Γυναίκες και Επανάσταση: Μικρές ιστορίες για την Αρετούλα, τη Γιώργαινα, τη Θανάσαινα…

Μάιο του 1827 η Τρίτη Εθνοσυνέλευση των επαναστατημένων Ελλήνων στην Τροιζήνα έχει να αντιμετωπίσει πολλά φλέγοντα ζητήματα, καθώς ο Αγώνας βρίσκεται στη χειρότερη φάση του, θα χρειαστεί όμως να δώσει και λύση στο αίτημα, που υποβάλλει δυναμικά μία γυναίκα.

Το όνομα αυτής, Μαντώ Μαυρογένους και το αίτημα καινοφανές για την εποχή, αφού ζητάει από την Εθνοσυνέλευση να επιβάλλει στον Υψηλάντη να την παντρευτεί. Ή διαφορετικά να την αποζημιώσει.

Στην αναφορά της μιλάει για την ανέντιμη συμπεριφορά του αρχιστράτηγου προς το πρόσωπό της, καθώς δεν έχει εκπληρώσει την υπόσχεση που της έδωσε και το όλο γεγονός προκαλεί μεγάλη αναστάτωση.

Πού βρήκε όμως το θάρρος (θράσος) αυτή η όμορφη, νέα γυναίκα με τη λυγερή κορμοστασιά, την αριστοκρατική καταγωγή και τα φράγκικα ρούχα να απαιτεί τέτοιες επανορθώσεις;

Κι αν η ίδια όμως, που είχε δώσει όλη την περιουσία της για τον Αγώνα, θα μπορούσε ίσως να έχει ελπίδες για την ικανοποίηση του αιτήματός της –κάτι που δεν έγινε τελικά – τι συνέβαινε με τις άλλες, ανώνυμες γυναίκες; Γιατί και εκείνες μπορεί να αντιμετώπιζαν παρόμοια ή άλλα προβλήματα.

Ε, λοιπόν η Επανάσταση είχε έρθει για να τ’ αλλάξει όλα! Όχι μόνο να διώξει τον Τούρκο κατακτητή αλλά και να φέρει ουσιαστική αλλαγή στην καθημερινή ζωή, στη σχέση των ανθρώπων με το κράτος αλλά και στις σχέσεις μεταξύ τους.

Οι τολμηρές γυναίκες

Μια σειρά από επιστολές γυναικών, που γράφτηκαν μέσα στον πόλεμο, ανάμεσα στο 1822 και το 1827, με αιτήματά τους προς την κεντρική διοίκηση είναι η απόδειξη. Έστω κι αν μετά την απελευθέρωση η δυναμική αυτή δεν συνεχίστηκε με την ίδια ένταση. Δέκα από αυτές τις επιστολές όμως, που ιχνηλάτησε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους ο ιστορικός Δημήτρης Δημητρόπουλος, διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, εκτός από την ανάγνωσή τους ως μαρτυρίες της καθημερινότητας σ’ αυτά τα χρόνια δείχνουν και την ουσιώδη αλλαγή, που κινητοποίησε η Επανάσταση και όσον αφορά τις γυναίκες. Συγκεντρώνοντάς τες ο ίδιος σε ένα μικρό τόμο με τίτλο «Λόγος γυναικών;» (εκδόσεις Αντίπποδες), προχωρεί στην ανάλυση και το σχολιασμό τους, παρέχοντας νέα στοιχεία γι΄αυτήν την περίοδο.

Ποιες όμως είναι αυτές οι γυναίκες και τι ζητούν; Γνωστές με τα μικρά τους ονόματα, όπως η Αρετούλα, η Αικατερίνη, η Αλεξάνδρα αλλά και η Λευθέραινα, η Γιώργαινα, η Θανάσαινα, καθώς ακόμη κυριαρχούν τα ανδρωνυμικά ονόματα, μπορεί να ζητούν καθημερινά πράγματα ή πιο σύνθετα. Για παράδειγμα την επίλυση μιας διαφοράς με μια άλλη γυναίκα, ζητώντας απλώς αποζημίωση. Αλλά και την τιμωρία του άνδρα που τη διέφθειρε – περί «παρθενοφθορίας» ο λόγος- ζητώντας ως εκ τούτου τον γάμο ή την οικονομική αποζημίωση. Κάτι που τελικώς επιβάλλει η

Διοίκηση στον διαφθορέα, όπως αποδεικνύεται από τα έγγραφα. Η Μαντώ Μαυρογένους δεν ήταν επομένως η μόνη τολμηρή γυναίκα της εποχής της.

Τα δικαιώματα

Η Επανάσταση σπέρνοντας σε γόνιμο έδαφος τη δίψα για ελευθερία, μαθαίνει επίσης στις γυναίκες, ότι έχουν δικαιώματα, που μπορούν να διεκδικήσουν. Κάτι που φαίνεται και από το ύφος των επιστολών. Γιατί, όπως αναφέρει ο κ. Δημητρόπουλος και στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας οι γυναίκες έστελναν στους οθωμανούς αξιωματούχους ικετήρια γράμματα, για οικογενειακά κυρίως θέματα. Στην Επανάσταση όμως επικρατεί μια άλλη νοοτροπία.

«Οι γυναίκες πλέον δεν εκλιπαρούν, αναφέρονται στη Διοίκηση και θέτουν το πρόβλημά τους. Ασκούν το δικαίωμα τους να ζητούν από την κυβέρνηση να επιληφθεί του θέματος που τις καίει. Γι΄αυτό και υπογράφουν κατά κανόνα, ως «η πολίτης», ή «η πατριώτης», επισημαίνει ο ίδιος.

Βεβαίως οι επιστολές δεν γράφονταν από τις ίδιες, για τους προφανείς λόγους έλλειψης εκπαίδευσης, πόσο μάλλον για μια τέτοια ειδική περίπτωση. Έτσι οι αναφορές εκφράζουν μεν τις γυναίκες αποστολείς, αλλά γράφονται από εγγράμματους άνδρες, γραφείς ή κατέχοντες στοιχεία νομικής που έδιναν επίσημο τόνο, επέλεγαν τις κατάλληλες λέξεις και εκφράσεις ανά περίσταση, προκειμένου να κινητοποιήσουν τους παραλήπτες, ακόμη και διεκτραγωδούσαν ενδεχομένως την κατάσταση. Συχνά μάλιστα οι γραφείς εκτός από τα συμβάντα που παρέθεταν, χρησιμοποιούσαν το λεξιλόγιο και την έκφραση των γυναικών που τα διηγούνταν, προσθέτοντας στο όλο εγχείρημα την απαραίτητη συναισθηματική φόρτιση.

Ήρωες και άμαχοι

«Ο λόγος αυτών των γυναικών και η ενεργή παρουσία τους στα καθέκαστα του καιρού τους, που διαφαίνεται μέσα από τα τεκμήρια αυτού του είδους, εικονογραφεί νομίζω τη συμμετοχή τους στον Αγώνα. Θέτει δηλαδή το πλαίσιο παρουσίας του μεγάλου πλήθους των γυναικών της εποχής», γράφει ο κ. Δημητρόπουλος. Επισημαίνοντας κάτι ακόμη: Ότι συχνά επιχειρείται να αναδειχθεί η συμμετοχή των γυναικών στον Αγώνα μέσα από τη λογική, ότι δεν υστέρησαν αλλά αγωνίσθηκαν και αυτές ηρωικά και έπεσαν ενδεχομένως, δίπλα στους ήρωες άνδρες ως ηρωίδες κι αυτές.

«Κατά την άποψή μου», γράφει ο ίδιος «το ζήτημα οφείλει να μετακινηθεί και από την άγονη συζήτηση γενναίων πράξεων να περάσει στην κατανόηση του τρόπου, που οι γυναίκες μετείχαν σε όλες τις εκδηλώσεις του καθημερινού βίου, στην ένταξή τους στην κοινωνία και την οικογένεια, στις διεκδικήσεις τους και στις ιδιαίτερες επιπτώσεις που σήμαινε γι΄αυτές η μακρόχρονη πολεμική αναταραχή». Στο κάτω κάτω το μεγάλο μέρος του πληθυσμού, στο οποίο ανήκαν οι γυναίκες, οι άμαχοι δηλαδή, δεν ζούσαν στην καθημερινότητά τους με το όπλο στο χέρι, ασχέτως αν η διαβίωσή τους εξαρτιόταν από την έκβαση των μαχών.

Εν τέλει ο «Λόγος γυναικών;» είναι «ελλειπτικές, μικρές ιστορίες, που δεν τις γνωρίζουμε ολόκληρες, έχουν όμως τη δύναμη να μας δώσουν μια μυρωδιά από το περιβάλλον όπου συνέβησαν», σημειώνει ο συγγραφέας στον πρόλογο της έκδοσης. Ο ίδιος έχει ασχοληθεί κατά κύριο λόγο με την κοινωνική και οικονομική ιστορία κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας και με την Επανάσταση του 1821 ενώ έχει δημοσιεύσει επίσης μελέτες με θέματα που αφορούν τη νεότερη ιστορία, καθώς και τα βιβλία «Η Μύκονος τον 17ο αιώνα. Γαιοκτητικές σχέσεις και οικονομικές συναλλαγές», «Ο πληθυσμός των νησιών του Αιγαίου κατά την περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας», κ.ά.

Διαβάστε επίσης: