Βασιλικό κοιμητήριο Τατοΐου – Από τον Γεώργιο Α΄ στη Φρειδερίκη και τον Κωνσταντίνο

Σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία του Τατοΐου έναν λόφο τριγυρισμένο από πανύψηλα δέντρα, όπου το αεράκι είναι πιο δροσερό από συνήθως, είχε ταφεί πριν από ενάμιση περίπου αιώνα, το 1880, το μόλις έξι μηνών κοριτσάκι του Γεωργίου Α′ και της Όλγας κι εκεί η βασίλισσα είχε θελήσει να κτιστεί μία εκκλησία. Καθιερώνοντας παράλληλα τον τόπο ως χώρο ταφής των μελών της βασιλικής οικογένειας.

Και έτσι έγινε στα χρόνια που ακολούθησαν και με όλες τις ιστορικές εξελίξεις που μεσολάβησαν. Στον ναό της Αναστάσεως προστέθηκε αργότερα το Μαυσωλείο (1936-1940) συμπληρώνοντας την ενότητα του Βασιλικού Κοιμητηρίου εκεί, όπου την Δευτέρα θα ταφεί και ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος Β΄, ύστερα από επιθυμία του, η οποία έγινε δεκτή. Όπως αναφέρθηκε εξάλλου θα είναι η προτελευταία ταφή στο Τατόι, το οποίο ανήκει στο δημόσιο.

Η περιοχή έχει αλλάξει ωστόσο πολύ, κυρίως λόγω της μεγάλης πυρκαγιάς του 2021, που έκαψε πολλά δέντρα, αφήνοντας όμως τα μνημεία ανεπηρέαστα. Ήδη εξάλλου, οι εργασίες υπό την εποπτεία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, που είναι επικεφαλής του προγράμματος ανάπλασης του Τατοΐου και επίσημη εκπρόσωπος της κυβέρνησης στην κηδεία του τέως βασιλιά προχωρούν ώστε η έκταση να έχει καθαριστεί ως την Δευτέρα. Τα συνεργεία κόβουν και απομακρύνουν τους κορμούς των καμένων δέντρων ενώ γίνεται και καθαρισμός όλης της διαδρομής που οδηγεί στο κοιμητήριο.

Η ταφή της Φρειδερίκης

Είκοσι μία ταφές μελών της βασιλικής οικογένειας έχουν γίνει σ΄αυτό το κοιμητήριο αλλά πλέον επεισοδιακή ήταν αυτή της Φρειδερίκης το 1981. Αν και είχε πεθάνει στα ισπανικά ανάκτορα όπου ζούσε κυρίως, κοντά στην κόρη της βασίλισσα Σοφία, επιθυμία της ήταν να ταφεί στο Τατόι δίπλα στον σύζυγό της Παύλο, ο οποίος είχε αποβιώσει από το 1964.

Με το δημοψήφισμα του 1974 όμως, η βασιλεία είχε καταργηθεί στην Ελλάδα, επιπλέον οι μνήμες από την δικτατορία και την ανάμειξη του παλατιού στα γεγονότα εκείνης της εποχής ήταν νωπά. Οι αντιδράσεις έτσι ήταν μεγάλες  και το γεγονός πολιτικοποιήθηκε έντονα, με την κυβέρνηση Γεωργίου Ράλλη να προσπαθεί να αποκλιμακώσει την κατάσταση.

Μετά το αποτυχημένο αντικίνημά του,  το 1967 ο Κωνσταντίνος δεν είχε επιστρέψει ποτέ στην Ελλάδα, ωστόσο δεν είχε χάσει ούτε την ελληνική ιθαγένεια, ούτε την περιουσία του, έτσι το Τατόι  του ανήκει ακόμη, ενώ τυπικά μπορούσε να έλθει στη χώρα όποτε ήθελε. Όσον αφορά εξάλλου την ταφή της μητέρας του είχε ζητήσει να γίνει η εξόδιος ακολουθία στην Μητρόπολη και στη συνέχεια η ταφή στο Τατόι. Κάτι που δεν έγινε αποδεκτό όμως από τον Ράλλη, που ανακοίνωσε, ότι έπρεπε να γίνουν όλα στο Τατόι την ίδια μέρα, καθώς ενδέχετο να υπάρξουν ταραχές στην Μητρόπολη. Αυτό και έγινε στις 12 Φεβρουαρίου με αυστηρά μέτρα προστασίας από χιλιάδες αστυνομικούς που είχαν αποκλείσει την περιοχή.

Η άφιξη του Κωνσταντίνου πάντως στη χώρα έμεινε ιστορική και για ένα ακόμη γεγονός, καθώς κατεβαίνοντας από το αεροπλάνο  στο Ελληνικό γονάτισε και φίλησε το έδαφος. Τέλος, το 2020 σημειώθηκε βανδαλισμός του ταφικού μνημείου του Παύλου και της Φρειδερίκης, ωστόσο ο σταυρός που βρέθηκε σπασμένος αποκαταστάθηκε γρήγορα.

Ο ναός της Αναστάσεως και ο Παύλος

Σε αρκετή απόσταση από το κτίριο του ανακτόρου και γενικότερα του συνόλου των κτισμάτων βρίσκεται ο λόφος του Παλαιοκάστρου, όπου κτίσθηκε ο ναός της Αναστάσεως. Ο θεμέλιος λίθος του να κατατέθηκε  το 1899 αλλά η ολοκλήρωσή του καθυστέρησε αρκετά χρόνια. Αρχιτέκτονας ήταν ο Αναστάσιος Μεταξάς, ο οποίος ανέλαβε να τον σχεδιάσει στην τυπική μορφή του σταυροειδούς ναού με κεντρικό τρούλο, παίρνοντας μάλιστα υπ΄όψη του το σχέδιο της Μητρόπολης των Αθηνών. Εξωτερικά το κτίριο χαρακτηρίζεται από περιμετρικές φέρουσες λιθοδομές  ενώ  έχει ξύλινη στέγη.

Η αποπεράτωση του ναού όμως, έγινε πολύ αργότερα, το 1950 -52 επί Παύλου Α΄ ο οποίος είχε ζητήσει γι΄αυτό το σκοπό τη συνδρομή του βυζαντινολόγου και ακαδημαϊκού Γεωργίου Σωτηρίου. Η κατασκευή του τέμπλου έτσι, και Αγίας Τράπεζας είχαν ως πρότυπα βυζαντινά γλυπτά. Όσον αφορά την αγιογράφηση ανατέθηκε από τον βασιλιά στον αγιογράφο Κομνηνό Καλόθετο, που ήταν μέλος της αδελφότητας «Ζωή».

Ενδιαφέρον έχει το γεγονός, ότι η εικονογράφηση περιλαμβάνει και ολόσωμες μορφές αγίων με ονόματα που ταυτίζονται με αυτά μελών της βασιλικής οικογένειας, εκτός από εκείνους που δεν ήταν ορθόδοξοι. Οι ιερές εικόνες, τα καντήλια και τα προσκυνητάρια επιλέχθηκαν επίσης από τον Παύλο ενώ δημιουργήθηκε και μία παιδική εκκλησιαστική χορωδία. Εφημέριος εξάλλου, τοποθετήθηκε ο αρχιμανδρίτης Ιερώνυμος Κοτσώνης, ο οποίος αργότερα, επί χούντας θα γινόταν Αρχιεπίσκοπος με την παράνομη αποπομπή του ως τότε Αρχιεπισκόπου Χρυσόστομου.

Με πρωτοβουλία του Παύλου εξάλλου είχε καθιερωθεί και η ραδιοφωνική μετάδοση της Θείας Λειτουργίας από το βασιλικό παρεκκλήσι.

Το Μαυσωλείο των εξορίστων

Απέναντι από την εκκλησία, το Μαυσωλείο με την βυζαντινίζουσα αρχιτεκτονική, έργο του αρχιτέκτονα Μανώλη Λαζαρίδη είναι ένα τετράγωνο, ταφικό κτίσμα με τρούλο. Εξωτερικά χαρακτηρίζεται για τις περιμετρικές λιθοδομές του και τους θόλους.  Στο κτίριο υπάρχουν οι τάφοι μόνον του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄, της βασίλισσας Σοφίας και του βασιλιά  Αλέξανδρου. Οι σοροί των δύο πρώτων είχαν παραμείνει άταφοι στην κρύπτη της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας της Φλωρεντίας  επί μακρόν.

Ο Κωνσταντίνος Α΄ είχε πεθάνει το 1923 στην Ιταλία όπου είχε καταφύγει εξόριστος, μετά τα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής ενώ στη συνέχεια πέθανε και η γυναίκα του. Όσο για τον γιο τους Αλέξανδρο, που είχε πεθάνει από το δάγκωμα μαϊμούς –γεγονός που ακόμη συζητείται– , ήταν ενταφιασμένος αρχικά μπροστά στο ναό της Αναστάσεως. Τελικώς τον Νοέμβριο του 1936 οι σοροί όλων  ενταφιάστηκαν στο Μαυσωλείο, που στο μεταξύ είχε κατασκευαστεί.

Σε λιτούς, μαρμάρινους τάφους έχουν ταφεί εξάλλου όλα τα μέλη της βασιλικής οικογένειας. Στις χαραγμένες επιγραφές αναφέρονται το όνομα και η ιδιότητα κάθε μέλους στα ελληνικά και τα δανικά, ενώ σε κάποια και στα ρωσικά.

Στην περιοχή υπάρχει τέλος και το Φυλάκιο των τάφων, ένα κτίριο του 1950, στη θέση παλαιότερου από τον 19^ο αιώνα. Είναι ένα μικρό ισόγειο κτίριο με ξύλινη στέγη και βυζαντινά κεραμίδια για τις ανάγκες διημέρευσης των φυλάκων.

Διαβάστε επίσης:

Η περιουσία του Κωνσταντίνου και οι διεκδικήσεις από το ελληνικό κράτος

Tέως βασιλιάς Κωνσταντίνος: Οι βασιλικές οικογένειες που θα παρευρεθούν στην κηδεία τη Δευτέρα