Μια τολμηρή Αφροδίτη για το Μουσείο Ακρόπολης, αφιερωμένη στην Ημέρα της Γυναίκας

Όταν ανακαλύφθηκε, έμειναν όλοι άφωνοι από τη λευκότητα του μαρμάρου κι ας ήταν επί αιώνες θαμμένο στην ηφαιστειακή στάχτη αλλά κυρίως από τα αραχνοΰφαντα και χρυσοκεντημένα, πλην ελάχιστα, ρούχα της: Ένα μπούστο με δύο ζεύγη τιράντες και κοντά μανίκια, μια μακριά, χρυσή αλυσίδα που τυλίγεται γύρω από τους γοφούς και  σχηματίζει  το μοτίβο ενός αστεριού στον αφαλό και την χρυσοκεντημένη, πάντα, συνέχεια του ρούχου στην ηβική χώρα σαν ένα είδος σημερινού μπικίνι.

Με την αριστοτεχνική επιχρύσωση ενδύματος και κοσμημάτων από έναν σπουδαίο, οπωσδήποτε, καλλιτέχνη αυτή η Αφροδίτη, που είχε αναδυθεί από τις ανασκαφές σε μια οικία της Πομπηίας –έκτοτε με την ονομασία Οικία της Αφροδίτης- έμελλε να γίνει από τις διασημότερες διεθνώς.

Κι ας πέρασε πολλά χρόνια στη συνέχεια, κρυμμένη στο «Μυστικό δωμάτιο» του Μουσείου της Νάπολης ως πολύ τολμηρή και άρα μη επιτρεπόμενη για τα μάτια των πολλών. Ιδού όμως τώρα, που η «Αφροδίτη με το μπικίνι», όπως έχει ονομαστεί, απελευθερωμένη από τα ταμπού του παρελθόντος –που άλλωστε δεν ίσχυαν στην αρχαιότητα – ταξιδεύει από το Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης στην Ελλάδα. Γιατί με αυτήν την σανδαλίζουσα Αφροδίτη θα γιορτάσει το Μουσείο Ακρόπολης την Ημέρα της Γυναίκας στις 8 Μαρτίου, ως μία αναφορά στο γυναικείο κάλλος διαχρονικά.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ελεύθερνας θα την υποδεχθεί εξάλλου στη συνέχεια, από τις αρχές Ιουνίου, σε μία «συνάντηση» με την δική του σανδαλίζουσα Αφροδίτη, που ανακαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές της αρχαίας Ελεύθερνας από τον καθηγητή και διευθυντή σήμερα του Μουσείου Ακρόπολης, Νίκο Σταμπολίδη.

Το σπίτι της Αφροδίτης

Η Αφροδίτη ήρθε στο φως τον Ιανουάριο του 1954 σε ένα από τα σπίτια, που καταστράφηκαν από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Η ταυτότητα του ιδιοκτήτη του παραμένει αβέβαιη, αν και έχουν διατυπωθεί αρκετές υποθέσεις, ενώ το γκράφιτι  «Venite Amantes» (Ελάτε εραστές) που έχει βρεθεί, θεωρείται, ότι μπορεί και να παρέπεμπε σε οίκο ανοχής. Άλλες ενδείξεις επ΄αυτού ωστόσο, δεν υπάρχουν.

Το άγαλμα βρέθηκε μέσα σε ένα μεγάλο ντουλάπι από το οποίο είχαν απομείνει μόνον οι μεντεσέδες, σε έναν από τους χώρους του σπιτιού. Ανάμεσα στα άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν μαζί του υπήρχαν κοσμήματα -χάλκινα και γυάλινα-, πολύτιμες πέτρες, μία ασημένια διακοσμημένη κανάτα, ένα άγαλμα Έρωτα από τερακότα, χάλκινα είδη τουαλέτας, χρυσά και ασημένια νομίσματα, ζάρια, μια χάλκινη πυξίδα και μελανοδοχείο, οικοσκευή και άλλα. Ακόμη και δύο σφραγίδες με τα ονόματα C. Poppaei Idrus και Cissus Pithius Communis. Σε γενικές γραμμές το σπίτι, παρ΄ότι φαίνεται ότι ήταν υπό ανακατασκευή, κατοικείτο τη στιγμή της έκρηξης.

Το υπέροχο αγαλματίδιο της «Αφροδίτης με μπικίνι», φτιαγμένο από παριανό μάρμαρο και με ύψος 62,8 εκατοστών, είναι ρωμαϊκό αντίγραφο του 1^ου π.Χ  – 1^ου  μ.Χ αιώνα από ένα πρότυπο της Ελληνιστικής εποχής. Ο εικονογραφικός του τύπος, που εμφανίζεται άλλες δύο φορές στην Πομπηία, θεωρείται ότι κατάγεται από την Ανατολή και χρονολογείται στα τέλη του 3^ου π.Χ. αιώνα. Κι αυτό αποδεικνύεται από τα πανομοιότυπα αντίγραφα, που έχουν βρεθεί στα ελληνιστικά κέντρα της Ανατολής και της Αιγύπτου.

Στα χρυσά και τα κόκκινα

Ο γλύπτης έχει «συλλάβει» τη θεά κατά τη στιγμή που ετοιμάζεται για το λουτρό της. Γέρνει ελαφρά για να βγάλει το σανδάλι της και να βυθιστεί στο νερό, επαναλαμβάνοντας έναν τύπο, που είναι πολύ γνωστός και από άλλα δείγματα, διασκορπισμένα σε διάφορα μουσεία σε όλο τον κόσμο.

Με το δεξί της χέρι λύνει τα κορδόνια του ενός σανδαλιού ενώ το αριστερό, που λείπει κατά ένα μεγάλο μέρος του ακουμπά σε μια μορφή Πρίαπου, ο οποίος εικονίζεται όρθιος, γυμνός και γενειοφόρος, τοποθετημένος σε ένα μικρό, κυλινδρικό βωμό. Δίπλα στον αριστερό της μηρό υπάρχει ένας κορμός δέντρου πάνω στον οποίο είναι διπλωμένο το ένδυμα της θεάς. Και στα πόδια της, καθισμένος στο έδαφος βρίσκεται ο γιος της, ο μικρός Έρως, που την βοηθά κι αυτός με το ένα του χέρι για να λύσει το σανδάλι της.

Ίχνη κόκκινης βαφής είναι εμφανή στα χείλη της θεάς και στα κοντά, σγουρά μαλλιά της θεάς, μαζεμένα πίσω σε κότσο, όπως και στα κεφάλια του Πρίαπου και του Έρωτα αλλά και στον κορμό του δέντρου. Τα μάτια της Αφροδίτης είναι φτιαγμένα από γυάλινη πάστα, ενώ η ύπαρξη οπών στους λοβούς των αυτιών δείχνει ότι φορούσε σκουλαρίκια  από πολύτιμα μέταλλα, που  έχουν χαθεί.

Φυσικά τη διαφορά κάνει η διακόσμηση του αγάλματος με επιχρύσωση, που χρησιμοποιείται εκτός από το «ένδυμά» της, για να αναπαραστήσει επίσης το περίτεχνο περιδέραιο και το βραχιόλι της, καθώς και στον φαλλό του Πρίαπου. Σε γενικές γραμμές πρόκειται για μια εντυπωσιακή εικόνα για τα γυναικεία στολίδια των ρωμαϊκών χρόνων, αν και πιθανότατα το γλυπτό ήταν εισηγμένο από την περιοχή της Αλεξάνδρειας, όπως λένε οι μελετητές του.

Η λογοκρισία της Αφροδίτης

Τόσο η «Αφροδίτη με το μπικίνι», όσο και όλες οι άλλες Αφροδίτες της Ιταλίας, ήταν ωστόσο κλειδωμένες για χρόνια, μόνον και μόνον γιατί ήταν γυμνές. Η ιστορία είχε αρχίσει από την εποχή των Βουρβόνων βασιλιάδων της Νάπολης, που είχαν δημιουργήσει τα Gabinetto Segreto (Μυστικά δωμάτια), μόνον για «ανθρώπους ώριμης ηλικίας και γνωστών ηθών» όπου συγκεντρώνονταν διάφορα ευρήματα από τις ανασκαφές της Πομπηίας και του Ερκουλάνεουμ με ερωτικό περιεχόμενο.

Κάποια στιγμή μάλιστα είχε προταθεί η καταστροφή των ευρημάτων, προκειμένου να διαφυλαχθεί η καλή φήμη του βασιλικού οίκου. Σε κάθε περίπτωση το «δωμάτιο» με τα άσεμνα αντικείμενα ήταν κλεισμένο με μία πόρτα που είχε τρεις κλειδαριές  με διαφορετικά κλειδιά που είχαν στην κατοχή τους τρεις άνθρωποι μόνον.

Το αποκορύφωμα της λογοκρισίας ήρθε το 1851 όταν η συλλογή σφραγίστηκε οριστικά με έναν τοίχο, έτσι ώστε «…η θλιβερή μνήμη τους να διαλυθεί όσο το δυνατόν περισσότερο». Λίγα χρόνια αργότερα όμως, το 1860, όταν ο Γκαριμπάλντι έφτασε στη Νάπολη, έδωσε αμέσως εντολή να γίνει η αίθουσα προσβάσιμη «καθημερινά στο κοινό»! Κι επειδή από τα τρία κλειδιά δεν βρισκόταν αυτό που ανήκε στον βασιλικό οίκο, ο Γκαριμπάλντι δεν δίστασε, εν μέσω γενικής αμηχανίας, να διατάξει «να σπάσουν τις πόρτες»!

Τις επόμενες δεκαετίες, η ελευθερία που αποκατέστησε ο Γκαριμπάλντι σταδιακά αντικαταστάθηκε από τη λογοκρισία του βασιλείου της Ιταλίας ,που έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά τη φασιστική περίοδο. Μόνον μετά το 1971 εκδόθηκαν νέοι κανόνες επίσκεψης από το ιταλικό κράτος, κατόπιν αιτήματος. Πλήρως αποκατεστημένη όμως και  με εντελώς νέα κριτήρια, η συλλογή άνοιξε οριστικά στο κοινό, τον Απρίλιο του 2000.

Διαβάστε επίσης:

Ένας Καντίνσκι λεηλατημένος από τους Ναζί σε δημοπρασία για 45 εκατ. δολάρια

Η προστάτης του Βερμέερ ήταν γυναίκα και είχε αγοράσει τα μισά έργα του