Πάτρικ Λη Φέρμορ: Η περιπέτεια ήταν στο αίμα του και το σπίτι στην Καρδαμύλη το απάγκιο του

«Την Ελλάδα διάλεξε για να κατοικήσει και τους ΄Ελληνες για να συγγενέψει. Γι΄αυτό ζωντανά θα παραμείνουν τα ίχνη των βημάτων του στην Κρήτη και την Πελοπόννησο, στην Αττική και τη Ρούμελη, όπως ζωντανές θα παραμένουν και οι αφηγήσεις των βιβλίων του, οι αναμνήσεις όσων τον έζησαν από κοντά, οι ιστορικές καταθέσεις του στους βωμούς της ελευθερίας, οι αύρες μιας προσωπικότητας συναρπαστικής». Αυτά έλεγε τον Σεπτέμβριο του  2011 ο ΄Αγγελος Δεληβορριάς  για τον Πάτρικ Λη Φέρμορ, σε μια συνάντηση φίλων στο σπίτι της Καρδαμύλης, τρεις μήνες μετά τον  θάνατό του, τον Ιούνιο εκείνου του χρόνου. Σήμερα το σπίτι αυτό, ενσωματωμένο στο τοπίο της Μάνης, ανάμεσα στα λιόδεντρα και τα κυπαρίσσια με την θέα της θάλασσας μπροστά του, τους ήχους και τις μυρωδιές της φύσης  ζωντανεύει και πάλι, ύστερα από την πολυετή ανακαίνισή του, χάρις στο Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος,  προκειμένου να λειτουργεί ως χώρος φιλοξενίας σημαντικών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και των τεχνών και παράλληλα ένα κέντρο εκπαιδευτικού χαρακτήρα με τη συνεργασία διεθνών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.

Όπως ακριβώς είχε θελήσει ο ίδιος ο Πάτρικ Λη Φέρμορ (1915 -2011) ήδη από το 1996, όταν δώρισε εν ζωή, με τη σύζυγό του Τζόαν Ελίζαμπεθ Ράινερ το σπίτι της Καρδαμύλης στο Μουσείο Μπενάκη. ΄Ενα σπίτι που κατασκευάστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Νίκου Χατζημιχάλη αλλά με τόσες αλλαγές, παρεμβάσεις και τροποποιήσεις από τον ίδιο ώστε το αποτέλεσμα να εκπροσωπεί απολύτως τον συγγραφέα, λόγιο και βεβαίως θερμό φιλέλληνα Πάτρικ Λη Φέρμορ, που από τις τόσες περιπλανήσεις του στον κόσμο κατόρθωσε να καταλαγιάσει το  ανήσυχο και ανικανοποίητο  πνεύμα του στο ειρηνικό τοπίο της Μεσσηνιακής Μάνης.

Εκεί όπου προχθές ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έκανε τα εγκαίνια αυτής της ιδιαίτερης οικίας, τιμώντας τον συγγραφέα αλλά και τον αγωνιστή της Αντίστασης κατά των Γερμανών στην Κρήτη Πάτρικ Λη Φέρμορ (ή Πάντι για τους συναγωνιστές του) λέγοντας, ότι «Για δύο χρόνια ήταν ο Μιχάλης υποτίθεται, ο βοσκός των βουνών της Κρήτης, που υπήρξε και ο σύνδεσμος των συμμάχων με την αντίσταση στο νησί και βέβαια ο ενορχηστρωτής της μεγάλης και εμβληματικής επιχείρησης στην ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δηλαδή της απαγωγής του γερμανού στρατηγού, Χάϊνριχ Κράιπε».

«Εγώ χρειάζομαι καυτές πέτρες κι αγκάθια, λιόδεντρα και φραγκόσυκα», έγραφε σ΄ένα γράμμα του στην Αγγλία ο ίδιος ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, δηλώνοντας μ΄ αυτόν τον τρόπο την άρνησή του να επιστρέψει και να ζήσει στην πατρίδα του, γιατί όπως έλεγε «Αυτός δεν είναι ο κόσμος μου, είναι σαν να ζω στην καρδιά ενός μαρουλιού».

Η εικόνα της Μάνης ήταν η αιτία, και ειδικά το ειδυλλιακό τοπίο που συνάντησε έξω από την Καρδαμύλη, εκεί όπου αποφάσισαν με την Τζόαν, ότι θα έκτιζαν το σπίτι τους. Γιατί αφού ταξίδεψε σε ολόκληρη την Ευρώπη και στα Βαλκάνια, επέλεξε τελικά την Ελλάδα για δεύτερη πατρίδα του. Μήνες αναζήτησης στη Νότια Πελοπόννησο στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 χρειάστηκαν για να εντοπισθεί αυτό το κομμάτι γης, περί τα εννιά στρέμματα για το καταφύγιο ζωής αυτού του ταξιδευτή της περιπέτειας. Και όταν το βρήκε, ήξερε καλά, πως ήταν αυτό. Σε μια γη γεμάτη από «πλατώματα με ελιές, αγκάθια, ασφοδέλους και περαστικές χελώνες», όπως είχε γράψει, όπου μάλιστα το ζευγάρι δεν έχασε χρόνο, προκειμένου να εγκατασταθεί. Έστησαν δυο σκηνές σε ένα ξέφωτο με κάποια υπόστεγα για επιπλέον προστασία κι εκεί διαβάζοντας Βιτρούβιο στο φως των κεριών σχεδίασαν το σπίτι των ονείρων τους, που άρχισε να κατασκευάζεται δίπλα τους για να μπουν τελικά μέσα σ΄αυτό το 1966, πριν καν ολοκληρωθεί στο σύνολό του. Και έτσι ο Πάτρικ Λη Φέρμορ έγινε σιγά σιγά έγινε «Περισσότερο Καρδαμυλίτης και λιγότερο Εγγλέζος, ένας καθαρόαιμος δηλαδή Μανιάτης, ένας πραγματικός Έλληνας, ένας πατριώτης», όπως έλεγε ο Άγγελος Δεληβορριάς.

Κι όπως έγραψε ο ίδιος στο βιβλίο του «Μάνη»: «Η Καρδαμύλη μοιάζει μ’ εκείνα τα Ηλύσια πεδία, όπου, όπως λέει ο Όμηρος, η ζωή είναι πιο εύκολη για τους ανθρώπους· όπου δεν πέφτει χιόνι, ούτε φυσούν δυνατοί άνεμοι, ούτε πέφτει βροχή κ’ οι μελωδικοί δυνατοί άνεμοι φυσούν πάντα από τη θάλασσα, για να φέρνουνε τη δροσιά σ’ αυτούς που ζουν εκεί. Ήθελα πολύ να γίνω ένας απ’ αυτούς και να εγκατασταθώ σ’ αυτό το μικρό ξενοδοχείο για μήνες, με βιβλία και χαρτί για γράψιμο…».

Το μεγάλο πέτρινο σπίτι αποτελούμενο από ένα κεντρικό οίκημα, τρία επιπλέον κτίσματα και ξενώνα ήρθε τελικά να δέσει με τη φύση αρμονικά, καθώς ο ίδιος το φανταζόταν.  Ένα αγροτικό οίκημα με μεγάλους ανοιχτούς χώρους «και βιβλία για ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική, πουλιά, θηρία, ερπετά, ψάρια και δέντρα», όπως γράφει ο ίδιος ήταν η βασική αρχή για τη δημιουργία του. Και πράγματι, οι εντοιχισμένες βιβλιοθήκες έφθαναν ως την οροφή σχεδόν. Γι΄ αυτό το ζευγάρι χρησιμοποιούσε ένα κοντάρι από ελεφαντόδοντο για να κατεβάζει τα βιβλία από τα πάνω ράφια. Η σχέση τους κρατούσε πολλά χρόνια, αφού με την εξαιρετικής ομορφιάς Τζόαν είχαν πρωτογνωριστεί το 1944 στην Αίγυπτο αλλά παντρεύτηκαν μόλις το 1968 και αφού πλέον είχαν εγκατασταθεί την Καρδαμύλη.

Η είσοδος του σπιτιού βρίσκεται στα ανατολικά. Αφού ο επισκέπτης διασχίσει μια στοά, φθάνει στη βαριά πόρτα από οξιά, ενώ στέγες, γείσα και τζάκια συνθέτουν το αρχιτεκτονικό ιδίωμα του σπιτιού. Πίσω από το μεγάλο καθιστικό, μια στοά σχήματος «Γ», με αισθητική που παραπέμπει στη μεσαιωνική Μάνη, είναι ο σύνδεσμος ανάμεσα στα δωμάτια, από τα οποία ξεχωρίζει το «χειμωνιάτικο», ένας χώρος με περίπου 200 μικρά παράθυρα σαν «μια σπηλιά από ίσκιους, ιδανική για έναν ελαφρύ ύπνο». ΄Αρχιτεκτονικά στοιχεία από διάφορες περιοχές όπου είχε ταξιδέψει ο συγγραφέας προστέθηκαν και ενσωματώθηκαν εξάλλου ιδανικά: Το μαρμάρινο τραπέζι με σχέδιο από tondo στην εκκλησία της Αγίας Αναστασίας στη Βερόνα ή το τζάκι με την κωνική καμινάδα  και με περσικές επιρροές. Και για να αντιμετωπίζεται η ζέστη του καλοκαιριού οι τοίχοι χτίστηκαν με μεγάλες ασβεστολιθικές πέτρες από τον Ταΰγετο. ΄Ετσι κι αλλιώς, όμως, οι πόρτες και τα παράθυρα ήταν πάντα ανοιχτά, με τους ήχους της θάλασσας ν΄ ακούγονται σ΄ όλο το σπίτι.

΄Οσο για τη διακόσμηση, στο εσωτερικό του σπιτιού συνδύαζε χωρίς επιτήδευση, βρετανικές νότες, όπως κάποιες καρέκλες ή σχέδια του Εντουαρντ Λιρ, με τις χοντρές ελληνικές κουβέρτες από μαλλί κατσίκας και ζωηρόχρωμα κιλίμια που ήταν σπαρμένα παντού.

Σον κήπο ο εξώστης με το μεγάλο πέτρινο τραπέζι ήταν ιδανικός για τις καλοκαιρινές γιορτές που κρατούσαν ως το πρωί, ενώ τα λιόδεντρα, περιστοιχισμένα από πέτρινα καθίσματα, οι φράχτες από δεντρολίβανα και τα αυστηρά κυπαρίσσια στέκονται σαν φύλακες στον κήπο. Σε αυτή τη «μύτη» της στεριάς που εισχωρεί στο Ιόνιο, πάνω από τη θάλασσα που στραφταλίζει από τις αχτίδες του ήλιου, ο Πάτρικ Λι Φέρμορ μπορούσε να γράφει, καθισμένος κάτω από μια πέργκολα ή να παρατηρεί απλώς τα δελφίνια να παίζουν στο νερό. Πίσω του το βουνό, βαμμένο κόκκινο κάποιες ώρες της ημέρας και άλλοτε γεμάτο ίσκιους.

Κάθε χρόνο εδώ στις 8 Νοεμβρίου, την ημέρα της γιορτής του, το χωριό ήταν καλεσμένο σε γλέντι. Φαγητό, άφθονο ποτό και μετά μουσική και χορός ήταν το σταθερό πρόγραμμα επί σειρά ετών. Και το καθημερινό γεύμα άλλωστε ήταν μια διασκέδαση. Μακρύ σε διάρκεια, με κρασί, ούζο και χταπόδι αποτελούσε το καλύτερο προοίμιο ενός μεσημεριανού ύπνου, για να ακολουθήσει περίπατος ή κολύμπι- ήταν γνωστό ότι λάτρευε και τις καταδύσεις- προτού έρθει η ώρα του βραδινού, που συνοδευόταν πάντα από κόκκινο κρασί.

Εδώ θα έρχονταν συχνά και οι φίλοι του ζευγαριού, όπως οι συγγραφείς Λόρενς Ντάρελ και  Μπρους Τσάτγουιν, που όταν πέθανε, το 1989, η τέφρα του ετάφη κοντά στο σπίτι του Φέρμορ, στα ερείπια μιας βυζαντινής εκκλησίας. Το σπίτι είχαν επισκεφθεί επίσης ο Κόλιν Θάμπρον και η Γιαν Μόρις. Η γνωριμία του Πάτρικ Λη Φέρμορ με τον Σεφέρη, τον Κατσίμπαλη, τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα ήταν  εξάλλου γνωστή, όπως  και με τον Αντώνη Μπενάκη και τον Ευάγγελο Αβέρωφ Τοσίτσα.

Γεννημένος στο Λονδίνο με πατέρα έναν εξέχοντα γεωλόγο τον Sir Lewis Leigh Fermor, ο Πάτρικ Λι Φέρμορ είχε μια περιπετειώδη νεανική ηλικία λόγω της αντίδρασής του στην σχολική πειθαρχία με αποτέλεσμα την αποβολή του από διάφορα ακαδημαϊκά ιδρύματα παρ΄ ό,τι  ο ίδιος από νωρίς μελετούσε ελληνικά, λατινικά και ιστορία, είχε έφεση στη λογοτεχνία και πίστευε ότι θα γινόταν κι ο ίδιος συγγραφέας.  Η πρώτη του περιπέτεια εκτός Αγγλίας ήταν το 1933, εποχή της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία, όταν θέλησε να ταξιδέψει στην Ευρώπη και να φθάσει ως την Κωνσταντινούπολη, όπως και έγινε, δύο χρόνια αργότερα. Τα βιβλία του μάλιστα  «Η εποχή της Δωρεάς» (1977) και το «Ανάμεσα στα Δάση και τα Νερά» (1986), που γράφτηκαν πολύ αργότερα αναφέρονται σ΄αυτό το ταξίδι. Περνώντας από την Αθήνα εξάλλου, γνώρισε τη ρουμάνα καλλονή Μπαλάσα Καντακουζηνού και μαζί είχαν ζήσει σε έναν παλαιό νερόμυλο, έξω από την πόλη, με θέα τον Πόρο ενώ στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν, ως την έναρξη του πολέμου, στο Μπάλενι, στον οίκο της οικογένειας των Καντακουζηνών στη Μολδαβία.

Η γνώση του ελληνικού χώρου ήταν ο λόγος, που ο Πάτρικ Λη Φέρμορ ήδη καταταγμένος από την αρχή του πολέμου στην Ιρλανδική Φρουρά, είχε σταλεί στην Ελλάδα, στο Σώμα Γενικών Καθηκόντων ως σύνδεσμος στην Αλβανία. Στη συνέχεια και κατά την Κατοχή βρέθηκε τρεις ακόμη φορές στην Ελλάδα _ την μία μάλιστα έπεσε με αλεξίπτωτο_ και βεβαίως πρωταγωνίστησε με το ψεδώνυμο τότε Φιλεντέμ (που σημαίνει «φίλε μου Αδάμ»), το 1944 στην απαγωγή του γερμανού διοικητή της Κρήτης Χάινριχ Κράιπε. Με τον Κράιπε μάλιστα θα συναντιόνταν πολύ αργότερα σε μια ελληνική τηλεοπτική εκπομπή ενώ για την επιχείρηση αυτή ο Patric Leigh Fermor παρασημοφορήθηκε με το Αριστείο Διακεκριμένων Πράξεων.

 Στην Ελλάδα ο  Πάτρικ Λη Φέρμορ έζησε για λίγο και μετά τον πόλεμο, δουλεύοντας στο Βρετανικό Iνστιτούτο της Αθήνας, γρήγορα όμως ξανάρχισε να ταξίδια του σε όλον τον κόσμο. Μετά την εγκατάστασή του στη Μάνη ζούσε εκεί το μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου (από Φεβρουάριο ως τέλη Ιουλίου συνήθως) ενώ τα Χριστούγεννα βρισκόταν στο σπίτι του στο Gloucestershire, που ήταν ιδιοκτησία της γυναίκας του. Η Τζόαν πέθανε στην Καρδαμύλη το 2003 και κηδεύτηκε στην Αγγλία, με την απώλειά της να είναι δυσβάσταχτη για τον συγγραφέα. Ένα χρόνο αργότερα ο ίδιος απεδέχθη τον τίτλο του ιππότη, που του είχε απονείμει η βασίλισσα της Αγγλίας. Πέθανε στην πατρίδα του, όπου είχε πάει να αποχαιρετίσει τους φίλους του γνωρίζοντας από τους γιατρούς, ότι ο θάνατος ήταν κοντά. Και πράγματι αυτό συνέβη ένα πρωί στο σπίτι του.

«Ενας ήρωας μυθοποιημένος εν ζωή από την Ιστορία, ένας συγγραφέας καταξιωμένος διεθνώς από την αυστηρή κριτική των ομοτέχνων του, ένας άνθρωπος ακέραιος με σπάνια χαρίσματα και υψηλά ιδανικά ήταν ο Πάτρικ Λη Φέρμορ», είχε πει γι΄αυτόν ο ΄Αγγελος Δεληβορριάς.

Όσο για το σπίτι, γνωστό παγκοσμίως και από την ταινία «Πριν τα μεσάνυχτα», που γυρίστηκε στην Καρδαμύλη το 2012 με τον Ιθαν Χοκ και την Ζιλί Ντελπί, ως Οικία πλέον Patrick & Joan Leigh Fermor αρχίζει μια καινούργια ζωή, αφού παράλληλα θα ενοικιάζεται κατά τους θερινούς μήνες.