανεπιστήμιο OxfordBrookes και οι γερμανικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις Nurogames και Pixformance Sports, ανέπτυξαν μια εφαρμογή επαυξημένης πραγματικότητας (AR) και μια εφαρμογή ασκήσεων, που πρόκειται να προσαρμοστεί και να χρησιμοποιηθεί στην κλινική μελέτη.

Με τη βοήθεια της επαυξημένης πραγματικότητας η άσκηση γίνεται πιο αποτελεσματική και εξατομικευμένη, ενώ η εφαρμογή επιλέγει ασκήσεις αποκατάστασης με βάση την ηλικία του ασθενή και τις ατομικές ανάγκες του.

Εννέα νοσοκομεία από όλη την Ευρώπη (Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Ιταλία και Σλοβενία) πρόκειται να διεξάγουν ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα άσκησης με ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο.

Χάρη σε αυτές τις ψηφιακές τεχνολογίες, η εστιασμένη στην οικογένεια τηλεϊατρική φροντίδα από το σπίτι θα ενσωματωθεί στη θεραπεία για τον καρκίνο.

«Πρόκειται για ένα ουσιαστικό βήμα προς την κατεύθυνση της εφαρμογής της εξατομικευμένης ασκησιακής ογκολογίας ως μιας σημαντικής, πρωτότυπης θεραπείας για ασθενείς με καρκίνο και ενδεχομένως της ενίσχυσης της σωματικής και ψυχικής υγείας των παιδιών, των εφήβων και των νέων ενηλίκων τόσο εντός όσο και εκτός Ε.Ε.», επισημαίνει ο καθηγητής Dr. Faber.

Και συνεχίζει: «Δυνητικά, η θεραπεία μέσω της άσκησης θα εδραιωθεί ως το νέο πρότυπο φροντίδας για τους ασθενείς με καρκίνο στο μέλλον».

Η άσκηση καθυστερεί την επανεμφάνιση του καρκίνου;

Το 2020 περισσότεροι από 156.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από ορθοκολικό καρκίνο στην Ε.Ε. Πρόκειται για τη δεύτερη συχνότερη μορφή καρκίνου. Η Bente Klarlund Pedersen, καθηγήτρια περιεκτικής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης στη Δανία, έχει βάλει στόχο της να αποδείξει ότι η τακτική άσκηση μπορεί να καθυστερήσει ή να μειώσει τον κίνδυνο επανεμφάνισης όγκων σε ασθενείς με ορθοκολικό καρκίνο που εμφανίζουν μεταστάσεις στο συκώτι.

Τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία είναι συντριπτικά. Το πρόβλημα είναι ότι είναι διαθέσιμα μόνο από προκλινικές μελέτες. «Εκείνο που απομένει τώρα είναι να μετατρέψουμε αυτές τις ελπιδοφόρες παρατηρήσεις σε συγκεκριμένα κλινικά δεδομένα», δηλώνει η καθηγήτρια.

Όπως και τα παιδιά με καρκίνο, οι ασθενείς με μετάσταση από το έντερο ή το ορθό στο συκώτι υποεκπροσωπούνται στην έρευνα της ασκησιακής ογκολογίας.

«Η ενσωμάτωση μιας στρατηγικής ασκήσεων στην καθιερωμένη θεραπεία μπορεί να κρύβει πραγματικούς θησαυρούς για τον συγκεκριμένο πληθυσμό σε σχέση με τη βελτίωση των εκβάσεων της ασθένειας, τον αντίκτυπο των διαφορετικών συμπτωμάτων και την ποιότητα ζωής», εξηγεί η καθηγήτρια Pedersen, που διευθύνει επίσης το Κέντρο Φλεγμονής και Μεταβολισμού και το Κέντρο Tryg Fonden για την έρευνα πάνω στη σωματική δραστηριότητα στο Rigshospitalet, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Κοπεγχάγης.

Άσκηση σε δόσεις, σαν φάρμακο

Η ίδια θα διερευνήσει, επίσης, τρόπους εξεύρεσης της βέλτιστης δόσης άσκησης, μελετώντας τις διαφορές στη συχνότητα, τη διάρκεια και την ένταση της άσκησης για ασθενείς με ορθοκολικό καρκίνο στο πλαίσιο του έργου POET-mCRC.

Θα χρησιμοποιηθούν δύο δόσεις –μεσαία και μεγάλη– για να διερευνηθεί το κατά πόσον μπορούν να επιτευχθούν πρόσθετα οφέλη με μεγαλύτερη δόση άσκησης.

Οι ασθενείς με ορθοκολικό καρκίνο θα συμμετάσχουν σε ένα 6μηνης διάρκειας πρόγραμμα εκγύμνασης που περιλαμβάνει είτε 300 είτε 150 λεπτά άσκησης κάθε εβδομάδα.

Οι αλλαγές στη συνολική φυσική κατάσταση και το ανοσοποιητικό σύστημα θα αξιολογούνται πριν και μετά την περίοδο της εκγύμνασης. Θα αξιολογείται επίσης η καθυστέρηση στη δημιουργία νέων όγκων στη διάρκεια της ίδιας περιόδου.

Ωστόσο, κι εδώ τα αδιάσειστα στοιχεία είναι περιορισμένα. «Η άσκηση μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της μυϊκής μάζας και της σωματικής ρώμης του ασθενή», επισημαίνει η καθηγήτρια Pedersen. «Γνωρίζουμε ότι η άσκηση μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης 13 διαφορετικών καρκίνων, καθώς και του καρκίνου του εντέρου και του μαστού, ωστόσο, προσώρας οι μελέτες που αποδεικνύουν ότι η άσκηση αποτρέπει την επανεμφάνιση του καρκίνου μετά την αφαίρεση των όγκων είναι ελάχιστες».

Ο καρκίνος μας αφορά όλους

Η Επιτροπή σκοπεύει να οικοδομήσει μια ισχυρή Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας με τη συνεργασία και των 27 κρατών μελών στη βελτίωση της πρόληψης, της θεραπείας και της αποκατάστασης για ασθένειες όπως ο καρκίνος.

Ο στόχος αυτός είναι δυνατό να επιτευχθεί μέσω μιας σειράς πρωτοβουλιών. Μία από αυτές είναι το ευρωπαϊκό σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου, η απάντηση της Ε.Ε. στην αδήριτη ανάγκη για την ανανέωση της δέσμευσης στην πρόληψη, τη θεραπεία και τη φροντίδα του καρκίνου. Μια άλλη πρωτοβουλία είναι το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» για την καταπολέμηση του καρκίνου.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ένας δραστήριος τρόπος ζωής μπορεί να συμβάλει στην αποτροπή της εμφάνισης του καρκίνου. Το μόνο που χρειαζόμαστε τώρα είναι πιο χειροπιαστά στοιχεία ότι οι διαφορετικές μορφές και επίπεδα άσκησης όχι μόνο βοηθούν τους ασθενείς να επιβιώσουν αλλά και να ευημερήσουν τόσο κατά όσο και μετά τη διάγνωση του καρκίνου.

Αυτή θα είναι η αποστολή των καθηγητών Faber και Pedersen, και των ερευνητικών ομάδων τους, στο άμεσο μέλλον.