Το Παρίσι αποθεώνει τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο – Μεγάλη έκθεση έργων του στο Grand Palais

Την πρώτη μεγάλη έκθεση στη Γαλλία αφιερωμένη στον Ελ Γκρέκο με εξήντα έργα του, που τον έχουν καθιερώσει ως έναν από τους μεγαλύτερους ζωγράφους παγκοσμίως στην ιστορία της τέχνης παρουσιάζει σε έκθεσή του το Grand Palais στο Παρίσι.

Ένας φόρος τιμής στον μεγάλο Κρητικό, Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, που όπως αναφέρουν οι επιμελητές της συνδυάζει στο έργο του το χρώμα του Τισιανό, την τόλμη του Τιντορέτο και το ηρωικό ύφος του Μικελάντζελο αλλά προ πάντων βάζει την δική του προσωπική σφραγίδα πάνω και πέρα από όλους τους άλλους μεγάλους δασκάλους.

Να σημειωθεί μάλιστα, ότι επίκεντρο αυτής της έκθεσης είναι η καθυστερημένη αναγνώριση του Γκρέκο σε παγκόσμιο επίπεδο, κάτι που συνέβη περί τα τέλη του 19 ου αιώνα, όταν οι ιστορικοί της τέχνης αλλά και οι ομότεχνοί του ανακάλυπταν αυτόν τον κρυμμένο θησαυρό στην Ισπανία, όπου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. ΄Ετσι, ώστε να θεωρείται σήμερα ο τελευταίος χρονικά, μεγάλος δημιουργός της Αναγέννησης και ταυτόχρονα ο πρώτος σπουδαίος ζωγράφος της νέας Χρυσής Εποχής του νεωτερισμού στην τέχνη συνδέοντας τον Τισιανό με τους Φωβιστές και τον Μανιερισμό, τον Κυβισμό, τον Εξπρεσιονισμό και την Αφαίρεση.

Να σημειωθεί μάλιστα, ότι στην έκθεση του Grand Palais, που συνδιοργανώνεται με το Μουσείο του Λούβρου και το Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγου μεταξύ των χορηγών είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Ακόμη και σήμερα οι ιστορικοί πάντως αναζητούν το βασικό στοιχείο της δημιουργικής διαδικασίας του Γκρέκο, άλλοτε στην κληρονομιά της βυζαντινής του εκπαίδευσης στον Χάνδακα της Κρήτης με την επανάληψη πρωτοτύπων κι άλλοτε στην έμπνευση από τις πρακτικές που αναπτύχθηκαν στα εργαστήρια της Βενετίας, όπου έφθασε στις αρχές του 1567.

Για να καταλήξουν όμως, ότι αυτή η μόνιμη ένταση ανάμεσα στην εφεύρεση και την παραλλαγή ζωντανεύει την τέχνη του, παρέχοντάς του την δυνατότητα να επεξεργαστεί να αναπτύξει πρωτότυπες και εκλεπτυσμένες λύσεις για κάθε παραλλαγή των έργων του. Κάτι, που θεωρείται ότι άνοιξε το δρόμο των ιμπρεσιονιστών και ειδικά του Σεζάν. Για τον ίδιο όμως, το αποτέλεσμα ήταν και η δημιουργία ενός προσωπικού καλλιτεχνικού αλφάβητου και η ανάπτυξη των δικών του κανόνων στην ζωγραφική. Μία απόδειξη της ιδιοφυίας του, που ωστόσο τον οδήγησε επίσης σε έναν κλειστό κόσμο, αυτοσυντηρούμενο και κυρίαρχο αλλά όλο και πιο απομονωμένο.

Γεννημένος γύρω στο 1541 στην υπό βενετική κατοχή, Κρήτη ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος εκπαιδεύτηκε ως εικονογράφος ακολουθώντας την βυζαντινή παράδοση ενώ ταυτόχρονα όμως άρχισε να αναπτύσσει ένα υβριδικό στυλ, εμπνευσμένο από τη δυτική τέχνη, όπως την ανακάλυπτε μέσα από χαρακτικά και πίνακες ζωγραφικής, που έφθαναν στο νησί από την Βενετία.

Γνώριζε εξ αρχής επομένως, πού πρέπει να στραφεί και αυτό έπραξε. Στη Βενετία έμαθε τη γραμματική της αναγεννησιακής τέχνης και τη γλώσσα του χρώματος, που θαυμάζονταν πολύ εκείνη την εποχή και το καλλιτεχνικό του ύφος μεταμορφώθηκε γρήγορα. Μη μπορώντας όμως να εισχωρήσει στην άκρως ανταγωνιστική βενετσιάνικη αγορά, αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του στη Ρώμη.

Και εκεί για τον νεαρό Δομήνικο τα πράγματα δεν ήταν εύκολα, γι΄ αυτό και ζωγράφιζε κυρίως έργα μικρής κλίμακας σε ξύλο, που ήταν ευκολότερο να βρουν αγοραστές. Η «Pietà» και ο «Ενταφιασμός του Χριστού» είναι τυπικά έργα αυτής της εποχής, θεωρούνται μάλιστα ως κριτική απάντηση στην τέχνη του Μιχαήλ Αγγέλου, την οποία ήθελε να αναδιατυπώσει και να «διορθώσει».

Μια «αλαζονεία» όπως χαρακτηρίσθηκε, που ήταν πιθανόν ο λόγος για την αποπομπή του από το Παλάτσο Φαρνέζε όπου διέμενε. Χωρίς προστάτη πλέον, σε μια πόλη που ελεγχόταν από δυναστείες καλλιτεχνών και χωρίς τη δυνατότητα να ζωγραφίζει τοιχογραφίες που ήταν το ζητούμενο για οικονομικό όφελος, η Ισπανία φάνηκε γρήγορα στα μάτια του ως η πλέον αρμόζουσα λύση.

Στην Ισπανία ο Θεοτοκόπουλος έφθασε στο 1577, αρχικά στη Μαδρίτη και στη συνέχεια στο Τολέδο, ένα από τα κορυφαία καλλιτεχνικά και πολιτιστικά κέντρα της Ευρώπης εκείνη την εποχή, μια παλιά αυτοκρατορική πόλη, που έγινε το σκηνικό για πολλές από τις συνθέσεις του, με τον καθεδρικό ναό, το Alcazar, την γέφυρα Alcántara και άλλα ορόσημα να χρησιμεύουν ως φόντο των έργων του (ο «Άγιος Μαρτίνος» είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα). Και ο Γκρέκο αισθάνθηκε άνετα με την καλλιεργημένη πελατεία του, με την οποία μοιράστηκε το ανθρωπιστικό πνεύμα των ιταλικών χρόνων.

Η επιθυμία εξάλλου πολλών οικογενειών του Τολέδο να αποκτούν τα δικά τους παρεκκλήσια είχε οδηγήσει σε μεγάλη ζήτηση τη ζωγραφική, ευκαιρία που ο ζωγράφος εκμεταλλεύτηκε για να δημιουργήσει αμέσως το δικό του εργαστήρι για τις συνηθισμένες παραγγελίες ενώ ο ίδιος ασχολούνταν με τις μεγάλες αναθέσεις. Επίσης όμως, αφιέρωσε πολύ χρόνο και ενέργεια σε νομικές διαφωνίες σχετικά με τις αμοιβές που είχε συμφωνήσει, συχνά την Εκκλησία.

Από τα σπουδαιότερα έργα του στο Τολέδο ήταν η εικονογράφηση της μοναστηριακής εκκλησίας του Αγίου Δομήνικου του Παλαιού, όπου ο Γκρέκο φιλοτέχνησε μεταξύ άλλων την «Ανάληψη της Παναγίας», η οποία μαζί με την «Αγία Τριάδα» ανέδειξαν την ζωγραφική του δεινότητα. Σπουδαίο έργο ήταν και «Διαμερισμός των ιματίων του Χριστού» (για το οποίο η Εκκλησία εξέφρασε αντιρρήσεις), ακολούθησαν «Το μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου», ο « Άγιος Σεβαστιανός», «Η Ταφή του κόμη Οργκάθ» για να αναφερθούν μερικά μόνον από τα μεγάλα έργα του.

Σε γενικές γραμμές πάντως από το εργαστήριό του είχαν προέλθει πολλαπλά αντίγραφα των ίδιων έργων, για κάποιους μελετητές του μάλιστα θεωρείται ότι ορισμένα από αυτά είχαν φιλοτεχνηθεί από τον γιο του Χόρχε Μαουέλ, ο οποίος όμως προτιμούσε την αρχιτεκτονική προς την οποία στράφηκε μετά τον θάνατο του πατέρα του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδειξε και ο ίδιος ο Γκρέκο για την αρχιτεκτονική, από τα πρώτα χρόνια μάλιστα της παραμονής του στην Ιταλία και στην βιβλιοθήκη του υπήρχαν δέκα βιβλία για τον Βιτρούβιο. Ένα σχολιασμένο μάλιστα από τον ίδιο βιβλίο δείχνει ότι πιθανόν να ήθελε να γράψει μία πραγματεία.

Σήμερα και πέραν των άλλων ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος _ πάντα με την υπογραφή Greco _ θεωρείται ένας από τους πιο πρωτότυπους ζωγράφους στην ιστορία της τέχνης. Το μοναδικό του στυλ μάλιστα έχει δημιουργήσει συχνά πολλές περίεργες θεωρίες: Όπως ότι ήταν αιρετικός, μυστικιστής, ακόμη και τρελός ενώ η τολμηρή παλέτα του οδήγησε και μερικούς να υποδείξουν, ότι υπέφερε από αστιγματισμό. Φυσικά τίποτε από αυτά δεν έχει αποδειχθεί. Μόνον, ότι η επίμονη υπεράσπιση του καλλιτεχνικού του οράματος, που τον οδήγησε από την Κρήτη στο Τολέδο για να φθάσει στο ύψιστο σημείο καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις Φεβρουαρίου 2020 ενώ πλήθος παράλληλων εκδηλώσεων για τη ζωή και το έργο του Γκρέκο έχουν προγραμματισθεί σ΄αυτό το διάστημα.