Μουσείο Μπενάκη: Η θεατή και αθέατη ιστορία της Ελευσίνας

Από τα Μυστήρια της αρχαιότητας στην μοναδικότητα μιας σύγχρονης πόλης. Από τους πρώτους ξένους αρχαιόφιλους των αρχών του 19^ου αιώνα και τις «αυθόρμητες» ανασκαφές τους στη σημερινή ανάδειξη ενός σπουδαίου αρχαιολογικού χώρου. Και φυσικά οι άνθρωποι, το δυναμικό της Ελευσίνας, που κρατούν την πόλη τους ζωντανή και διαρκώς σε εξέλιξη.

Εξερευνώντας λοιπόν το παρόν και το παρελθόν της Ελευσίνας, αυτό που σχηματικά αποκαλείται το «DNA» ή το συλλογικό υποσυνείδητο του τόπου, η έκθεση, που με τίτλο «Μυστήριο_29 Ελευσίνα – Ωμό Μουσείο» εγκαινιάζεται στις 13 Οκτωβρίου στο Μουσείο Μπενάκη επιχειρεί μια σπάνια διαδρομή σ΄αυτή την πόλη που υπήρξε διαχρονικό σημείο αναφοράς στην ελληνική ιστορία.

Πρόκειται για ένα έργο που αποτελεί προάγγελο του προγράμματος «Ελευσίς, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2023», στοχεύοντας να αποκαλύψει τη θεατή και αθέατη ιστορία της Ελευσίνας.

Ιδιαιτερότητα του έργου, την επιμέλεια του οποίου έχει η αρχιτέκτων – μουσειολόγος Ερατώ Κουτσουδάκη είναι η εύστοχη προσέγγιση της πόλης ως έκθεμα, προσκαλώντας το κοινό σε μια διαδρομή στον πυρήνα της ύπαρξής της.

Ξεκινώντας από την αρχαιότητα και τους νεότερους χρόνους, μιλώντας για την παράδοση και την εσωτερική μετανάστευση, την προσφυγιά, τη βιομηχανική ανάπτυξη, την πολύπαθη εργασιακή πραγματικότητα, τη σχέση της πόλης με τις τέχνες και τον Αισχύλο, του οποίου είναι γενέτειρα και φθάνοντας φυσικά στους ανθρώπους και τις κοινότητές τους.

Τα κρυμμένα μυστικά

Μια στοά, ένας τόπος για τα κρυφά και τα κρυμμένα της πόλης και για την παγκόσμια και διαχρονική επιρροή της δεσπόζει στο κέντρο της έκθεσης «Μυστήριο_29 Ελευσίνα – Ωμό Μουσείο», προετοιμάζοντας τον επισκέπτη για ό,τι θα δει στη συνέχεια.

Η έκθεση αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα, από τα οποία το πρώτο ακολουθεί τη λογική των «cabinets of curiosities» της ιταλικής Αναγέννησης. Τιμώντας έτσι, τους ελευσίνιους συλλέκτες, που διασώζουν με θαυμαστή επιμονή και φροντίδα τα τεκμήρια του παρελθόντος της πόλης τους, κάνει μια νύξη στην απαρχή της μουσειακής πράξης.

Σ΄αυτήν την ενότητα περιλαμβάνονται μοναδικά ντοκουμέντα και εκθέματα, μέρος των οποίων ανήκει στις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και παρουσιάζεται σπάνια ή για πρώτη φορά στο κοινό, μαζί με καθημερινά αντικείμενα συναισθηματικής αξίας, που γίνονται θησαυροί προς ανακάλυψη.

 Στο δεύτερο επίπεδο σημαίνοντα πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας, καθώς και άλλα, που έχουν άρρηκτα συνδέσει τη ζωή τους με την Ελευσίνα τοποθετούνται σε ρόλο ξεναγού στην έκθεση μέσα από μια σειρά ομιλούντων πορτρέτων. Και τέλος στο τρίτο επίπεδο αναδεικνύονται επώνυμες καταγραφές όψεων και στιγμών της πόλης.

Όπως λιθογραφίες περιηγητών του 18^ου και 19^ου  αιώνα και ιστορικές αποτυπώσεις σημαντικών ξένων φωτογράφων, που  συνομιλούν με έργα σύγχρονων Ελλήνων ομοτέχνων τους, που απαθανατίζουν όψεις της, ενώ φευγαλέα περνούν μπροστά από τα μάτια του θεατή παλαιότερες ιστορίες των κατοίκων, μέσα από τις προσωπικές τους φωτογραφικές συλλογές.

Οι καταγραφές, όμως, περιλαμβάνουν και κείμενα, που γράφτηκαν για την Ελευσίνα από σπουδαίους στοχαστές, ποιητές και λογοτέχνες της παγκόσμιας διανόησης, συνομιλώντας με εκθέματα και μνήμες και αναδεικνύοντας σύγχρονα και παλαιότερα μυστήρια της πόλης.

Η ακμή και η πτώση του ιερού

Από την λέξη «έλευσις», που συνδυάζεται με την έλευση της θεάς Δήμητραα ενώ κατ΄ άλλους από τον μυθικό ήρωα Ελεύσινο προέρχεται η ονομασία της πόλης.

Ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή σημειώνεται από την Πρωτοελλαδική εποχή (2800 -2000 π.Χ.) ενώ ιερό, μαζί και οικισμός υπήρχαν πριν από το 1580 π.Χ. Την εποχή αυτή χτίστηκε και το μυκηναϊκό μέγαρο, που ταυτίσθηκε με τον πρώτο ναό της Δήμητρας.

Αρχικά αποτελούσε ανεξάρτητο συνοικισμό, από την εποχή του Σόλωνα (αρχές 6^ου π.Χ.) όμως, προσαρτήθηκε στην Αθήνα, οπότε τα Ελευσίνια Μυστήρια καθιερώθηκαν ως αθηναϊκή γιορτή.  Στην εποχή του Πεισίστρατου (550-510 π.Χ.) τόσο το ιερό όσο και η πόλη περιβάλλονταν από ισχυρό τείχος με πύργους αλλά αυτό δεν εμπόδισε ούτε τον Κλεομένη της Σπάρτης ούτε του Πέρσες να συλήσουν το ναό και να τον κάψουν.  Η ανοικοδόμηση του ιερού έγινε μεταξύ του 479 π.Χ. και 461 π.Χ. με χρήματα που διέθεσε μάλλον ο Κίμωνας ενώ ο περίφημος Ικτίνος, αρχιτέκτονας του Παρθενώνα έκανε τα σχέδια.

Από την Ελευσίνα θα περάσουν στη συνέχεια οι Μακεδόνες και μετά  οι Ρωμαίοι που μυήθηκαν στα  Ελευσίνια Μυστήρια – ο Αδριανός, θα κατασκευάσει γέφυρα στον Ελευσινιακό Κηφισό – αλλά τον 4^ομ.Χ. αιώνα θα απαγορευτεί η τέλεσή τους και ταυτόχρονα οι Βησιγότθοι του Αλάριχου θα μετατρέψουν το ιερό σε ερείπια. Η λατρεία της Δήμητρας και της Κόρης ξεχνιούνται, ο χώρος καθαγιάζεται κι ένα εκκλησάκι κτίζεται στο λόφο πάνω από το Τελεστήριο των Ελευσινίων μυστηρίων.

Η κλεμμένη Καρυάτιδα

Η περιοχή θα περάσει αργότερα στα χέρια των Φράγκων, θα υφίσταται πολλές επιδρομές πειρατών και γενικότερα θα ερημώσει με την μόνιμη κατοίκηση να επανέρχεται από τον 18^ο αιώνα, όταν επέστρεψαν οι απόγονοι των ντόπιων κατοίκων, που είχαν αποσυρθεί στον Κιθαιρώνα ενώ στις αρχές του 20ού και μετά την Μικρασιατική καταστροφή ο πληθυσμός της Ελευσίνας αυξάνει από τις πολλές οικογένειες των Μικρασιατών, που εγκαθίστανται στην πόλη.

Οι πρώτοι που έκαναν ανασκαφές  στην Ελευσίνα ήταν  τα μέλη της εταιρείας των «Ντιλετάντι», μιας ομάδας από αρχαιόφιλους πλην και αρχαιοκάπηλους – κατά περίπτωση –  Άγγλους, που το 1811 πήραν άδεια από τους Τούρκους για έρευνες στο ιερό. Τον επόμενο χρόνο εντόπισαν τα Μεγάλα Προπύλαια, τον ναό της Προπυλαίας Αρτέμιδας και τον ναό της Δήμητρας αλλά ευτυχώς ακολούθησε η Ελληνική Επανάσταση και οι δραστηριότητές τους εξέλειπαν.

Η μεγάλη κλοπή της Ελευσίνας είχε σημειωθεί όμως, το 1801 από τον περιηγητή και συλλέκτη  Έντουαρντ Ντάνιελ Κλαρκ, ο οποίος έχοντας δωροδοκήσει τον Πασά της Αθήνας με ένα εγγλέζικο τηλεσκόπιο πήρε άδεια να μεταφέρει στο λιμάνι και μετά στην Αγγλία την μία από τις δύο Καρυάτιδες που στήριζαν τη στέγη των Μικρών Προπυλαίων του ιερού και η οποία είχε βρεθεί από το 1676 από χωρικούς. Σήμερα η Καρυάτιδα βρίσκεται στο Μουσείο Φιτζγουίλιαμ του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ. Επίσημες ελληνικές ανασκαφές άρχισαν από το 1882 από Αρχαιολογική Εταιρεία.

Info

Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138

Έκθεση: «Μυστήριο_29 Ελευσίνα – Ωμό Μουσείο»

Διάρκεια: 13 Οκτωβρίου έως 27 Νοεμβρίου

Είσοδος ελεύθερη

Διαβάστε επίσης:

Στο ελληνικό κράτος η συλλογή Στερν αναφέρει δημοσίευμα των New York Times

Μουσείο η οικία Ρίτσου στη Μονεμβασία