Αϋπνία: Το «βιολογικό παράδοξο» και οι αιτίες του

Η αϋπνία είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο στις σύγχρονες κοινωνίες, και μάλιστα με έντονη διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο φύλα, αφού για κάθε 10 άντρες που υποφέρουν από αϋπνία, υπάρχουν 14 γυναίκες με το ίδιο πρόβλημα.

Διαχωρίζεται σε οξεία αϋπνία, η οποία διαρκεί από τρεις εβδομάδες έως και έξι μήνες, και σε χρόνια αϋπνία που μπορεί να διαρκέσει από έξι μήνες έως και ένα χρόνο ή και πολύ περισσότερο.

‘Όμως, γιατί ενώ χρειαζόμαστε τον ύπνο δεν μπορούμε να κοιμηθούμε; Και γιατί ο ίδιος ο ψυχισμός μας, μας “απαγορεύει” αυτήν την απαραίτητη ψυχική διαδικασία, που είναι αναζωογονητική ή ακόμα και ευχάριστη;

Ο ύπνος είναι και απαραίτητος και ευχάριστος στον άνθρωπο και υπό αυτήν την άποψη, η αϋπνία όταν συμβαίνει αποτελεί ένα “βιολογικό παράδοξο”, υποστηρίζουν οι ειδικοί.

«Η αϋπνία είναι η δυσκολία επίτευξης και διατήρησης ικανοποιητικού ύπνου. Στην ουσία, όμως, είναι μια αινιγματική πτυχή στον ανθρώπινο ψυχισμό”, εξηγεί ο  κ. Γιώργος Παπαγεωργίου, Bsc (Psychology) University of London, MSc (Health Psychology) University of Central Lancashire, μέλος της Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης (IARPP) – ΗΠΑ.

“Συνηθίζουμε να αναφερόμαστε στις αϋπνίες, ως και να επρόκειτο για “πάθημα”, υπονοώντας ότι είναι κάτι που μας συμβαίνει από εξωτερικούς παράγοντες. Όμως, στην πραγματικότητα, η αϋπνία είναι ένα εσωτερικό φαινόμενο και μάλιστα πολύ παράδοξο, εφόσον ο ύπνος είναι και αναγκαίος αλλά και ευχάριστος για την εγκεφαλική και σωματική λειτουργία. Άρα προσεγγίζουμε το φαινόμενο καταρχήν με την παραδοχή ότι οι αϋπνίες είναι παράδοξες, αφού ο ψυχισμός φαίνεται να απαγορεύει στον εαυτό του μία φυσική και απαραίτητη διαδικασία”.

Τι είναι όμως, ο ύπνος και πως προκαλείται η αϋπνία;

Ο ύπνος είναι ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ανθρώπινης φύσης, υποστηρίζουν οι ειδικοί. Εμπεριέχει τη συσσώρευση των αντιληπτικών ερεθισμάτων που συνέβησαν στον πραγματικό εξωτερικό μας κόσμο και τελικά αποθηκεύτηκαν στον εγκέφαλο. ‘Όταν το συνειδητό μέρος (ο νους μας δηλαδή) πέφτει σε κατάσταση ύπνου, αυτά τα ερεθίσματα δεν χάνονται, αλλά παραμένουν σε εγρήγορση και μετατρέπονται σε ψυχικές (νοερές) αναπαραστάσεις, δηλαδή όνειρα.

Ο κ. Παπαγεωργίου αναλύει: “Κατά τη διάρκεια του ύπνου -και για να ακριβολογούμε κατά τη στιγμή που βυθιζόμαστε σε ύπνο- αυτές οι σκέψεις/αναπαραστάσεις μπορεί να διεγερθούν από τον συνειδητό Νου, εξαιτίας κάποιου άγχους ή αγωνίας και να μετατραπούν σε παραγωγή εγκεφαλικής λειτουργίας, δηλαδή ονείρου. Και η αϋπνία έρχεται πριν συμβεί αυτό. ‘Έρχεται ως ένας ψυχικός παράγοντας που παρεμβαίνει και προκαλεί αποσύνδεση της σωματικής ανάγκης του ύπνου”.

Αϋπνία:

Η αϋπνία δείχνει λοιπόν μία αποσύνδεση της σωματικής ανάγκης του ύπνου, εξαιτίας ενός ψυχικού παράγοντα που υπερτερεί πάνω σε αυτήν τη ανάγκη. Είναι δηλαδή, ένα ιδιαίτερο ψυχικό φαινόμενο “αποσύνδεσης της σωματικής ανάγκης του ύπνου”.

Παρουσιάζεται δε, ως ένα ιδιαίτερα επιθετικό φαινόμενο στον ίδιο τον ψυχισμό μας, εφόσον η αρχή της Ευχαρίστησης δεν ικανοποιείται. “Άρα, οι αϋπνίες», λέει ο κ. Παπαγεωργίου, «καταλήγουν να είναι ένα επιθετικό φαινόμενο εναντίον μας. Αφού αν το δει κάποιος με μία ψυχαναλυτική διάθεση, ο ύπνος ως ευχάριστη και επιθυμητή δραστηριότητα παρεμποδίζεται από τον ίδιο τον ψυχισμό που τον χρειάζεται!”

Γιατί το παθαίνουμε, όμως, αυτό; Η ψυχολογία γενικά, αλλά και η ψυχανάλυση ειδικότερα έχουν παράξει πολλές διαφωτιστικές θεωρίες.

Η έντονη σκέψη και η αποσύνδεση από το συναίσθημα στην αϋπνία

Στην αϋπνία, ο ψυχικός μηχανισμός τίθεται κάπως “εκτός λειτουργίας” σαν να παρενέβη μια σωματική αντίδραση, λέει ο κ. Παπαγεωργίου: “Είναι σαν κάποιο “τικ” να παραμερίζει τον ψυχικό μηχανισμό που οδηγεί στον ύπνο. Η “αποσύνδεση” αυτή συνήθως συμβαίνει όταν κάποιος ενδιαφέρεται υπερβολικά για το “εδώ και τώρα”, δηλαδή περισσότερο για την καθημερινότητά του, παρά για το πως αισθάνεται. Αντιλαμβάνεστε ότι το να απαλείφει κάποιος τον ψυχικό παράγοντα και να ζει στον “αυτόματο” δεν είναι υγιές φαινόμενο. Ούτε παράγει ευτυχισμένους ανθρώπους. Είναι παρόμοιος μηχανισμός με αυτόν που προκαλεί ψυχικές ασθένειες”, εξηγεί ο Διευθυντής της Ψυχικής Φροντίδας.

Πιο βαθιά! Ο ρόλος της μητέρας και πως σχετίζεται με την αϋπνία

Η θεωρία της ψυχανάλυσης διεισδύει και διερευνά συχνά το κεφάλαιο της αϋπνίας. “Μια ψυχαναλυτική ερμηνεία του φαινομένου της αϋπνίας” όπως λέει ο κ. Γιώργος Παπαγεωργίου, είναι ότι “πρόκειται για μία ναρκισσιστική πληγή που προκαλείται από την ανεπάρκεια της μητέρας, δηλαδή από την αδυναμία της να φροντίσει για την ψυχική χαλάρωση του παιδιού της, ώστε να του εξασφαλίσει έναν καλό ύπνο. Με απλά λόγια, όταν το: “Κοιμήσου κι εγώ είμαι εδώ, θα φροντίσω για όλα” της μητέρας δεν υπάρχει, ή ίσως υπήρξε όμως δεν εκφράζεται σωστά προς το παιδί, τότε το παιδί δεν θα μπορεί να χαλαρώσει για να απολαύσει τον ύπνο του”.

Όταν αυτό εγκατασταθεί ως παιδικό αίσθημα, δυστυχώς θα συνεχιστεί για πολλές δεκαετίες μετά την παιδική ηλικία και καμιά φορά έως και τα βαθιά γεράματα του “παιδιού”, που πλέον θα έχει μεγαλώσει.

Ο κ. Παπαγεωργίου συμπληρώνει: “Στο παιδί που κάποτε “εμποδίστηκε” από μία μητέρα να αφεθεί στην παθητικότητα του (δηλαδή το ίδιο το παιδί να αφεθεί στο αίσθημα “μένω εγώ το παιδί ήσυχο και κοιμάμαι, ο κόσμος γύρω μου είναι καλός”), ο ύπνος αποτυγχάνει να λειτουργήσει ως αυτο-ηρεμιστικός μηχανισμός. ‘Έτσι το παιδί δεν καταφέρνει να κοιμάται καλά ούτε ως ενήλικας”.

Η πατρική φιγούρα και πως σχετίζεται με την αϋπνία

“Όταν ο ψυχισμός “απαγορεύει” στον εαυτό του την επίτευξη ευχαρίστησης μέσω του ύπνου, αυτό είναι μία μορφή απώλειας, η οποία απώλεια εκδηλώνεται ως παθητικότητα: δεν δραστηριοποιούμαστε ενεργητικά, απλώς ξαγρυπνάμε ή κοιμόμαστε λίγο και ταλαιπωρούμαστε. Αυτή η παθητική στάση θεωρούμε ότι οφείλεται σε κάποιο ψυχικό τραύμα από το παρελθόν, που μπορεί να οδηγήσει σε αυτό που λέμε με τη δύσκολη  φράση: “ναρκισσιστική απώλεια του Εγώ”.

Με απλά λόγια, η κατάσταση αυτή συνοψίζεται στην ισχυρή άποψη, ότι:

Όταν είναι κακή η ψυχική επαφή μεταξύ μητέρας και παιδιού, αναπτύσσονται δυσμενείς συνθήκες για την ανατροφή, από τις οποίες προκύπτει ανέφικτη κι η αναπαράσταση ενός “ποθητού” πατέρα μέσα στο μυαλό του παιδιού, με συνέπεια ο πατέρας ως ψυχική φιγούρα να γίνεται παθογενής για το παιδί. Δηλαδή η σχέση και με τον πατέρα δημιουργεί παθολογία στο παιδί”.

Φυσικά, δεν μιλάμε  για τον πατέρα τον ίδιο ως φυσικό άνθρωπο, αλλά αυτό που έχει το παιδί στο μυαλό του γι’αυτόν. ‘Όταν η πατρική φιγούρα, δηλαδή, δεν είναι ποθητή, και αξιοθαύμαστη για το παιδί, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια προτύπου, άρα σε ένα τραύμα.

Ο κ. Παπαγεωργίου επεξηγεί: “Ας φανταστούμε την ύπαρξη αυτού του τραύματος σαν μία χαρακιά σε έναν καθρέφτη, που εμποδίζει την αυτό-ηρεμιστική συμπεριφορά, όπως είναι φυσικά ο ύπνος. Είναι, δηλαδή, σαν να προσπαθούμε να κοιταχτούμε σε έναν καθρέφτη που είναι ο εαυτός μας και μία βαθιά χαρακιά, ένα ράγισμα (δηλαδή το τραύμα) σε αυτόν τον καθρέφτη, να μας χαλάει όλη την εικόνα που θα μας έκανε ευτυχισμένους”, καταλήγει ο κ. Παπαγεωργίου.

Τι μπορούμε να κάνουμε για τις αϋπνίες

Αν θεωρήσουμε τελικά ότι η αϋπνία, αποτελεί την επίπτωση μιας ψυχικής έλλειψης κι ότι η ψυχική έλλειψη μπορεί να σχετίζεται στο μυαλό του παιδιού με την απώλεια ενός αξιοθαύμαστου πατέρα, ή με τη διαπίστωση ότι η μητέρα δεν ήταν αρκετά προστατευτική, τότε αυτή η ψυχική έλλειψη μπορεί να γίνει αιτία, για αυτό που περιγράφει ο Φρόιντ, ως “ενεστώσα νεύρωση”. Υπάρχουσα κι ανοιχτή πηγή άγχους δηλαδή, που επιφέρει δυσκολίες, οι οποίες εκδηλώνονται με αϋπνίες», αναφέρει ο κ. Παπαγεωργίου και καταλήγει:

“Όλα αυτά είναι δύσκολες έννοιες και βαθιοί μηχανισμοί. Όμως προσωπικά πιστεύω πως όποιος εργαστεί πάνω σε αυτό που του συμβαίνει και ξεκινήσει μία αναλυτική ψυχοθεραπεία, θα μπορέσει να φέρει στο φως την αιτία των αϋπνιών του και μέσα από αυτό να μειώσει τη δύναμη των αρνητικών επιπτώσεων. Να το πούμε και πιο απλά: αυτοί που ανακαλύπτουν τον εαυτό τους μέσα από την ψυχοθεραπεία, μπορεί να επιτύχουν σύντομα καλύτερο, περισσότερο και πιο ποιοτικό ύπνο”.