Το σύνδρομο long COVID ή η μακροχρόνια COVID-19 αποδεικνύεται το νέο «αντίπαλο δέος» της πανδημίας. Όπως μας λέει ο διδάκτωρ Μοριακής Βιολογίας του Πανεπιστημίου του Τορόντο και μόνιμος ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Mount Sinai Hospital, Γιάννης Πρασσάς, οι επιστήμονες δίνουν «μάχη» με τον χρόνο για να εντοπίσουν τους ύποπτους βιοδείκτες, οι οποίοι ευθύνονται για την εμφάνιση της long COVID σε συγκεκριμένους ασθενείς.

Στην εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη, που μας παραχώρησε ο κ. Πρασσάς, μας εξήγησε ποια είναι τα όργανα, που προσβάλλει η μακροχρόνια COVID, πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και ποια είναι, ακριβώς, τα ένοχα συμπτώματα.

Πάνω από όλα ο Έλληνας ερευνητής, που μαζί με συνεργάτες του μελετούν επισταμένα τη διάγνωση του συνδρόμου, ξεκαθαρίζει ότι όσοι πάσχουν δεν είναι κατά φαντασίαν ασθενείς και ότι η μακροχρόνια COVID θα είναι η νέα πρόκληση για τα συστήματα υγείας.

Αναλυτικά η συνέντευξη

Κύριε Πρασσά ποιο είναι το αντικείμενο της έρευνάς σας;

Εδώ και δύο χρόνια η long COVID αποτελεί μέρος της έρευνας, που κάνει η ομάδα μας. Προσπαθούμε, σε συνεργασία με το Τμήμα Παθολογίας του νοσοκομείου μας και σε συνεργασία με ασθενείς, που πάσχουν από αυτό το σύνδρομο, να συλλέγουμε διαρκώς δείγματα από αυτούς τους ασθενείς. Προσπαθούμε να βρούμε κάποιους βιοδείκτες, που να μας δώσουν να καταλάβουμε καλύτερα πότε ξεκινάει το σύνδρομο και ποιοι είναι οι μηχανισμοί πρόκλησής του.

Δώστε μας τον ορισμό της long COVID…

Μετά από μία ή δύο εβδομάδες οι περισσότεροι ασθενείς, που πέρασαν COVID-19, θα δουν τον οργανισμό τους να επανέρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα. Ένα ποσοστό 5-10% εκείνων, που νόσησαν, θα μείνει εγκλωβισμένο σε μία κατάσταση μη φυσιολογικής λειτουργίας. Αυτή η μη φυσιολογική λειτουργία παρατηρείται για τουλάχιστον 2 με 3 μήνες και μπορεί να κρατήσει μέχρι και χρόνια.

Και πώς ορίζεται αυτή η κατάσταση; Σε τι φάση βρίσκονται αυτοί οι ασθενείς, που λέτε ότι είναι εγκλωβισμένοι σε μακροχρόνια COVID;

Οι ασθενείς αυτοί έχουν κάποια χαρακτηριστικά συμπτώματα, με εξέχον την έντονη εξάντληση. Κι όταν λέμε εξάντληση, δεν λέμε π.χ. ότι έτρεχαν στίβο και εκεί που έκαναν 10 γύρους στο γήπεδο, τώρα μπορούν να κάνουν 9. Ενώ είναι κατά τα άλλα υγιέστατοι, νέοι άνθρωποι, ήταν αθλητικοί τύποι, τώρα δεν μπορούν να ανέβουν 5 σκαλιά, χωρίς να λαχανιάσουν, δεν μπορούν να πλύνουν τα δόντια τους, χωρίς να χρειαστεί να πάρουν ανάσες στο ενδιάμεσο. Είναι, δηλαδή, «κλειδωμένοι» σε μία κατάσταση, η οποία δεν τους επιτρέπει να κάνουνε ούτε τα απλά πράγματα της φυσιολογικής λειτουργίας τους. Και, καταλαβαίνετε, ότι αυτό είναι ένα φάσμα παθογενειών, οι οποίες είναι κάτω από την μακροχρόνια COVID.

Κι όταν αναφερόμαστε σε ένα 5%-10% του πληθυσμού που νοσεί, όταν θα μολυνθεί σχεδόν η πλειοψηφία της κοινωνίας μας μέσα σε έναν χρόνο από αυτόν τον υπερμεταδοτικό ιό, αντιλαμβάνεστε ότι μιλάμε για ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού μας, το οποίο θα το δούμε τους επόμενους μήνες μπροστά μας. Ήδη στην Ελλάδα έχουμε κάποιες χιλιάδες ανθρώπους, οι οποίοι είναι εγκλωβισμένοι σε αυτή την κατάσταση και πρέπει επειγόντως να σκύψει πάνω τους τόσο η επιστημονική κοινότητα όσο και στο σύνολό της η κοινωνία και να δούμε πώς θα τους περιθάλψουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Είναι κάτι που μας αφορά όλους.

Υπάρχουν ασθενείς, που ταλαιπωρούνται από το σύνδρομο της μακροχρόνιας COVID-19 πάνω από έναν χρόνο;

Ναι. Το έχω δει σε ασθενή, από τον οποίο συλλέγουμε δείγματα. Είναι 35 χρόνων, έκανε τρίαθλο, κατά τα άλλα υγιέστατος, νόσησε σχεδόν ασυμπτωματικά και εδώ και πάνω από ενάμιση χρόνο είναι σε αυτή την κατάσταση, στην οποία, δυστυχώς, να το πω απλά, δεν μπορεί να πάρει τα πόδια του. Μένει στο σπίτι του και μου λέει ότι για να ανέβει 10 σκάλες, πρέπει στη μέση να σταματήσει, γιατί παθαίνει ταχυκαρδία. Πολλοί κάνουν το λάθος να νομίζουν ότι πρόκειται για μία μετατραυματική ψυχολογική εμπειρία, ότι είναι ένα είδος στρες.

Δεν είναι καθόλου μετατραυματική εμπειρία, δεν είναι καθόλου στο μυαλό των ασθενών, είναι ξεκάθαρα μία νέα παθολογική κατάσταση, την οποία ενεργοποιεί η μόλυνση με αυτόν τον ιό.

Να τονίσουμε εδώ ότι αυτός ο ιός δεν είναι ο μόνος, που μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνια συμπτώματα. Κι άλλοι ιοί, όπως ο ιός Έμπολα, ακόμη και ο ιός της γρίπης, μπορούν να προκαλέσουν μακροχρόνια προβλήματα. Ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι ένα μεγάλο μέρος των αυτοάνοσων συμπτωμάτων, που βλέπουμε στην κοινότητα, ή ακόμη και καρκίνων, είναι αποτέλεσμα ιικών μολύνσεων που συνέβησαν σε κάποια φάση της ζωής μας. Δυστυχώς αυτό δεν έχει γίνει επαρκώς αντιληπτό από την κοινωνία. Ενώ και άλλοι ιοί έχουν μακροχρόνια συμπτώματα, δεν υπάρχουν σε αυτή την ένταση και στη συχνότητα που τα βλέπουμε με τον συγκεκριμένο ιό.

Γι’ αυτό θεωρώ ότι σίγουρα – όσο κι αν θέλουμε να βάλουμε το κεφάλι μας στην άμμο σαν στρουθοκάμηλοι – θα τη δούμε αυτή τη νέα πραγματικότητα, όταν θα νοσήσει πάρα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού μας και θα μείνει σε αυτή την κατάσταση. Τότε θα αναγκαστούμε να δούμε πιο σοβαρά τι συμβαίνει με αυτούς τους ανθρώπους, που, κακώς, ως τώρα τους είχαμε «τσουβαλιάσει» σε μία διάγνωση, που την ονομάζαμε χρόνιο σύνδρομο εξάντλησης. Και το λέω με απογοήτευση, γιατί αυτό είναι ένα «τσουβάλιασμα», επειδή δεν είχαν δοθεί επαρκείς πόροι στην έρευνα, ώστε να καταλάβουμε ποιοι είναι οι μηχανισμοί, που προκαλούν το εν λόγω σύνδρομο. Γιατί το να καταλάβεις τους μηχανισμούς, είναι μονόδρομος, αν θες να σχεδιάσεις καινούριες θεραπείες.

Οπότε αργεί η θεραπεία;

Όσοι έχουμε έρθει σε επαφή με αυτούς τους ανθρώπους, καταλαβαίνουμε ότι είναι μια κατάσταση πάρα πολύ δύσκολη. Το να βρεθείς ξαφνικά μετά από επαφή με έναν ιό σε μια κατάσταση, η οποία θα σου στερήσει κάποιες από τις απλές, φυσιολογικές λειτουργίες σου, από μία τρομερή εξάντληση, μέχρι του να χάσεις την ικανότητα να μπορείς να συγκεντρωθείς στη δουλειά σου, να χάσεις μέρος των αισθήσεών σου, να μην μπορείς να ελέγξεις τον τρόπο, με τον οποίο αναπνέεις… Όλα αυτά είναι συμπτώματα, που είναι πολύ κοινά σε αυτούς τους ασθενείς και, δυστυχώς, δεν έχουμε ακόμη τρόπο θεραπείας τους. Είναι, όμως, αντικείμενο πολύ έντονης μελέτης.

Ποιοι είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν long COVID;

Όσοι περάσουν πιο βαριά την οξεία φάση της μόλυνσης, έχουν περισσότερες πιθανότητες να πάθουν μακροχρόνια COVID. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι ακόμη και η ασυμπτωματική νόσος δεν μπορεί να το προκαλέσει. Δεν αποκλείεται. Επίσης οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση να πάθουν long COVID, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορούν να το πάθουν και πολύ νεότεροι. Το έχουμε δει να συμβαίνει και σε παιδιά.

Ποια είναι τα όργανα που προσβάλλονται;

Πολλοί νομίζουν ότι ο συγκεκριμένος ιός είναι ένας ιός του αναπνευστικού συστήματος, του άνω αναπνευστικού συστήματος συγκεκριμένα, που θα μείνει απλά στη μύτη μας και στον φάρυγγα και στη χειρότερη περίπτωση θα φτάσει μέχρι τα πνευμόνια μας.

Όμως είναι ένας ιός, που μπορεί και μολύνει οποιοδήποτε κύτταρο, καθώς παράγει έναν συγκεκριμένο υποδοχέα. Αυτός ο υποδοχέας εκφράζεται από σχεδόν όλα τα όργανα του σώματός μας. Συγκεκριμένα έχουμε βρει ότι ο ιός αυτός μολύνει την καρδιά, τα πνευμόνια, τα νεφρά, το έντερο, τον εγκέφαλο, είναι ένας ιός που προκαλεί αυτό που λέμε συστημική μόλυνση. Πλέον γνωρίζουμε ότι μετά από έναν χρόνο μόλυνσης, το ρίσκο για καρδιαγγειακά προβλήματα ή το ρίσκο για να πάθεις διαβήτη διπλασιάζεται στο σύνολο των νοσούντων. Αυτό δείχνει ξεκάθαρα ότι δεν είναι ένας απλός ιός του αναπνευστικού, που δημιουργεί κάποια προβλήματα στο πνευμόνι μας. Είναι ένας ιός, που μπορεί να δημιουργήσει συστημικά προβλήματα. Και πρέπει να το δούμε μέσα από τον φακό που βλέπουμε τις επιπλοκές της μακροχρόνιας COVID.

Αυτό, που έχει νόημα, είναι να καταλάβουμε ποιοι είναι οι μηχανισμοί. Γιατί το παθαίνουν συγκεκριμένοι άνθρωποι και άλλοι όχι. Από αυτά, που έχουμε δει ως τώρα, ο κάθε άνθρωπος έχει πολύ διαφορετική αντίδραση στην επαφή του με τον ιό. Παραδείγματος χάριν εμείς μελετάμε την έκφραση αυτοαντισωμάτων έναντι πρωτεϊνών του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος των ασθενών στην πρόκληση της μακροχρόνιας COVID-19. Προσπαθούμε να δούμε πώς η επαφή με τον ιό ταράσσει την κατάσταση ανοσοϊσορροπίας, που έχει ο καθένας μας. Μελετάμε τα αυτοαντισώματα, που παράγονται. Τώρα δημοσιεύουμε μία μελέτη, στην οποία είδαμε, δυστυχώς, ότι ο κάθε άνθρωπος, με βάση το ανοσολογικό προφίλ που είχε πριν από την επαφή του με τον ιό, δημιουργεί διαφορετικά αυτοαντισώματα απέναντι στον συγκεκριμένο ιό. Δεν βρήκαμε, δηλαδή, ένα συγκεκριμένο προφίλ αυτοαντισωμάτων, που να είναι χαρακτηριστικό για όλους τους ασθενείς.

Μπορείτε να μας πείτε με απλά λόγια ποιοι είναι οι μηχανισμοί που μελετώνται;

Υπάρχουν τρεις μηχανισμοί, που πρέπει να αναφερθούν σαν οι πιο πιθανοί. Ο πρώτος είναι αυτό που μελετάμε κι εμείς, δηλαδή η διαταραχή της αυτοάνοσης ισορροπίας, στην οποία βρίσκεται ο καθένας μας.

Η δεύτερη υπόθεση, που μελετάται πολύ και είναι πολύ πιθανό να συμβαίνει, είναι ότι σε κάποιους ανθρώπους που περνάνε μακροχρόνια COVID, το σώμα δεν μπορεί να καθαρίσει πλήρως από τον ιό, με αποτέλεσμα ένα πολύ μεγάλο μέρος της ενέργειας του οργανισμού να μείνει μόνιμα «κλειδωμένο» σε αυτή τη διαρκή, μάταιη ως τώρα, μάχη καθαρισμού του ιού από το σώμα τους. Αυτό μπορεί να δικαιολογήσει και το σύνδρομο της πολύ έντονης εξάντλησης. Γιατί όταν περνάμε στην οξεία φάση μίας μόλυνσης, το σώμα μας γυρνάει τον διακόπτη, για να το πω απλοϊκά, ώστε ένα μεγάλο μέρος της ενέργειας να αφιερωθεί στην άμυνα, για να καθαρίσει από αυτόν τον ιό. Συνήθως μετά από λίγες μέρες, όταν το σώμα μας, όντως, καθαρίζει από τον ιό, ξαναγυρνάει ο διακόπτης και τα επίπεδα ενέργειας επανέρχονται. Δυστυχώς σε αυτούς, που δεν μπορούν να καθαρίσουν από τον ιό, μένει μόνιμα ο διακόπτης σε αυτή την κατάσταση, με αποτέλεσμα να τους απομένει ένα πολύ μικρό μέρος της ενέργειας για όλες τις άλλες λειτουργίες.

Και ο τρίτος μηχανισμός που μελετάται, είναι οι φλεγμονές. Όταν έχουμε μια οξεία μόλυνση, μπορεί να δημιουργηθούν πολύ ξαφνικά μεγάλης έντασης φλεγμονικές αντιδράσεις κι αυτό να κάνει ζημιά σε συγκεκριμένα όργανα (όπως μικροθρομβώσεις). Οπότε, όταν ένας ιός μολύνει ένα σύνολο του συστήματος του οργανισμού και μπορεί να συμμετέχουν σε αυτό όλα τα όργανα, γίνεται πολύ πιο δύσκολη η εξατομικευμένη παθολογία του συνδρόμου, γιατί μπορεί να υπάρξουν διαφορετικές οδοί, οι οποίες να ταράξουν την ομαλή λειτουργία του οργανισμού.

Έχουμε κάτι να ελπίζουμε κύριε Πρασσά; Τι μπορούμε να κάνουμε μέχρι να βρεθεί θεραπεία;

Υπάρχει ελπίδα. Πλέον δίνονται αρκετά χρήματα στην έρευνα και υπάρχουν εξαιρετικοί επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι μελετάνε αυτό το σύνδρομο. Η καλύτερη θεραπεία είναι να αποφύγουμε τις επαναληπτικές μολύνσεις (επαναλοιμώξεις). Δεν γνωρίζουμε ποια είναι η επίπτωση των επαναλαμβανόμενων μολύνσεων, οπότε παραμένουμε εμβολιασμένοι – ο πιο σίγουρος τρόπος να μειωθούν οι πιθανότητες να εκτεθούμε και σε μακροχρόνιο σύνδρομο. Το εμβόλιο μειώνει κατά 50% την πιθανότητα για long COVID.

Στη θεραπεία η ελπίδα είναι στα αντιικά φάρμακα που έρχονται. Βλέπουμε ότι κάποια αντιικά φάρμακα είναι πιθανό να βοηθάνε τους ασθενείς να καθαρίσουν από τον ιό. Περιμένουμε με ανυπομονησία και αισιοδοξία να ακούσουμε τα νέα από τις νέες μελέτες.

Στο δικό μας εργαστήριο μας μελετάμε μόνο τη διάγνωση. Στη διάγνωση, όπως σας είπα, υπάρχουν συγκεκριμένοι βιοδείκτες. Δηλαδή ψάχνουμε τα αυτοαντισώματα, να βρούμε έναν συγκεκριμένο βιοδείκτη που να λέει ότι, αν έχεις αυτό το αυτοαντίσωμα, έχεις πιθανότητες να πάθεις long COVID. Δυστυχώς δεν έχουμε φτάσει ακόμη εκεί, είμαστε στο στάδιο της έρευνας. Υπάρχουν κάποιοι υποψήφιοι βιοδείκτες, τρέχουν μεγαλύτερες μελέτες και τους επόμενους μήνες θα ξέρουμε περισσότερα.

Διαβάστε επίσης:

Είναι η long COVID η νέα πανδημία; Τι δείχνουν διεθνείς μελέτες

«Όλες οι παραλλαγές του κορoνοϊού σκοτώνουν»: Ο καθηγητής Αριστείδης Ηλιόπουλος απαντά στα πιο συχνά ερωτήματα για την COVID-19

Τι προκαλεί στον εγκέφαλο το σύνδρομο long COVID – Τι έδειξε μεγάλη μελέτη