Η Ελλάδα έχει την 4η καλύτερη επίδοση στην ΕΕ το 2021 με 54% λιγότερες εκπομπές σε σχέση με το 2005 και βρίσκεται πολύ κοντά στην 1η Πορτογαλία (-57%), αναφέρει το Green Tank. Στην ΕΕ – και σε μεγαλύτερο βαθμό στην Ελλάδα – οι επιδόσεις αυτές επιτεύχθηκαν κυρίως λόγω του δραστικού περιορισμού της χρήσης λιγνίτη και λιθάνθρακα και θα ήταν ακόμα μεγαλύτερες αν το ίδιο χρονικό διάστημα δεν λάμβανε χώρα αλματώδης άνοδος της χρήσης ορυκτού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή.

Αυτό προκύπτει από την ανάλυση που πραγματοποίησε το Green Tank, σχετικά τις τάσεις στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (ΑΘ) στην Ελλάδα και την ΕΕ των τομέων που υπάγονται στο ΣΕΔΕ συγκρίνοντας τις εκπομπές ΑΘ του 2021 τόσο σε σχέση με αυτές κατά την έναρξη του ΣΕΔΕ (2005), όσο και σε σχέση με την αρχή της 3ης φάσης του (2013), χρησιμοποιώντας  επίσημα στοιχεία.

Σημειώνει ότι η ενεργοβόρος βιομηχανία στην Ελλάδα συνέβαλε ελάχιστα στη μείωση των αερίων θερμοκηπίου από τους τομείς του ΣΕΔΕ έως και το 2021 μειώνοντας κατά μόλις 3% τις εκπομπές της σε σχέση με το 2013 και ότι η ΕΕ αύξησε τις εκπομπές της κατά 7% το 2021 σε σχέση με το 2020 αλλά σε σχέση με το 2005 πέτυχε μείωση κατά 35%.

Στην Ελλάδα, το συντριπτικά μεγαλύτερο μερίδιο των εκπομπών του τομέα της καύσης προέρχεται από την ηλεκτροπαραγωγή. Σε αυτόν τον τομέα παραδοσιακά στην Ελλάδα και από την έναρξη της λειτουργίας του ΣΕΔΕ, τη μερίδα του λέοντος είχαν οι εκπομπές από τις λιγνιτικές μονάδες. Λόγω της δραστικής μείωσης του μεριδίου του λιγνίτη στο μίγμα ηλεκτροπαραγωγής τα τελευταία χρόνια όμως, οι εκπομπές αυτές έχουν μειωθεί δραματικά. Έτσι, το 2021 οι εκπομπές CO2 από λιγνίτη στην Ελλάδα μειώθηκαν κατά 77% σε σχέση με το 2013, ενώ σε αντίθεση με πολλές ευρωπαϊκές χώρες μειώθηκαν και σε σχέση με το 2020 κατά 9%. Στον αντίποδα, οι εκπομπές από ορυκτό αέριο αυξάνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια. Ειδικότερα, το 2021 αυξήθηκαν κατά 67% σε σχέση με το 2013, ενώ σε σχέση με το 2020 παρουσιάστηκαν αυξημένες κατά 16%. Ως αποτέλεσμα, για πρώτη φορά από την έναρξη λειτουργίας του ΣΕΔΕ, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από μονάδες που καίνε ορυκτό αέριο ήταν περισσότερες από αυτές των λιγνιτικών μονάδων. Οι εκπομπές από πετρέλαιο παρέμειναν σχετικά σταθερές από την έναρξη της 3ης φάσης του ΣΕΔΕ το 2013, παρουσιάζοντας μικρή πτώση τα 2 τελευταία χρόνια (-12%) γεγονός που πιθανώς να οφείλεται στον συνδυασμό της μείωσης του τουρισμού λόγω πανδημίας και της διασύνδεσης ορισμένων νησιωτικών συστημάτων με το διασυνδεδεμένο δίκτυο της Ελλάδας.

Σε αντίθεση με άλλα κράτη μέλη που ιστορικά είχαν μεγάλη εξάρτηση από στερεά ορυκτά καύσιμα (όπως η Πολωνία και η Βουλγαρία), η Ελλάδα μείωσε σημαντικά τις εκπομπές ΑΘ στο ΣΕΔΕ (-54% το 2021 σε σχέση με το 2005), πετυχαίνοντας μάλιστα την τέταρτη καλύτερη επίδοση στην ΕΕ-27, πολύ κοντά στην πρώτη, της Πορτογαλίας (-57%). Αυτή η επίδοση επιτεύχθηκε λόγω της ραγδαίας μείωσης της λιγνιτικής παραγωγής τα τελευταία χρόνια (-77% το 2021 σε σχέση με το 2013) στην Ελλάδα και θα ήταν πολύ μεγαλύτερη, αν την ίδια περίοδο δεν σημειωνόταν μεγάλη αύξηση στις εκπομπές από τις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής ορυκτού αερίου κατά σχεδόν 67%, καθώς και αν οι ενεργοβόρες βιομηχανίες κατόρθωναν να μειώσουν το ανθρακικό τους αποτύπωμα περισσότερο από το σχεδόν αμελητέο 3%. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι για να διατηρηθεί η Ελλάδα ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ-27 με τις καλύτερες κλιματικές επιδόσεις στους τομείς του ΣΕΔΕ, είναι απαραίτητη η συνέχιση της πορείας της απολιγνιτοποίησης, αλλά με παράλληλη υποκατάσταση της χρήσης ορυκτού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ.

Τι προτείνει το Green Tank

Όπως καταλήγει το Green Tank ,τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι απολύτως αναγκαία η μείωση των εκπομπών από την ενεργοβόρο βιομηχανία, καθώς δίχως τη συνεισφορά του κλάδου είναι πρακτικά αδύνατη η επίτευξη των κλιματικών στόχων.

Για αυτόν τον λόγο κρίνεται απαραίτητη η επίσπευση της κατάργησης των δωρεάν δικαιωμάτων προς τη βιομηχανία, το αργότερο ως το 2032 και η περαιτέρω ενίσχυση των προτύπων (benchmarks) που καθορίζουν την κατανομή των δωρεάν δικαιωμάτων ανάμεσα στις βιομηχανίες με στόχο αυτή να προωθήσει τον πράσινο μετασχηματισμό των βιομηχανικών διεργασιών. Για τον σκοπό αυτό άλλωστε η ΕΕ-27 ενισχύει το Ταμείο Καινοτομίας (Innovation Fund) το οποίο ενδέχεται να μετονομαστεί σε Ταμείο Κλιματικών Επενδύσεων (Climate Investment Fund), αντικατοπτρίζοντας την έμφαση που δίνουν οι πολιτικές ομάδες στο Ευρωκοινοβούλιο στη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος των βιομηχανιών.

Η ανάλυση τονίζει πως εν μέσω ενεργειακής κρίσης και ενόψει των τριμερών διαπραγματεύσεων για την αναθεώρηση της σχετικής οδηγίας, είναι απαραίτητο το ΣΕΔΕ να  ενισχυθεί με:

  • πιο φιλόδοξο κλιματικό στόχο για το 2030,
  • πιο ισχυρό Αποθεματικό Σταθερότητας (ΜSR),
  • ταχύτερη κατάργηση των δωρεάν δικαιωμάτων εκπομπών για τη βιομηχανία

Δύο αντίθετες τάσεις

Το Green Tank σημειώνει ότι  με φόντο τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, αναθεωρείται αυτήν την περίοδο η οδηγία που διέπει το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), δηλαδή το Χρηματιστήριο Ρύπων, το οποίο αποτελεί τη «ναυαρχίδα» της ευρωπαϊκής κλιματικής πολιτικής.

Σημειώνεται, ότι ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να διασφαλίσει την επίτευξη των κλιματικών στόχων που θα τη θωρακίσουν από τις ολέθριες επιπτώσεις της πολύ μεγαλύτερης κλιματικής κρίσης, πολλά ευρωπαϊκά κράτη και μαζί με αυτά και η Ελλάδα, αυξάνουν βραχυπρόθεσμα την εξορυκτική δραστηριότητα λιγνίτη και λιθάνθρακα και εξετάζουν το ενδεχόμενο προσαρμογής των χρονοδιαγραμμάτων απόσυρσης των ανθρακικών τους μονάδων.

Είναι αξιοσημείωτο, τονίζει,  ότι παρά τη συγκυρία, το Ευρωκοινοβούλιο αποφάσισε αύξηση της κλιματικής φιλοδοξίας των τομέων που υπάγονται στο ΣΕΔΕ και ενίσχυση του μηχανισμού που διέπει το Αποθεματικό Σταθερότητας (Market Stability Reserve), στοιχεία που θα ενισχύσουν την τιμή του άνθρακα τα επόμενα χρόνια. Επιπλέον, οι ευρωβουλευτές ζητούν επιτάχυνση της κατάργησης των δωρεάν δικαιωμάτων στη βιομηχανία και αυστηροποίηση των προτύπων (benchmarks) με στόχο την παρακίνηση των βιομηχανιών για δραστικές αλλαγές στις παραγωγικές διαδικασίες ώστε να μειωθεί το ανθρακικό τους αποτύπωμα, το οποίο παραμένει σταθερά υψηλό από την έναρξη λειτουργίας του ΣΕΔΕ το 2005 ως σήμερα. Εξίσου σημαντική είναι και η θέση του Ευρωκοινοβουλίου υπέρ του αποκλεισμού των επενδύσεων σε όλα τα ορυκτά καύσιμα (συμπεριλαμβανομένου και του ορυκτού αερίου) από το Ταμείο Εκσυγχρονισμού καθώς και η υποχρεωτική χρήση όλων των εσόδων των κρατών μελών από το ΣΕΔΕ για κλιματική δράση.

Ωστόσο, οι θέσεις του Συμβουλίου των υπουργών, όπως αυτή εκφράστηκε από τη «γενική προσέγγιση», η οποία συμφωνήθηκε στο τέλος Ιουνίου, κινούνται σε διαφορετικό μήκος κύματος στα παραπάνω κρίσιμα θέματα, οι τριμερείς διαπραγματεύσεις μεταξύ Συμβουλίου, Ευρωκοινοβουλίου και Επιτροπής αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.