Η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Αθήνας ελεύθερα στο διαδίκτυο -Από την Monumenta με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος

Κτήριο στην οδό Σκαραμαγκά

Όλη η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Αθήνας από το 1830 ως το 1940. Κτήρια που αντιπροσωπεύουν κάθε ρεύμα της αρχιτεκτονικής, από τα νεοκλασικά και εκλεκτικιστικά ως τα εμπνευσμένα από τη βυζαντινή και τη λαϊκή αρχιτεκτονική με τον Αριστοτέλη Ζάχο και τον Δημήτρη Πικιώνη και ως τον ελληνικό μοντερνισμό στα χνάρια του Λε Κορμπυζιέ και του Μπάουχαους.

Ένα γοητευτικό σύνολο, διάσπαρτο σε όλες τις γειτονιές της Αθήνας -και στις επτά δημοτικές κοινότητές της συγκεκριμένα- που έχει καταγραφεί όμως από την Monumenta ( αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία για την προστασία της φυσικής και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς Ελλάδας και Κύπρου) με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Με καταγεγραμμένα ήδη 11.200 κτήρια αυτό το πρόγραμμα «Καταγραφή και Ανάδειξη κτηρίων 19^ου και 20^ου αιώνα στην Αθήνα», που άρχισε από το 2013 είναι πλέον ελεύθερα προσβάσιμο στο διαδίκτυο. Ένα βιβλίο και ένα ντοκιμαντέρ συνοδεύουν αυτήν την καταγραφή και αναδεικνύουν το υλικό που έχει προκύψει ενώ το app της Monumenta «Κτήρια της Αθήνας» είναι δωρεάν διαθέσιμο για όλους. Μικρές και μεγάλες ιστορίες που αφηγούνται τα ίδια τα κτήρια αλλά και οι άνθρωποι που τα έζησαν γίνονται έτσι, κτήμα κάθε επισκέπτη της πόλη αλλά και κάθε κατοίκου της.

Δημόσια και ιδιωτικά αυτά τα κτήρια μιλούν άλλωστε, γενικότερα για την ιστορία της Αθήνας, άλλοτε γιατί έχουν διαδραματίσει εξέχοντα ρόλο σε διάφορα γεγονότα, έτσι ώστε σήμερα να θεωρούνται τοπόσημα της πόλης, άλλοτε λόγω των προσωπικοτήτων που τα κατοίκησαν. Για το σκοπό αυτό έχει γίνει μεγάλος αριθμός συνεντεύξεων και προφορικών μαρτυριών, που έχουν προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες, καθώς με το πέρασμα του χρόνου πολλά τεκμήρια έχουν χαθεί. Πέρα από την επιτόπια καταγραφή όμως, υπάρχει και η βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα, η συγκέντρωση φωτογραφιών, σχεδίων και μαρτυριών για την ιστορία των κτηρίων της Αθήνας, ακόμα και των κατεδαφισμένων. Χρήσιμα στοιχεία για την ταυτότητα κάθε κτηρίου εξάλλου μπορεί να προκύψουν από πολλές, διαφορετικές πηγές, όπως από συμβόλαια, καταστατικά πολυκατοικιών ακόμη και από οικογενειακές φωτογραφίες.

Συντονίστρια της Monumenta η αρχαιολόγος κυρία Ειρήνη Γρατσία λέει ωστόσο, ότι αναλογικά με όσα είχαν κτισθεί σ΄αυτήν την περίοδο του ενός αιώνα έχουν απομείνει σήμερα λίγα κτήρια. Περί το 15-20% συγκεκριμένα, καθώς μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο οι κατεδαφίσεις ήταν μαζικές. Όπως επισημαίνει μάλιστα η ίδια απαιτείται η θέσπιση κινήτρων για τους ιδιοκτήτες παλαιών κτηρίων, προκειμένου να τα διατηρήσουν. Κάτι που προσκρούει στην έλλειψη μιας συνολικής πολιτικής του κράτους.

Για το λόγο αυτό πολύτιμα είναι επίσης τα φωτογραφικά αρχεία Ελλήνων αρχιτεκτόνων, και όχι μόνον, που έχουν παραχωρηθεί στη Monumenta, όπως του Δημήτρη Φιλιππίδη για τα προσφυγικά του Ιλισού στην οδό Μιχαλακοπούλου, του Αλέξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά για την Πλάκα, της Μαρίας Δανιήλ για το Κουκάκι, του Δημήτρη Ευταξιόπουλου για τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας, της Ηρώς Διαμαντούρου για την πολυκατοικία της οδού Μιμνέρμου, τυπικό δείγμα art deco από τον αρχιτέκτονα Σωτήριο Μαγιάση.

Το πρόγραμμα «Καταγραφή και Ανάδειξη κτηρίων 19^ου και 20^ου αιώνα στην Αθήνα» πραγματοποιήθηκε από έξι αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες ειδικευμένους στη διαχείριση και προστασία των μνημείων αλλά και από μεγάλο αριθμό εθελοντών συνεργατών, περί τους 300 συγκεκριμένα. Σημαντική εξάλλου είναι και η συνεργασία και επικοινωνία με αρμόδιους φορείς προστασίας και τους τοπικούς φορείς.

Τα έργα, που έχουν προκύψει από το πρόγραμμα είναι:

-Κατάλογος των 11.200 καταγεγραμμένων κτηρίων με σχέδια, φωτογραφίες και πληροφορίες, προσβάσιμος στο πληροφοριακό σύστημα http://www.docathens.org

-Το βιβλίο «Ανιχνεύοντας την αρχιτεκτονική της Αθήνας. Η καταγραφή και η τεκμηρίωση των κτιρίων της περιόδου 1830-1940» στο οποίο περιλαμβάνονται: Η παρουσίαση των προγραμμάτων καταγραφής και τεκμηρίωσης κτηρίων, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, οι αξίες της καταγραφής αλλά και της συμμετοχής σε αυτήν. Επίσης κείμενα για την αρχιτεκτονική της Αθήνας και το αστικό πράσινο. Και τέλος φωτογραφίες 1.620 κτηρίων.

– Το δεκαπεντάλεπτο ντοκιμαντέρ της Monumenta «Τα κτίρια είναι σαν τους φίλους» που παρουσιάζει την προσπάθεια να καταγραφούν όλα τα παλαιά κτήρια της Αθήνας, οι ιστορίες τους, οι αναμνήσεις των ανθρώπων που τα έζησαν, με απώτερο στόχο να στρέψουμε τη ματιά μας σε αυτά και να τα προστατεύσουμε. (σε σκηνοθεσία Νίκου Αναγνωστόπουλου).

– Το app της Monumenta «Κτήρια της Αθήνας» είναι δωρεάν διαθέσιμο για συσκευές iOS και android. Η εφαρμογή προσφέρει περιηγήσεις και πληροφορίες για τα κτήρια της περιόδου 1830-1940 και μέσα από αυτήν ο χρήστης μπορεί να δει, αν βρίσκεται κοντά σε κάποια από αυτά, να αναζητήσει ένα άλλο για το οποίο ενδιαφέρεται αλλά και να σημειώσει τα αγαπημένα του. Ήδη σχεδιάζεται updated version.