Τατόι και Εθνική Πινακοθήκη: Έργα σε επανεκκίνηση

Το 2003 είχαν κηρυχθεί από το υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέα 27 άξια λόγου κτίρια του Τατοΐου, συμπεριλαμβανομένου του πρώην ανακτόρου, εξασφαλίζοντας έτσι τη σωτηρία τους από τη φθορά του χρόνου και προαναγγέλλοντας την αποκατάστασή τους, αλλά εν έτει 2019 δεν έχει συντηρηθεί ακόμη ούτε ένα.

Επίσης, μέγα το πλήθος των αντικειμένων που έχουν συγκεντρωθεί από αυτά τα κτίρια, αλλά μόνον οι 50.000 έχουν συντηρηθεί ως σήμερα. Αριθμός που αντιστοιχεί, σύμφωνα με τους υπολογισμούς, μόνον στο ένα τέταρτο του συνόλου. Επιπλέον: Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, τα αντικείμενα που είναι αποθηκευμένα στους στάβλους του Γεωργίου Α΄ είναι άγνωστα! Τόσο σε αριθμό, όσο και σε είδος. Γιατί τα κουτιά στα οποία βρίσκονται, δεν άνοιξαν ποτέ!

Πηγαίνοντας σε ένα άλλο έργο. Στην Εθνική Πινακοθήκη. Από τον Φεβρουάριο του 2013, που έγινε η επίσημη παρουσίαση της επέκτασής της, υπολογιζόταν ότι θα είχε ολοκληρωθεί σε τρία- τέσσερα χρόνια. Σήμερα, κάθε διερχόμενος από την Βασιλίσσης Σοφίας ή την Βασιλέως Κωνσταντίνου μπορεί να βεβαιώσει το αντίθετο.

Και στις δύο περιπτώσεις, τα χρονοδιαγράμματα έγιναν για να καταστρατηγούνται. Ακόμη, όμως, κι αν γίνεται αποδεκτό, ότι τα μεγάλα έργα συναντούν δυσκολίες, ενίοτε απρόβλεπτες, που μπορεί να προκαλέσουν καθυστερήσεις, τόσο αναφορικά με το Τατόι, όσο και με την Πινακοθήκη καταγράφονται λάθη, αμέλειες ή ηθελημένες παραλείψεις, που προκαλούν πολλά ερωτηματικά. Αποτέλεσμα; Διαφυγόντα οφέλη, πολιτιστικά και οικονομικά από την μη υλοποίηση των προγραμμάτων.

Μία ανακεφαλαίωση των καθυστερήσεων είναι η απόδειξη: Μελέτες στο συρτάρι

Από το 2014, ήταν σχεδόν έτοιμη η αρχιτεκτονική μελέτη για την αποκατάσταση του ανακτόρου στο Τατόι, αλλά μόλις το 2017 συζητήθηκε στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, ενώ χρειάσθηκε ένας ακόμη χρόνος για την ολοκλήρωσή της (οριστική μελέτη και τη μελέτη εφαρμογής).

Και, παρ΄ ό,τι το 2018 εγκρίθηκε και ο προϋπολογισμός του έργου με 1.150.000 ευρώ, και πάλι προκήρυξη δεν είχε γίνει. Αυτό συνέβη μόλις τώρα! Έτσι, μετά το ενδεκάμηνο που απαιτείται, μπορούν πλέον να κινηθούν οι διαδικασίες για την ένταξη του έργου σε κάποιο χρηματοδοτικό πρόγραμμα, ώστε να διαφαίνεται και ένας χρονικός ορίζοντας υλοποίησής του. Γιατί η ανακοίνωση από την προηγούμενη ηγεσία του ΥΠΠΟ, ότι είχαν εξασφαλισθεί 5 εκατ. ευρώ από την Περιφέρεια Αττικής για την αποκατάσταση του ανακτόρου, ουδέποτε υλοποιήθηκε.

Τρεις ακόμη μελέτες, συγκεκριμένα για την αποκατάσταση της Οικίας του Δασοφύλακα, της Οικίας του Αρχικηπουρού και του κτιρίου της γεννήτριας είχαν εγκριθεί από το ΚΣΝΜ ως τον Ιανουάριο του 2015, αλλά έμειναν στο συρτάρι. Την ίδια τύχη είχαν και οι μελέτες που χρηματοδοτήθηκαν από τον «Σύλλογο Φίλων Τατοΐου»: Για το Βουτυροκομείο και το Τηλεγραφείο, ενώ η μελέτη για την Οικία του Φροντιστή, που είχε κατατεθεί το 2016, δεν είχε καν συζητηθεί, έτσι φθάνει στο ΚΣΝΜ μόλις σήμερα (Ο «Σύλλογος Φίλων Τατοΐου» προτίθεται επίσης να χρηματοδοτήσει μελέτες για την Οικία Στουρμ και για το Οινοποιείο).

Τα στοιχεία αυτά, που δίνει η υπουργός Πολιτισμού, κυρία Λίνα Μενδώνη, δείχνουν απλώς την κωλυσιεργία, που υπήρξε τα τελευταία χρόνια, για όποιους λόγους, απέναντι στην αποκατάσταση, την ανάδειξη και την χρήση της συγκεκριμένης δημόσιας περιουσίας. Πρόκειται για σύνολο έξι μελετών, για ισάριθμα κτίρια, επιπλέον του ανακτόρου, που μπορεί να δώσουν το σήμα εκκίνησης για την εκτέλεση αυτού του μεγάλου και πολυδιάστατου έργου.

Ήδη, λοιπόν, σε δύο από αυτά τα κτίρια -Οικία Δασοφύλακα και Γεννήτρια- εγκαταστάθηκαν εργοτάξια και άρχισαν οι εργασίες, κάτι που ως την άνοιξη αναμένεται να γίνει και στα υπόλοιπα.

Ιστορικό σύνολο

«Το Τατόι είναι για την ελληνική πραγματικότητα ένα ιστορικό σύνολο με πολύ ενδιαφέροντα κτήρια και διαμορφώσεις, που, στο σύνολό τους, συνιστούν τον εξοχικό τόπο διαμονής της τέως βασιλικής οικογένειας, αλλά συγχρόνως είναι και ένα αγρόκτημα, δομημένο στο φυσικό περιβάλλον, στους πρόποδες της Πάρνηθας. Πρόκειται για στοιχεία, που μας επιβάλουν να διαχειριστούμε το Τατόι σαν ενιαία ιστορική και πολιτισμική οντότητα, η οποία μπορεί να προσδώσει τεράστια προστιθέμενη αξία στην Αττική και όχι μόνο», όπως λέει η ίδια.

Στο πλαίσιο της επανεκκίνησης, λοιπόν, των διαδικασιών για την αξιοποίησή του περιλαμβάνεται και η αποκατάσταση του περιβάλλοντος του ανακτόρου, των κήπων του δηλαδή, όπως γίνεται σε όλα τα αντίστοιχα ανακτορικά σύνολα στην Ευρώπη. Και σ΄ αυτήν την περίπτωση, πάντως, η σχετική προμελέτη για την «Διατήρηση της βλάστησης και δυνατότητας αποκατάστασης των κήπων και του αισθητικού δάσους», που είχε συνταχθεί από το 2014, στην συνέχεια δεν προχώρησε.

Μια Rolls-Royce

«Δεν θα είχαμε κανένα πρόβλημα να ζητήσουμε από τις κατασκευάστριες εταιρείες να συντηρήσουν και να αποκαταστήσουν τα αυτοκίνητά τους, που βρίσκονται στο Τατόι», λέει εξάλλου η κυρία Μενδώνη, αναφερόμενη στα αυτοκίνητα της τέως βασιλικής οικογένειας, που είναι συγκεντρωμένα σε διάφορα κτίρια, δεδομένου, μάλιστα, ότι ένα από αυτά είναι μία Rolls-Royce. Στις επόμενες εβδομάδες, έτσι, θα συζητηθεί στο ΚΣΝΜ η μελέτη για την αποκατάστασή τους, μαζί και των αμαξών, που επίσης έχουν διασωθεί, αν και σε κακή κατάσταση.

Περί τα 5 εκατ. ευρώ είχαν δαπανηθεί ως το 2014 για τις πρώτες σωστικές επεμβάσεις στα κτίρια που κατέρρεαν, αλλά και για την συντήρηση των κινητών μνημείων – αντικειμένων. Η αποκάλυψη των κλειστών κιβωτίων, όμως, στους στάβλους του Γεωργίου Α΄ δημιουργεί νέα δεδομένα και επιβάλλει εκ νέου σχεδιασμό, με την εγκατάσταση, ενδεχομένως, ενός κινητού εργαστηρίου -σε ένα toll- ώστε να γίνει επιτόπου συντήρηση. Ακατανόητη, πάντως, κρίνεται η μεταφορά αντικειμένων, που έγινε πριν από κάποιο διάστημα, από το Τατόι στις αποθήκες του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης στην Πλάκα, παρά την αντίθετη γνώμη των υπηρεσιών του υπουργείου.

Άμεσης προτεραιότητας, τέλος, είναι η τροποποίηση του θεσμικού πλαισίου, που ισχύει σήμερα στο Τατόι, σύμφωνα με τις ανάγκες που έχουν προκύψει στο μεταξύ, και τον διαφορετικό σχεδιασμό, που στοχεύει στην ανάδειξη κτήματος και κτιρίων ως ενιαίο σύνολο.

Το στοίχημα της Πινακοθήκης

Σε ένα περίπου χρόνο από τώρα, τον Οκτώβριο του 2020, ανακοίνωσε η υπουργός Πολιτισμού ότι θα είναι έτοιμο το οικοδομικό πρόγραμμα της Εθνικής Πινακοθήκης. Χρόνοι σφιχτοί, καθώς έντεκα πολύτιμοι μήνες για την εξέλιξη του έργου έχουν χαθεί, λόγω «έλλειψης συντονισμού των τριών φορέων που εμπλέκονται στην επέκταση της Πινακοθήκης, δηλαδή των αρμόδιων υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού, της ίδιας της Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος», όπως λέει η ίδια.

Προσθέτοντας: «Επί της ουσίας, δηλαδή, δεν υπήρχε project manager για το έργο. Ρόλο, που ανέλαβε τώρα ο γενικός γραμματέας του υπουργείου, γιατί αυτό είναι μέσα στις υποχρεώσεις κάθε γενικού γραμματέα». Σημειώνεται, ότι το Ίδρυμα Νιάρχος έχει προχωρήσει σε χορηγία 13 εκατ. ευρώ, η οποία αφορά στην κατασκευή ειδικής πτέρυγας του μουσείου, που θα ονομασθεί «Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος».

Με στόχο εγκαινίων, όπως έχει ανακοινωθεί, την 25 η Μαρτίου του 2021, η αξιοποίηση κάθε ώρας που περνάει ανάγεται, έτσι, σε μείζον ζήτημα. Κάθε τμήμα του κτιρίου που ολοκληρώνεται, θα παραδίδεται αμέσως στην Πινακοθήκη ώστε να προχωρεί τη μουσειογραφική της μελέτη, δηλαδή την έκθεση, όπως δήλωσε η υπουργός. Εξάλλου, υπάρχουν και πολλές άλλες διαδικασίες, που προβλέπονται από τους νόμους για την παραλαβή δημόσιων έργων. Ένα στοίχημα, εν τέλει, που το υπουργείο διαβεβαιώνει ότι θα κερδηθεί.

Ας σημειωθεί ότι, στην νέα της μορφή, η Εθνική Πινακοθήκη θα διαθέτει 20.760 τ.μ για εκθεσιακούς χώρους (αντί των 9.720 τ.μ. πριν), όπου θα φιλοξενηθούν περί τα 1000 έργα τέχνης (αντί των 480 στο παλαιό κτίριο).