Αυτή η «επίθεση» ακούστηκε σε όλον τον κόσμο. Ένας μικρός αριθμός  διαδηλωτών, ο οποίος διαμαρτύρεται για τον υπερτουρισμό περιέλουσε τους επισκέπτες της Βαρκελώνης με νεροπίστολα, διώχνοντάς τους από τις ταράτσες των εστιατορίων.

Καθώς οι εικόνες από την επίθεση με τα νερά έκαναν τον γύρο του κόσμου από τις ΗΠΑ μέχρι την Κίνα και την Αυστραλία και προκάλεσαν μια κρίση «branding» για την ισπανική πόλη, τα στελέχη του τουρισμού καταδίκασαν τους πιστολάδες επειδή τρόμαξαν τους επισκέπτες.

1

Οι διοργανωτές λένε ότι η επίθεση δεν ήταν προγραμματισμένη αλλά ήταν απολύτως κατανοητή.

«Ο κόσμος είναι τσαντισμένος», λέει ο Martí Cusó, ο οποίος βοήθησε στη διεύθυνση της πορείας διαμαρτυρίας των 3.000 ατόμων. «Είναι φυσιολογικό η δυσαρέσκειά σου να στρέφεται σε αυτό που είναι πιο κοντά σου, ένα ξενοδοχείο ή τουρίστες σε μια βεράντα για παράδειγμα».

Έκρηξη τουριστών στη Μεσόγειο

Η αντίδραση για τον υπερτουρισμό, δεν περιορίζεται στην Βαρκελώνη. Η Ευρώπη έχει χαρακτηριστεί ως το μουσείο του κόσμου και η Μεσόγειος έχει ευδοκιμήσει ως το παραλιακό της θέρετρο.

Οι ευρωπαϊκές χώρες φιλοξένησαν 709 εκατ. διεθνείς επισκέπτες πέρυσι, με όσους προέρχονται από την  Βόρεια Αμερική να αυξάνεται, όμως η συντριπτική πλειοψηφία αφορά τουρίστες εντός της Ευρώπης.

Αλλά σε ορισμένες χώρες ο αριθμός των επισκεπτών έχει αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό που, από τη Βενετία και το Άμστερνταμ μέχρι τη Λισαβόνα και το ελληνικό νησί της Σαντορίνης, η υπομονή των ντόπιων έχει εξαντληθεί.

Περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, η Ισπανία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. Είναι η δεύτερη χώρα που καταγράφει τους περισσότερους τουρίστες στον κόσμο, καθώς δέχτηκε 85 εκατομμύρια ξένους ταξιδιώτες πέρυσι. Εξαρτάται περισσότερο από τον τουρισμό από τη Γαλλία, που είναι ο κορυφαίος προορισμός και δέχεται περισσότερους επισκέπτες ανά κάτοικο.

Η πίεση αυξάνεται εδώ και χρόνια καθώς οι αριθμοί ανεβαίνουν, αλλά φέτος οι πιέσεις στην Ισπανία έγιναν αφόρητες. Οι κάτοικοι διαμαρτύρονται ότι η στέγαση έχει γίνει απλησίαστη, οι δημόσιες συγκοινωνίες δεν λειτουργούν, τα μεσαιωνικά κέντρα των πόλεων έχουν γίνει «Ντίσνεϋ», τα αποθέματα νερού εξαντλούνται και η αντικοινωνική συμπεριφορά είναι διάχυτη.

Πολλοί λένε τώρα ότι φτάνει πια. Τους τελευταίους τρεις μήνες οι αντιτουριστικές διαμαρτυρίες συγκέντρωσαν 56.000 άτομα στα Κανάρια Νησιά και 10.000 άτομα στο νησί της Μαγιόρκα, όπου οι ντόπιοι σηκώθηκαν νωρίς για να «καταλάβουν» μια από τις πιο δημοφιλείς παραλίες της στο Instagram.

Στις νότιες ακτές της ηπειρωτικής χώρας, περισσότεροι από 5.000 κάτοικοι εμφανίστηκαν στη Μάλαγα μαζί με αρκετές χιλιάδες κατοίκους στο Αλικάντε και το Καντίζ. Υπήρξαν διαδηλώσεις στη Σεβίλλη, στο Σαν Σεμπαστιάν, ακόμη και στη συνοικία Lavapiés της Μαδρίτης, μιας από τις πιο μοδάτες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Το καλοκαίρι έχει γίνει συνώνυμο της «τουριστο-φοβίας».

Παρά την «ψυχρολουσία» που δέχθηκαν οι τουρίστες στη Βαρκελώνη, ο στόχος των διαμαρτυριών δεν είναι να συκοφαντήσουν ή να κατηγορήσουν μεμονωμένους επισκέπτες», εξηγεί ο Cusó. «Δεν είναι αυτοί οι υπεύθυνοι. Την ευθύνη φέρουν η τουριστική βιομηχανία και οι κυβερνήσεις που επέτρεψαν στη βιομηχανία αυτή να κάνει ό,τι θέλει».

Και συνεχίζει: «Αυτό που έχει σημαδέψει τη Βαρκελώνη είναι η βιαιότητα του τουρισμού, ο τρόπος με τον οποίο καταλαμβάνει τους δημόσιους χώρους, ιδιωτικοποιεί τα πράγματα και διώχνει τους ανθρώπους».

Το ευρωπαϊκό πείραμα

Η Ισπανία εξελίσσεται σε ευρωπαϊκό πείραμα για το αν η οργή μπορεί να μετατραπεί σε δύναμη ανανέωσης – και όχι αποσταθεροποίησης.

Εξάλλου, η διάλυση ενός τομέα που αποτελεί την οικονομική αιμοδοσία πολλών περιοχών είναι επικίνδυνη. Εδώ και έξι δεκαετίες, ο κλάδος έχει γίνει κινητήριος μοχλός θέσεων εργασίας και κερδών. Αντιπροσωπεύει το 12-13% του εθνικού ΑΕΠ και έχει φέρει την Ισπανία στις τάξεις των πλούσιων χωρών. Αλλά ένα σύνθημα συνοψίζει ένα κοινό αίσθημα: «Τουρισμός, ναι. Αλλά όχι έτσι».

Ο Jordi Hereu, υπουργός Τουρισμού της Ισπανίας, έχει κατά νου να βρει τη σωστή ισορροπία. Το ρεκόρ επισκεπτών της χώρας πέρυσι ήταν «μια αδιαμφισβήτητη επιτυχία», λέει. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των επισκεπτών από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο θα είναι αυξημένος κατά 13% σε σχέση με πέρυσι. Αλλά η Ισπανία πρέπει να θυμάται ότι οι τουριστικοί της «μαγνήτες» είναι επίσης η πατρίδα των ανθρώπων της, προσθέτει ο Hereu. «Πρέπει να αφουγκραστούμε τα αιτήματά τους, απ’ όπου κι αν προέρχονται, γιατί χωρίς τους πολίτες δεν υπάρχουν τουριστικοί προορισμοί». Το ερώτημα είναι, πώς μπορεί να διορθωθεί ο τουριστικός της τομέας – και με ποιο οικονομικό κόστος;

Ήδη από το 2001, οι Κανάριοι Νήσοι θέσπισαν μορατόριουμ στις νέες κατασκευές σε τουριστικές περιοχές σε μια προσπάθεια να ελέγξουν τον αριθμό των τουριστών. Πριν από δέκα χρόνια, εν μέσω κοινωνικής αναταραχής για τα μέτρα λιτότητας της ευρωζώνης, η Βαρκελώνη είδε τις πρώτες διαδηλώσεις μεγάλης κλίμακας κατά του τουρισμού. Αλλά από τότε η φύση του προβλήματος έχει αλλάξει.

Πρώτον, η αναζήτηση εμπειριών και αυθεντικότητας έγινε viral: περισσότεροι τουρίστες άρχισαν να εγκαταλείπουν τις παραλίες και τα κέντρα των πόλεων για να συρρεύσουν σε φεστιβάλ, απομονωμένα χωριά και φυσικά πάρκα που δεν είχαν συνηθίσει να βλέπουν, αλλά τα είδαν από τους ταξιδιωτικούς influencers.

Στη συνέχεια, ο Covid-19 χτύπησε. Οι κάτοικοι πήραν ξαφνικά τη γεύση ότι τα σπίτια τους ήταν και πάλι δικά τους, αλλά υπάρχει και η άλλη πλευρά: οι κυβερνήσεις δημιούργησαν τεράστια χρέη για να αντισταθμίσουν την εξαφάνιση των τουριστικών εσόδων. Όταν η πανδημία υποχώρησε, οι ταξιδιώτες επέστρεψαν με μια νέα όρεξη και η Πολιτεία ήταν απελπισμένη να τους υποδεχτούν ξανά.

Υποστηρικτές και πολέμιοι

Αυτή η στιγμή είναι «ποιοτικά διαφορετική» από το μακροχρόνιο ζήτημα του μαζικού τουρισμού, λέει ο Άγγελος Βαρβαρούσης, ακαδημαϊκός και πολεοδόμος με έδρα τη Βαρκελώνη και την Αθήνα. «Δεν είναι θέμα αριθμών, είναι ότι πόλεις, περιοχές, ακόμη και ολόκληρες χώρες μετατρέπονται σε «τουριστικοποιημένες» κοινωνίες. Πράγμα που σημαίνει ότι τα τοπία τους, οι οικονομίες τους, οι εικόνες τους λειτουργούν για να εξυπηρετήσουν τους τουρίστες. Πρόκειται για μια μορφή αποικιοποίησης».

Στην περίπτωση της Βαρκελώνης, η δυσαρέσκεια ενώνει δύο σκέλη της κοινωνικής ζωής που συνήθως είναι αντίθετα: τον συντηρητικό σνομπισμό για τις κατώτερες τάξεις των επισκεπτών και τον αριστερό αντικαπιταλισμό μιας πόλης με αναρχικές ρίζες.

Αλλά η τουριστική βιομηχανία είναι πρόθυμη να υποβαθμίσει τη σημασία των διαδηλώσεων. Ο Jorge Marichal, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης ξενοδοχείων στα Κανάρια Νησιά και επικεφαλής της βιομηχανικής ομάδας των ξενοδόχων CEHAT, κατηγορεί τον σκανδαλοθηρικό Τύπο. «Έχουμε μια από τις πιο ανταγωνιστικές τουριστικές οικονομίες στον κόσμο και οι άνθρωποι λένε ότι το μοντέλο πρέπει να αλλάξει; Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να πιάσουμε δουλειά», λέει.

Ο Arturo Mas-Sardá, πρόεδρος του λούνα παρκ και του ξενοδοχειακού συγκροτήματος PortAventura στην καταλανική ακτή, λέει ότι είναι απαραίτητο να «αποδραματοποιηθεί» το θέμα και να γίνει καλύτερη δουλειά στην επικοινωνία του τρόπου με τον οποίο «ο τουρισμός έχει τεράστιες θετικές επιπτώσεις όσον αφορά το ΑΕΠ και τον αριθμό των θέσεων εργασίας που δημιουργεί».

Αναφερόμενος στα νεροπίστολα, λέει: «Προφανώς, όταν συμβαίνουν πράγματα σαν αυτό, προσελκύουν την προσοχή και έχουν αντίκτυπο, αλλά οι διαδηλωτές είναι σε μεγάλο βαθμό μειοψηφία».

Τα προτεινόμενα μέτρα αντιμετώπισης του υπερτουρισμού μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες. Η πρώτη, και φαινομενικά η απλούστερη, είναι η καλύτερη εποπτεία και ο αυστηρότερος έλεγχος από τις περιφερειακές και δημοτικές κυβερνήσεις.

Οι αξιωματούχοι στην Ισπανία πατάνε την κατάχρηση των δημόσιων χώρων. Σε όλες τις Βαλεαρίδες Νήσους, ένα διάταγμα που εγκρίθηκε τον Μάιο απαγορεύει στους ανθρώπους να πίνουν εκτός εγκεκριμένων χώρων και διατάσσει τα σκάφη για πάρτι να μείνουν μακριά από τις ακτές. Το Σαν Σεμπαστιάν έχει περιορίσει τα γκρουπ εκδρομών σε 25 άτομα για να μειώσει τη συμφόρηση των πεζοδρομίων. Η Βαρκελώνη έχει στραφεί στην έκδοση εισιτηρίων μόνο μέσω διαδικτύου για το Parc Güell και έχει αφαιρέσει μια διαδρομή του τοπικού λεωφορείου από τους χάρτες της Google, ώστε να μην τη χρησιμοποιούν οι τουρίστες.

Σε πολλά τουριστικά κέντρα πολλαπλασιάζονται τα πρόστιμα για την ούρηση στους δρόμους, ακόμη και στη θάλασσα.

Το αγκάθι της στέγης στα ελληνικά νησιά

Πολλοί κάτοικοι της περιοχής απαιτούν νέα μέτρα για την αντιμετώπιση του πιο επώδυνου αποτελέσματος του υπερτουρισμού: τη στέγαση. Καθώς η προσφορά ακινήτων όσο πληθαίνουν τα διαμερίσματα τύπου Airbnb και οι εξοχικές κατοικίες αλλοδαπών, η εκτόξευση των ενοικίων έχει αφήσει το προσωπικό εστιατορίων και ξενοδοχείων να ζει σε τροχόσπιτα, σκηνές ή αυτοκίνητα σε ελληνικά και ισπανικά νησιά.

Το πρόβλημα επιδεινώνεται από το γεγονός ότι οι περισσότερες θέσεις εργασίας στον τουρισμό είναι χαμηλής ειδίκευσης και χαμηλά αμειβόμενες.

Ως απάντηση, η Λισαβόνα ανέστειλε την έκδοση νέων αδειών βραχυχρόνιας μίσθωσης. Η Βαρκελώνη έχει λάβει τα πιο δραστικά μέτρα, υποσχόμενη να κλείσει τα 10.000 διαμερίσματα τύπου Airbnb – τα οποία αντιστοιχούν στο 40% των κλινών των επισκεπτών – μέχρι τα τέλη του 2028.

Αλλά αντιμετωπίζει μια σειρά νομικών προκλήσεων από τους ιδιοκτήτες ακινήτων. Η κίνηση αυτή θα τιμωρήσει τις πολλές οικογένειες με παιδιά που μένουν σε αυτά επειδή τα ξενοδοχεία είναι πολύ ακριβά, λέει ο Marian Muro, γενικός διευθυντής της Apartur, μιας ομάδας πίεσης για τα διαμερίσματα διακοπών. “Η πόλη δεν θα έχει τα απαραίτητα καταλύματα. Έτσι, οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να είναι τεράστιες», λέει η ίδια.

Η δεύτερη λύση είναι να αλλάξει το είδος των τουριστών που προσελκύει ένας προορισμός, ανεβάζοντας την τιμή του – και στην περίπτωση της Βαρκελώνης να αποτρέψει τα πάρτι εργένηδων και κοριτσιών. «Δεν θέλουμε τους τουρίστες που έρχονται για να κάνουν αυτό που δεν μπορούν να κάνουν στις χώρες τους», λέει ο Mateu Hernández, γενικός διευθυντής του Turisme de Barcelona, ενός οργανισμού δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που προωθεί τις ομορφιές της πόλης.

«Δεν θέλουμε τους τουρίστες που έρχονται για να μεθύσουν. Δεν θέλουμε τους τουρίστες που έρχονται εδώ για να φάνε φτηνά».

Αλλά δεν θα επαναλάβει την ωμή εκστρατεία «μείνετε μακριά» του Άμστερνταμ, το οποίο προσπάθησε ανεπιτυχώς να διώξει τους μεθυσμένους Βρετανούς. Αντ’ αυτού, το σχέδιο είναι να στραφεί σε μάρκετινγκ υψηλού επιπέδου που επικεντρώνεται στα καλά εστιατόρια της Βαρκελώνης, στα μουσικά φεστιβάλ και στην καλλιτεχνική κληρονομιά του Πικάσο, του Γκαουντί και του Μιρό.

Πολυτέλεια ή ελιτισμός;

Η Βαρκελώνη θέλει να μετατρέψει τη φιλοξενία του φετινού ιστιοπλοϊκού διαγωνισμού America’s Cup, που χρηματοδοτείται από τη Louis Vuitton, σε έμβλημα πολυτέλειας. «Η δέσμευση για ποιοτικό τουρισμό αποτελεί εγγύηση για την αύξηση της ποιότητας της απασχόλησης επίσης», λέει ο Hernández.

Από την άλλη πολλοί προειδοποιούν ότι ο υπερβολικός ελιτισμός δεν είναι βιώσιμος, ενώ παράλληλα είναι τοξικός.

Ο Iñaki López de Viñaspre, συνιδρυτής του γκουρμέ ομίλου εστιατορίων Sagardi, σημειώνει ότι οι άνθρωποι που ερωτεύτηκαν τη Βαρκελώνη τρώγοντας σάντουιτς ως φοιτητές μπορεί να επιστρέψουν δύο δεκαετίες αργότερα ως μεγαλοκαταναλωτές.

Η τρίτη λύση για τον υπερτουρισμό, που προωθείται από πολλούς στην ταξιδιωτική βιομηχανία, στηρίζεται στην ιδέα ότι η ρίζα του προβλήματος δεν είναι οι πολλοί άνθρωποι, αλλά η πολύ μικρή χωρητικότητα.

 «Δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι οι υποδομές πρέπει να συμβαδίζουν με την αύξηση του πληθυσμού», λέει ο Marichal, από το λόμπι των ξενοδοχείων. «Μπορώ να σας δώσω 1.000 παραδείγματα. Πάρτε ένα τυπικό μικρό ψαροχώρι. Από τη δεκαετία του 1960 έχει μετατραπεί σε τουριστικό προορισμό. Αλλά δεν έχει αποχετευτικό σύστημα, δεν υπάρχουν επενδύσεις σε δρόμους, δεν υπάρχουν αρκετές κατοικίες για τους ανθρώπους που εργάζονται στην τουριστική βιομηχανία».

Η τελευταία, πιο ριζοσπαστική προτεινόμενη λύση είναι η αποανάπτυξη, ή η συρρίκνωση του συνολικού αριθμού των διεθνών τουριστών. Η αντικαπιταλιστική εκδοχή απορρίπτει την έννοια των ταξιδιών στο εξωτερικό ως δικαίωμα, τονίζει την ανάγκη μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από τις μεταφορές και εφιστά την προσοχή σε όσους εξακολουθούν να μην μπορούν να αντέξουν οικονομικά κανενός είδους διακοπές. Ο Ernest Cañada, ερευνητής της Alba Sud, μιας ομάδας που ασκεί κριτική στον τουρισμό, λέει: «Αυτό που ζητάμε είναι μια αλλαγή στις τουριστικές πολιτικές ώστε να δοθεί η δυνατότητα στην πλειοψηφία του πληθυσμού να οργανώνει διακοπές κοντά στο σπίτι του».

Ο Jordi Valls, αντιδήμαρχος, λέει ότι η πόλη χρειάζεται περισσότερη βιομηχανία και τεχνολογική καινοτομία για να αντισταθμίσει το οικονομικό βάρος του τουρισμού. Αντιπροσωπεύει το 14% του ΑΕΠ της πόλης και λέει ότι η κυβέρνηση δεν θέλει το ποσοστό αυτό να είναι πολύ υψηλότερο. «Δεν θέλουμε να είμαστε απόλυτα εξαρτημένοι», λέει.

Διαβάστε επίσης:

Ντόναλντ Τραμπ: Πού είχε χαθεί τόσο καιρό η Μελάνια;

Burberry, Marc Jacobs και άλλα ισχυρά brands ειδών πολυτελείας προχωρούν σε εκπτώσεις άνω του 50%

Αφιέρωμα των FT στην Αθηναϊκή Ριβιέρα: Ο Πανάς, ο Αθανασίου, η ανάπλαση και οι αντιδράσεις των δημάρχων

© The Financial Times Limited 2024. All Rights Reserved. Not to be redistributed, copied or modified in any way.
mononews.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation.