Παρά την εσφαλμένη αντίληψη που επικρατεί, θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν πως, με βάση την ιστορική εμπειρία, το ενδεχόμενο να προκληθεί μαζική τεχνολογική ανεργία είναι εξαιρετικά απομακρυσμένο. Ο λεγόμενος τεχνολογικός πεσιμισμός (techno-pessimism) είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται ξανά και ξανά εδώ και σχεδόν 200 χρόνια, από τους περίφημους Λουδίτες στην Αγγλία του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα. Σε πείσμα αυτών των απαισιόδοξων προβλέψεων, μετά από δυόμισι αιώνες σύγχρονης βιομηχανικής οικονομίας, έχουμε κατακτήσει επίπεδα ευημερίας που θα φαίνονταν αδιανόητα μερικές γενιές πριν, ενώ η απασχόληση δεν φαίνεται να έχει αποδυναμωθεί συνολικά.

Το σημερινό κύμα γενετικής τεχνητής νοημοσύνης (generative AI), στο βαθμό που ουσιαστικά συμπληρώνει δεξιότητες που παραδοσιακά θεωρούνται προνόμιο του ανθρώπου, όπως η κριτική σκέψη ή η διαπροσωπική επικοινωνία, και επιτρέπει την εξατομίκευση σε συνδυασμό με μια απείρως μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύ, μπορεί να αυξήσει σημαντικά την παραγωγικότητα. Μπορεί να ενισχύσει την παραγωγικότητα ακόμη και σε τομείς που παραδοσιακά πιστευόταν ότι δεν επιδέχονται αυτοματοποίηση, ιδίως οι προσωπικές υπηρεσίες όπως η ιατρική ή η εκπαίδευση, οι οποίες ουσιαστικά παρέχονται με τις ίδιες διαδικασίες εδώ και δεκαετίες. Η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να συμβάλει στην αύξηση της παραγωγικότητας και μέσω της επιτάχυνσης της καινοτομίας, καθώς επιτρέπει ταχύτερη επεξεργασία και υπολογισμό δεδομένων. Ο ρυθμός ανόδου της παραγωγικότητας στις προηγμένες οικονομίες παραμένει χαμηλός εδώ και πολλά χρόνια, εν μέρει λόγω του ότι οι υπηρεσίες, που αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μερίδιο της οικονομίας μας, εμφανίζουν διαρθρωτικά μικρότερη αύξηση παραγωγικότητας.

Παρότι γενικά δεν αναμένεται να πληγεί η συνολική απασχόληση, οι τεχνολογικές αλλαγές μπορεί να έχουν αναδιανεμητικές επιδράσεις. Η τεχνολογία τείνει να αντικαθιστά ορισμένες εργασίες, επιτρέποντας στον άνθρωπο να ασχοληθεί με άλλες, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί νέες θέσεις απασχόλησης. Πράγματι, ερευνητικές μελέτες έχουν δείξει ότι η αύξηση της απασχόλησης τείνει να συγκεντρώνεται στα λεγόμενα νέα επαγγέλματα.

Στο παρελθόν, οι τεχνολογικές εξελίξεις στην αυτοματοποίηση συνήθως επηρέαζαν διαδικασίες ρουτίνας, δηλαδή επαναλαμβανόμενες διαδικασίες που μπορούσαν να κωδικοποιηθούν. Αυτό οδήγησε σε πόλωση της αγοράς εργασίας, με την απασχόληση να συρρικνώνεται στα ενδιάμεσα κλιμάκια της κατανομής των μισθών και να αυξάνεται στο άνω και στο κάτω άκρο της κατανομής. Η πόλωση αυτή είναι ίσως το κυρίαρχο φαινόμενο στην αγορά εργασίας τις τελευταίες δεκαετίες στις προηγμένες οικονομίες.

Ωστόσο, η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να αυτοματοποιεί και μη επαναλαμβανόμενες εργασίες, επηρεάζοντας και άλλες πολυπληθείς ομάδες του εργατικού δυναμικού. Τα πρόσφατα επιτεύγματα της τεχνητής νοημοσύνης, ιδίως τα μοντέλα μεγάλων γλωσσών (large language models – LLMs), έχουν τεράστιες δυνατότητες αξιοποίησης σε πιο αφηρημένα γνωστικά καθήκοντα, όπως π.χ. ο προγραμματισμός Η/Υ, που μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε ότι απλά συμπληρώνονται από την τεχνολογία.

Η έρευνα πάνω σ’ αυτό το θέμα βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, πάντως κάποιες μελέτες έχουν ήδη διαπιστώσει θετική συσχέτιση μεταξύ μισθών και βαθμού διείσδυσης των μοντέλων μεγάλων γλωσσών, δηλαδή το εντελώς αντίθετο από ό,τι ίσχυε σε παλαιότερα κύματα αυτοματοποίησης.

Στην πραγματικότητα, υπάρχει η πιθανότητα η τεχνητή νοημοσύνη να περιορίσει σημαντικά την εισοδηματική ανισότητα μεταξύ υψηλών και χαμηλών εισοδηματικών κλιμακίων, αλλά να μην επηρεάσει το ανώτατο 1%, που αποτελείται από τους εργαζομένους στην κορυφή της μισθολογικής πυραμίδας (superstar workers) και τους ιδιοκτήτες κεφαλαίου. Επειδή οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης βρίσκονται ακόμη στα σπάργανα, υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα ως προς τις πιθανές επιδράσεις τους, σύμφωνα με έρευνα μεταξύ ευρωπαίων οικονομολόγων.

Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι αυτές οι μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές συντελούνται εν μέσω άλλων ευρύτερων αλλαγών, με κυριότερες τη γήρανση του πληθυσμού, τον αυξανόμενο ρόλο της γεωπολιτικής και τη μετανάστευση, που ενδεχομένως αλληλεπιδρούν με την τεχνητή νοημοσύνη.

Συγκεκριμένα, μετά τη διατάραξη του διεθνούς εμπορίου λόγω της πανδημίας COVID-19 και τις αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις, παρατηρείται ολοένα και μεγαλύτερη τάση επαναπατρισμού της παραγωγής ή μεταφοράς της σε γειτονικές χώρες. Μαζί με την αύξηση των εμπορικών κυρώσεων και άλλων εμπορικών περιορισμών, αυτή η διαφαινόμενη τάση γεωοικονομικού κατακερματισμού ίσως σηματοδοτεί την έναρξη μιας εποχής αντιστροφής της παγκοσμιοποίησης (deglobalisation), που δεν γνωρίζουμε πώς θα αλληλεπιδράσει με τις υπόλοιπες τάσεις.

Για παράδειγμα, η τάση επαναπατρισμού των αλυσίδων παραγωγής στις προηγμένες οικονομίες είναι πιθανόν να οδηγήσει σε αυξημένη χρήση των ρομπότ, τα οποία τείνουν να χρησιμοποιούνται περισσότερο στις κοινωνίες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα δημογραφικής γήρανσης. Ταυτόχρονα, η αντιστροφή της παγκοσμιοποίησης μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στα μακροοικονομικά μεγέθη, λειτουργώντας ως αρνητική διαταραχή που πλήττει την πλευρά της προσφοράς, αυξάνοντας τις τιμές και μειώνοντας το προϊόν, τουλάχιστον πρόσκαιρα.