Νίκος Σταμπολίδης: Ωραίο είναι ό,τι ερωτεύεται ο καθένας – Έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Με φόντο το βαθύ μπλε της νύχτας, δημιουργώντας στον επισκέπτη μια μυστηριακή ατμόσφαιρα, καθώς δεν ξέρει, αν είναι η είναι νύχτα που πλησιάζει ή νύχτα που φεύγει, μαρμάρινα αγάλματα συγκινητικής ομορφιάς και ειδώλια μοναδικής χάρης, κάτοπτρα, κοσμήματα, αρωματοδοχεία, είδη καλλωπισμού, αγγεία με παραστάσεις που μιλούν για τη ζωή θεών και θνητών, δημιουργούν έναν κόσμο απίστευτου κάλλους στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Το «Κάλλος ως υπέρτατη ομορφιά» δοξάζει άλλωστε η έκθεση που ανοίγει αύριο, μια αποθέωση στην ομορφιά με την έννοια ωστόσο, που είχε στην αρχαία Ελλάδα. Όπως λέει ο καθηγητής κ. Νίκος Σταμπολίδης «Η ομορφιά σήμερα παραπέμπει στην εξωτερική ομορφιά προσώπου ή σώματος ή αμφοτέρων. Οι έννοιες που είχε το κάλλος ήδη από το ομηρικό έπος, αχνοφέγγουν πολύ σπάνια στη νεοελληνική γλώσσα. Γιατί στο ταξίδι των λέξεων μέσα στον χρόνο, κάποιες ποντίστηκαν στο βάθος της λησμονιάς, άλλες υπάρχουν ακόμη ελάχιστα στο μυαλό, στο στόμα και στη γραφή των ανθρώπων κι άλλες άλλαξαν ταυτότητα και πήραν νοήματα αλλότρια. Έτσι, το κάλλος αντικαταστάθηκε από την ομορφιά ή την ωραιότητα στη νεοελληνική του νοηματοδότηση». Για να προσθέσει όμως αναφέροντας τον στίχο του Κωστή Παλαμά για τις λέξεις «Κι αν ξεχνούν οι άνθρωποι πάντα θυμούνται εκείνες»…

Παρ’ όλα αυτά οι λέξεις δεν αρκούν για να περιγραφεί το Κάλλος με την αρχική του έννοια ως εσωτερικής ομορφιάς, που συνδέεται με τις έννοιες του «καλού καγαθού». Χρειάζεται να δει κανείς με τα δικά του μάτια και να προσλάβει με τις δικές του αισθήσεις τα μοναδικά έργα τέχνης, περί τα 320 -στην πλειοψηφία τους εκτίθενται για πρώτη φορά μπροστά σε κοινό- που περιλαμβάνονται σ΄αυτή τη λαμπρή έκθεση. Την αποχαιρετιστήρια, πέραν των άλλων, του κ. Σταμπολίδη, που ύστερα από μια σειρά εμβληματικών εκθεσιακών προσεγγίσεων στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια ως διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, είναι πλέον ο πρώτος εκλεγμένος διευθυντής στο Μουσείο Ακρόπολης.

Η γενεσιουργός αιτία

«Όλα τα θέματα μπορούν να γίνουν εκθέσεις. Σημασία έχει πώς τα συλλαμβάνει κανείς και πώς τα υλοποιεί», έλεγε χθες ο κ. Σταμπολίδης κατά την παρουσίαση της έκθεσης. Ειδικά μάλιστα ως προς την αφετηρία της συγκεκριμένης για το Κάλλος «γενεσιουργός αιτία για μένα ήταν η απώλεια των νοημάτων της λέξης και η απώλεια της αρχαίας ελληνικής αισθητικής», όπως είπε.

Προσθέτοντας: «Ο ανθρώπινος βίος είναι γεμάτος απώλειες. Από την απώλεια της σιγουριάς μέσα στη μήτρα, κατόπιν την απώλεια του μαστού της μάνας μας, της παιδικής χαράς, της εφηβικής νιότης και χάρης, του πρώτου μας έρωτα , της αθωότητάς μας, των πρώτων νεκρών μας, συγγενών ή φίλων. Όμως από τις μεγαλύτερες απώλειες είναι αυτή των λέξεων και των νοημάτων τους, καθώς οι εποχές περνούν και οι γενιές των ανθρώπων αλλάζουν».

Η «Χιώτισσα» Κόρη από το Μουσείο Ακρόπολης, περίφημη για πλούσια ενδυμασία και τον στολισμό της, η Αφροδίτη «απολουομένη» από το Αρχαιολογικό Μουσείου Ρόδου, η «Λάκαινα» με την εκπληκτική χορευτική κίνηση από την έπαυλη του Ηρώδη στην Εύα Λουκούς Κυνουρίας, πρωτότυπο έργο του Λυσίππου, ο Έρωτας τοξοβόλος από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Βενετίας, η διάσημη Σφίγγα από τον τύμβο της Αμφίπολης, το μαρμάρινο ανάγλυφο που δείχνει την ερωτική συνεύρεση της Λήδας με τον Δία μεταμορφωμένο σε κύκνο από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου είναι μερικά από τα σημαντικότερα γλυπτά της έκθεσης.

Μαρμάρινο κάλλος

Με τον ίδιο τον κ. Σταμπολίδη ωστόσο να ξεχωρίζει το μαρμάρινο σύμπλεγμα που απεικονίζει την αρπαγή της Αντιόπης από τον Θησέα (Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας). «Το ομορφοπλασμένο πρόσωπο του Θησέα με τα καλοχτενισμένα του μαλλιά (καρηκομόης και καλλίκομος) εκφράζει και στιγμιαία απόλαυση και πόθο αλλά και σιγουριά και προστασία. Ενώ η στάση της Αντιόπης φανερώνει την ψυχική της ταραχή, αντίσταση και έλξη μαζί, που τελικά δεν μπορεί παρά να καταλήξει σε συγκατάνευση, αρκεί να δει κανείς το σώμα της κολλημένο πάνω στο σώμα του Θησέα με το γερμένο λαιμό και το κεφάλι του στο μέρος της καρδιάς ν΄ αφουγκράζεται τους κτύπους της», όπως λέει.

Ανεξάρτητα από τους κανόνες άλλωστε, η ομορφιά συνδέεται με την έλξη και τον έρωτα, επομένως με τη ματιά του άλλου, επισημαίνει ο κ. Σταμπολίδης, θυμίζοντας επίσης, ότι όπως έλεγε ο Ξενοφώντας δεν μπορούμε να υποτιμούμε το κάλλος επειδή παρέρχεται, γιατί η ηλικία δεν έχει σημασία για την ομορφιά. Ούτε όμως το κάλλος είναι ίδιο για όλους. «Όταν ρώτησαν την Σαπφώ, ποιο είναι το ομορφότερο (κάλλιστο) πράγμα πάνω στη γη, εκείνη απάντησε: «Εκείνο που καθένας ερωτεύεται» (ώττο τις έραται), όπως είπε ο κ. Σταμπολίδης. Ενθυμούμενος επίσης μια μικρή ιστορία από την πατρίδα του την Κρήτη, όπου όταν οι πειρατές άρπαζαν νέες και όμορφες κοπέλες για να τις πουλήσουν ως σκλάβες ένας γέρος έκρυβε την γυναίκα του για να μην την πάρουν κι εκείνη. «Μα δεν θα με πάρουν εμένα άντρα μου», έλεγε η γυναίκα. «Μα αν σε δουν με τα δικά μου μάτια…» απαντούσε εκείνος…

Η οδύσσεια της έκθεσης

«Αν και η αρχαία ελληνική λέξη κάλλος σημαίνει ομορφιά και συνδέεται τόσο με το γυναικείο όσο και με το ανδρικό φύλο, εμείς θελήσαμε να συμπληρώσουμε την έννοια της ομορφιάς με στοιχεία από τη φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων, στοιχεία αρετής όπως η σοφία, ο ηρωισμός, η ευγενής άμιλλα και η καλοσύνη», όπως είπε εξάλλου η πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης κυρία Σάντρα Μαρινοπούλου. Προσθέτοντας, ότι συναισθηματικά θα συμβούλευε κάθε επισκέπτη, φεύγοντας να έχει συνειδητοποιήσει την αξία της εσωτερικής ομορφιάς, ότι δηλαδή, «εκτός από όμορφος στο σώμα, έχει αξία να είναι κανείς όμορφος στην ψυχή, καλός και αγαθός, όπως έλεγαν οι αρχαίοι». Η ίδια μάλιστα ευχαρίστησε ιδιαίτερα τον κ. Σταμπολίδη για όλα τα χρόνια συνεργασίας που είχαν μαζί και για την προσφορά του στο μουσείο, ευχόμενη τα καλύτερα για την νέα του θέση, αλλά και ελπίζοντας, όπως είπε και σε μια μελλοντική συνεργασία των δύο μουσείων.

Παρών και ο χορηγός της έκθεσης Jean-Paul Agon, πρόεδρος του Ομίλου L’Oréal που χαιρέτησε στα ελληνικά το ακροατήριο, άλλωστε είναι συχνός επισκέπτης της Ελλάδας «Πρώτη φορά στηρίζουμε έκθεση για το κάλλος στην αρχαία Ελλάδα. Πριν από 2.500 χρόνια η ομορφιά ήταν αναπόσπαστο μέρος του αγαθού -μιλάμε δηλαδή και για την ομορφιά της ψυχής», όπως είπε ο κ. Agon, που ευχαρίστησε τον κ. Σταμπολίδη για την οξυδέρκεια και πολυπραγματοσύνη του. Αναφορά εξάλλου στην οδύσσεια της προετοιμασίας της έκθεσης έκανε ο συνεπιμελητής αρχαιολόγος κ. Γιάννης Φάππας, που περιέγραψε τις δυσκολίες του εγχειρήματος εν μέσω πανδημίας, καθώς επιβαλλόταν να γίνουν ταξίδια σε κάθε περιοχή της Ελλάδας, ακόμη και για την τελική επιλογή από τα 13.000 υποψήφια αντικείμενα, που προέκυψαν από τη βιβλιογραφική έρευνα και τις επισκέψεις στα μουσεία. Για την ακρίβεια συνεργάστηκαν 52 μουσεία, συλλογές και εφορείες αρχαιοτήτων σε όλη την ελληνική επικράτεια, την Ιταλία και το Βατικανό. Παρουσιάζονται στη συντριπτική πλειονότητά τους για πρώτη φορά εκτός των μουσείων προέλευσής τους και συναντώνται στο ΜΚΤ για να αποδωθούν ολοκληρωμένα.

Η εσωτερική ομορφιά

Να σημειωθεί, ότι η έκθεση διαρθρώνεται σε δέκα ενότητες, συγκεκριμένα: αρχαϊκό και κλασικό κάλλος, θεϊκό κάλλος, κάλλος θνητών, «καλοί» και «καλές» στην αρχαιότητα, αθλητικό κάλλος, ηρωικό κάλλος, αρπαγές κάλλους και συνευρέσεις, καλλιστεία θεοτήτων, δαιμονικό κάλλος, ωραίοι άωροι, καλλωπισμός. Ενώ συνοδεύεται από ελληνικό και αγγλικό κατάλογο (768 σελίδων έκαστος) σε επιμέλεια του καθηγητή Νικόλαου Χρ. Σταμπολίδη και του δρ. Ιωάννη Δ. Φάππα.

«Η έκθεση για το ‘Κάλλος’, για την υπέρτατη ομορφιά στην αρχαιοελληνική εκδοχή της, σε καλεί όχι μόνον να κοιτάξεις αλλά, κυρίως, να δεις την ομορφιά μέσα από έργα υψηλής αισθητικής που γέννησαν οι αρχαίοι Έλληνες σε μια συγκεκριμένη περίοδο της ιστορίας τους», κατέληξε ο κ. Σταμπολίδης. «Όμως, όπως κι αν περιγράψει κανείς με λόγια, όπως κι αν ντύσει με λόγια ένα ή περισσότερα υπέροχα δημιουργήματα, αυτά θα παραμένουν γυμνά περιμένοντας τη χαρά των ματιών καθενός θεατή να τα ντύσει κάθε φορά με τα δικά του αισθήματα και νοήματα, παραδίδοντας την ψυχή του στην αισθητική εποπτεία. Ατενίζοντας την ομορφιά, ουσιαστικά ατενίζεις τον εαυτό σου, αυτόν που είσαι και αυτόν που θα ήθελες να είσαι εξωτερικά, αλλά και εσωτερικά».

Info

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: Νεοφύτου Δούκα 4 / Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1

«Κάλλος. Η Υπέρτατη Ομορφιά»

Διάρκεια: 29 Σεπτεμβρίου 2021 -16 Ιανουαρίου 2022

Διαβάστε επίσης:

Μόνικα Μπελούτσι: Νυχτερινή ξενάγηση στο Μουσείο Ακρόπολης από τον Νίκο Σταμπολίδη

Κορίνα Κοτσίρη: Από το Παρίσι στη Μύκονο και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Τομ Χανκς: Αυτός είναι ο Παρθενώνας των μουσείων